Friðarverðlaun Nóbels

Nóbelsverðlaunin
Friðarverðlaun
Bókmenntir
Eðlisfræði
Efnafræði
Læknisfræði
Hagfræði

Friðarverðlaun Nóbels eða bara Friðarverðlaunin eru ein af þeim fimm verðlaunum sem sænski iðnjöfurinn Alfred Nobel stofnaði til með auðæfum sínum. Í erfðaskrá sinni kvað hann á um að friðarverðlaunin skyldi veita þeim sem gert hefði mest eða unnið best að bræðralagi þjóða, unnið að afvopnun og dregið úr hernaðarmætti og fyrir að standa fyrir og vinna að friðarráðstefnum.

Friðarverðlaunin eru veitt af norska Stórþinginu, sem kýs sérstaka friðarverðlaunanefnd, sem aftur velur verðlaunaþegann. Hin Nóbelsverðlaunin sjá Svíar um.

Handhafar friðarverðlauna Nóbels[breyta | breyta frumkóða]

Ár	Handhafi		Land	Ástæða
1901		Jean Henri Dunant	Sviss	Fyrir hlut sinn í stofnun Rauða krossins
1901		Frédéric Passy	Frakkland	Fyrir að vera einn af stofnendum Alþjóðaþingmannasambandsins og meginskipuleggjandi Alþjóðlega friðarráðsins.
1902		Élie Ducommun	Sviss	Heiðursritari Alþjóðlegu friðarskrifstofunnar.
1902		Charles Albert Gobat	Sviss	Aðalritari Alþjóðaþingmannasambandsins og heiðursritari Alþjóðlegu friðarskrifstofunnar.
1903		Sir William Randal Cremer	Bretland	Þingmaður á Breska þinginu og stofnandi Alþjóðlega gerðardómssambandsins.
1904		Institut de droit international	Belgía	Fyrir framlag sitt sem óopinber aðili til skilgreininga á meginreglum alþjóðaréttar.
1905		Bertha von Suttner	Austurríki-Ungverjaland	Róttækur friðarsinni.
1906		Theodore Roosevelt	Bandaríkin	Fyrir milligöngu sína í gerð friðarsáttmála til að binda enda á stríð Rússlands og Japans.
1907		Ernesto Teodoro Moneta	Ítalía	Byltingamaður og friðarsinni.
1907		Louis Renault	Frakkland	Franskur erindreki og lögfræðingur sem barðist fyrir alþjóðalögum.
1908		Klas Pontus Arnoldson	Svíþjóð	Rithöfundur og friðarsinni.
1908		Fredrik Bajer	Danmörk	Friðarsinni, kennari, stjórnmálamaður og frumkvöðull að bættum milliríkjasamskiptum.
1909		Auguste Marie François Beernaert	Belgía
1909		Paul-Henri-Benjamin d'Estournelles de Constant	Frakkland	Franskur diplómati
1910		International Peace Bureau	Sviss	Stofnsett árið 1891.
1911		Tobias Michael Carel Asser	Holland
1911		Alfred Hermann Fried	Austurríki	Blaðamaður; Stofnandi Die Friedenswarte.
1912		Elihu Root	Bandaríkin
1913		Henri La Fontaine	Belgía
1914	Engin verðlaun voru veitt vegna Fyrri heimsstyrjaldarinnar
1915
1916
1917		Alþjóðaráð Rauða krossins	Sviss
1918	Engin verðlaun voru veitt vegna Fyrri heimsstyrjaldarinnar
1919		Woodrow Wilson	Bandaríkin	Forseti Bandaríkjanna og stofnandi Þjóðabandalagsins.
1920		Léon Victor Auguste Bourgeois	Frakkland
1921		Hjalmar Branting	Svíþjóð
1921		Christian Lous Lange	Noregur
1922		Fridtjof Nansen	Noregur
1923	Engin verðlaun voru veitt
1924	Engin verðlaun voru veitt
1925		Austen Chamberlain	Bretland
1925		Charles Gates Dawes	Bandaríkin
1926		Aristide Briand	Frakkland
1926		Gustav Stresemann	Þýskaland
1927		Ferdinand Buisson	Frakkland
1927		Ludwig Quidde	Þýskaland
1928	Engin verðlaun voru veitt
1929		Frank B. Kellogg	Bandaríkin
1930		Lars Olof Jonathan (Nathan) Söderblom	Svíþjóð
1931		Jane Addams	Bandaríkin
1931		Nicholas Murray Butler	Bandaríkin
1932	Engin verðlaun voru veitt
1933		Sir Norman Angell (Ralph Lane)	Bretland
1934		Arthur Henderson	Bretland
1935		Carl von Ossietzky	Þýskaland
1936		Carlos Saavedra Lamas	Argentína
1937		Robert Cecil, vísigreifi af Chelwood	Bretland
1938		Nansenskrifstofan	Sviss
1939	Engin verðlaun voru veitt vegna Seinni heimsstyrjaldarinnar
1940
1941
1942
1943
1944		Alþjóðaráð Rauða krossins	Sviss
1945		Cordell Hull	Bandaríkin
1946		Emily Greene Balch	Bandaríkin
1946		John Raleigh Mott	Bandaríkin
1947		Friends Service Council	Bretland
1947		American Friends Service Committee	Bandaríkin
1948	Engin verðlaun voru veitt
1949		John Boyd Orr	Bretland
1950		Ralph Bunche	Bandaríkin
1951		Léon Jouhaux	Frakkland
1952		Albert Schweitzer	Frakkland
1953		George Catlett Marshall	Bandaríkin
1954		Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna	Sviss
1955	Engin verðlaun voru veitt
1956	Engin verðlaun voru veitt
1957		Lester Bowles Pearson	Kanada
1958		Georges Pire	Belgía
1959		Philip J. Noel-Baker	Bretland
1960		Albert Lutuli	Suður-Afríka
1961		Dag Hjalmar Agne Carl Hammarskjöld	Svíþjóð
1962		Linus Carl Pauling	Bandaríkin	Fyrir herferð hans gegn tilraunum með kjarnorkuvopn.
1963		Alþjóðaráð Rauða krossins	Sviss
1963		Alþjóðasamband Rauða krossins og Rauða hálfmánans	Sviss
1964		Martin Luther King, Jr.	Bandaríkin	Leiðtogi í mannréttindabaráttu.
1965		Barnahjálp Sameinuðu þjóðanna (UNICEF)	Sameinuðu þjóðirnar	Alþjóðleg hjálparstofnun.
1966	Engin verðlaun voru veitt
1967	Engin verðlaun voru veitt
1968		René Cassin	Frakkland
1969		Alþjóðavinnumálastofnunin	Sameinuðu þjóðirnar
1970		Norman E. Borlaug	Bandaríkin
1971		Willy Brandt	Vestur-Þýskaland
1972	Engin verðlaun voru veitt
1973		Henry A. Kissinger	Bandaríkin	Fyrir Parísarsáttmálann 1973 sem ætlað var að koma á vopnahléi í Víetnamstríðinu og að fá Bandaríkin til að kalla her sinn heim.
1973		Lê Ðức Thọ (neitaði að veita viðtöku)	Norður-Víetnam
1974		Seán MacBride	Írland
1974		Eisaku Sato	Japan
1975		Andrej Dmítríjevítsj Sakharov	Sovétríkin
1976		Betty Williams	Bretland / Írland	Stofnendur Friðarhreyfingar Norður-Írlands.
1976		Mairead Corrigan	Bretland / Írland	Stofnendur Friðarhreyfingar Norður-Írlands.
1977		Amnesty International	Bretland
1978		Mohamed Anwar Al-Sadat	Egyptaland
1978		Menachem Begin	Ísrael
1979		Móðir Teresa	Indland
1980		Adolfo Pérez Esquivel	Argentína
1981		Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna	Sameinuðu þjóðirnar	Alþjóðleg hjálparstofun stofnsett árið 1951 af Sameinuðu þjóðunum
1982		Alva Myrdal	Svíþjóð
1982		Alfonso García Robles	Mexíkó
1983		Lech Wałęsa	Pólland
1984		Desmond Mpilo Tutu	Suður-Afríka
1985		Alþjóðasamtök lækna gegn kjarnorkuvá	Bandaríkin
1986		Elie Wiesel	Bandaríkin
1987		Óscar Arias Sánchez	Kosta Ríka
1988		Friðargæslusveitir Sameinuðu þjóðanna	Sameinuðu þjóðirnar
1989		Tenzin Gyatso, 14. Dalai Lama	Tíbet
1990		Mikhaíl Sergejevítsj Gorbatsjev	Sovétríkin
1991		Aung San Suu Kyi	Mjanmar	Fyrir friðsamlega baráttu hennar fyrir lýðræði og mannréttindum.
1992		Rigoberta Menchú Tum	Gvatemala
1993		Nelson Mandela	Suður-Afríka
1993		Frederik Willem de Klerk	Suður-Afríka
1994		Yasser Arafat	Palestína
		Yitzhak Rabin	Ísrael
		Shimon Peres	Ísrael
1995		Joseph Rotblat	Bretland / Pólland
1995		Pugwash-ráðstefnurnar	Kanada
1996		Carlos Filipe Ximenes Belo	Austur-Tímor
1996		José Ramos-Horta	Austur-Tímor
1997		Alþjóðleg herferð fyrir jarðsprengjubanni	Sviss
1997		Jody Williams	Bandaríkin
1998		John Hume	Bretland / Írland	Fyrir framlög þeirra til leitar friðsamlegrar lausnar á deilunni á Norður-Írlandi.
1998		David Trimble	Bretland
1999		Læknar án landamæra	Sviss
2000		Kim Dae Jung	Suður-Kórea
2001		Sameinuðu þjóðirnar	Sameinuðu þjóðirnar	Fyrir framlög þeirra til betur skipulagðs og friðsamlegri heims.
2001		Kofi Annan	Gana
2002		Jimmy Carter	Bandaríkin
2003		Shirin Ebadi	Íran
2004		Wangari Muta Maathai	Kenía	Fyrir framlög hennar til sjálfbærrar þróunnar, lýðræði og friðar.
2005		Alþjóðakjarnorkumálastofnunin	Austurríki	Fyrir framlög þeirra til hindrunar notkunar kjarnorku í hernaði og til tryggingar þess að notkun kjarnorku í friðsamlegum tilgangi sé eins örugg og unnt er.
2005		Mohamed ElBaradei	Egyptaland
2006		Muhammad Yunus	Bangladess
2006		Grameen-banki	Bangladess
2007		Milliríkjanefnd um loftslagsbreytingar	Sviss
2007		Al Gore	Bandaríkin
2008		Martti Ahtisaari	Finnland
2009		Barack Obama	Bandaríkin
2010		Liu Xiaobo	Kína	Fyrir langa og friðsamlega baráttu fyrir grundvallar mannréttindum í Kína.
2011		Ellen Johnson Sirleaf	Líbería	Fyrir friðsamlega baráttu fyrir öryggi kvenna og fyrir réttindum kvenna til fullrar þátttöku í friðarumleitunum.
		Leymah Gbowee	Líbería
		Tawakkul Karman	Jemen
2012		Evrópusambandið	Evrópa	Fyrir að hafa í meira en sex áratugi stuðlað að friði og sáttum, lýðræði og mannréttindum í Evrópu
2013		Stofnunin um bann við efnavopnum (OPCW)	Alþjóðlegt	Fyrir umfangsmikla vinnu í þeim tilgangi að binda enda á notkun efnavopna
2014		Kailash Satyarthi	Indland	Fyrir baráttu þeirra gegn undirokun gagnvart börnum og unglingum og fyrir rétti allra barna til menntunar
2014		Malala Yousafzai	Pakistan
2015		Túniski þjóðarsamræðukvartettinn	Túnis	Fyrir framlag sitt til að koma á lýðræði í Túnis í kjölfar byltingarinnar í landinu 2011.
2016		Juan Manuel Santos	Kólumbía	Fyrir friðarviðræður við uppreisnarhópa í Kólumbíu.
2017		ICAN (International Campaign to Abolish Nuclear Weapons)	Alþjóðlegt	Fyrir að koma á sáttmála 122 ríkja um bann við kjarnorkuvopnum.
2018		Denis Mukwege	Austur-Kongó	Fyrir baráttu þeirra gegn kynferðisbrotum í stríði.
2018		Nadia Murad	Írak	Fyrir baráttu þeirra gegn kynferðisbrotum í stríði.
2019		Abiy Ahmed	Eþíópía	Fyrir að koma á friði milli Eþíópíu og Erítreu.
2020		Matvælaáætlun Sameinuðu þjóðanna	Alþjóðleg hjálparstofnun
2021		Maria Ressa	Filippseyjar	Fyrir baráttu þeirra fyrir tjáningarfrelsi í heimalöndum þeirra.
2021		Dmítríj Múratov	Rússland
2022		Ales Bjaljatskí	Hvíta-Rússland	Fyrir að sýna fram á mikilvægi þess að halda gagnrýni á valdahafa á lofti og vernda grundvallarréttindi borgara.
		Memorial	Rússland
		Miðstöð borgaralegs frelsis	Úkraína

Tenglar[breyta | breyta frumkóða]

„Hverjir hafa fengið friðarverðlaun Nóbels og þá fyrir hvað?“ á Vísindavefnum

s r b Friðarverðlaun Nóbels
1901 – 1925	Henri Dunant og Frédéric Passy (1901) • Élie Ducommun og Charles Albert Gobat (1902) • Randal Cremer (1903) • Institut de droit international (1904) • Bertha von Suttner (1905) • Theodore Roosevelt (1906) • Ernesto Teodoro Moneta og Louis Renault (1907) • Klas Pontus Arnoldson og Fredrik Bajer (1908) • Auguste Beernaert og Paul Henri Balluet d'Estournelles de Constant (1909) • Alþjóðafriðarskrifstofan (1910) • Tobias Asser og Alfred Hermann Fried (1911) • Elihu Root (1912) • Henri La Fontaine (1913) • Engin verðlaun voru veitt (1914) • Engin verðlaun voru veitt (1915) • Engin verðlaun voru veitt (1916) • Alþjóðaráð Rauða krossins og Rauða hálfmánans (1917) • Engin verðlaun voru veitt (1918) • Woodrow Wilson (1919) • Léon Bourgeois (1920) • Hjalmar Branting og Christian Lous Lange (1921) • Fridtjof Nansen (1922) • Engin verðlaun voru veitt (1923) • Engin verðlaun voru veitt (1924) • Austen Chamberlain og Charles G. Dawes (1925)
1926-1950	Aristide Briand og Gustav Stresemann (1926) • Ferdinand Buisson og Ludwig Quidde (1927) • Engin verðlaun voru veitt (1928) • Frank B. Kellogg (1929) • Nathan Söderblom (1930) • Jane Addams og Nicholas Murray Butler (1931) • Engin verðlaun voru veitt (1932) • Norman Angell (1933) • Arthur Henderson (1934) • Carl von Ossietzky (1935) • Carlos Saavedra Lamas (1936) • Robert Cecil (1937) • Nansenskrifstofan (1938) • Engin verðlaun voru veitt (1939) • Engin verðlaun voru veitt (1940) • Engin verðlaun voru veitt (1941) • Engin verðlaun voru veitt (1942) • Engin verðlaun voru veitt (1943) • Alþjóðaráð Rauða krossins og Rauða hálfmánans (1944) • Cordell Hull (1945) • Emily Greene Balch og John Raleigh Mott (1946) • Friends Service Council og American Friends Service Committee (1947) • Engin verðlaun voru veitt (1948) • John Boyd Orr (1949) • Ralph Bunche (1950)
1951-1975	Léon Jouhaux (1951) • Albert Schweitzer (1952) • George Marshall (1953) • Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna (1954) • Engin verðlaun voru veitt (1955) • Engin verðlaun voru veitt (1956) • Lester B. Pearson (1957) • Dominique Pire (1958) • Philip Noel-Baker (1959) • Albert Luthuli (1960) • Dag Hammarskjöld (1961) • Linus Pauling (1962) • Alþjóðaráð Rauða krossins og Rauða hálfmánans og Alþjóðasamband Rauða krossins og Rauða hálfmánans (1963) • Martin Luther King yngri (1964) • Barnahjálp Sameinuðu þjóðanna (1965) • Engin verðlaun voru veitt (1966) • Engin verðlaun voru veitt (1967) • René Cassin (1968) • Alþjóðavinnumálastofnunin (1969) • Norman Borlaug (1970) • Willy Brandt (1971) • Engin verðlaun voru veitt (1972) • Henry Kissinger og Lê Đức Thọ (afþakkaði verðlaunin) (1973) • Seán MacBride og Eisaku Satō (1974) • Andrej Sakharov (1975)
1976-2000	Betty Williams og Mairead Corrigan (1976) • Amnesty International (1977) • Anwar Sadat og Menachem Begin (1978) • Móðir Teresa (1979) • Adolfo Pérez Esquivel (1980) • Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna (1981) • Alva Myrdal og Alfonso García Robles (1982) • Lech Wałęsa (1983) • Desmond Tutu (1984) • Alþjóðasamtök lækna gegn kjarnorkuvá (1985) • Elie Wiesel (1986) • Óscar Arias Sánchez (1987) • Friðargæslusveitir Sameinuðu þjóðanna (1988) • Tenzin Gyatso (1989) • Míkhaíl Gorbatsjov (1990) • Aung San Suu Kyi (1991) • Rigoberta Menchú Tum (1992) • Nelson Mandela og Frederik Willem de Klerk (1993) • Yasser Arafat, Shimon Peres og Yitzhak Rabin (1994) • Józef Rotblat og Pugwash-ráðstefnurnar (1995) • Carlos Filipe Ximenes Belo og José Ramos-Horta (1996) • Alþjóðleg herferð fyrir jarðsprengjubanni (ICBL) og Jody Williams (1997) • John Hume og David Trimble (1998) • Læknar án landamæra (1999) • Kim Dae-jung (2000)
2001-	Sameinuðu þjóðirnar og Kofi Annan (2001) • Jimmy Carter (2002) • Shirin Ebadi (2003) • Wangari Maathai (2004) • Alþjóðakjarnorkumálastofnunin og Mohamed ElBaradei (2005) • Muhammad Yunus og Grameen-banki (2006) • Milliríkjanefnd um loftslagsbreytingar og Al Gore (2007) • Martti Ahtisaari (2008) • Barack Obama (2009) • Liu Xiaobo (2010) • Ellen Johnson Sirleaf, Leymah Gbowee og Tawakkol Karman (2011) • Evrópusambandið (2012) • Stofnunin um bann við efnavopnum (2013) • Kailash Satyarthi og Malala Yousafzai (2014) • Túniski þjóðarsamræðukvartettinn (2015) • Juan Manuel Santos (2016) • ICAN (2017) • Denis Mukwege og Nadia Murad (2018) • Abiy Ahmed (2019) • Matvælaáætlun Sameinuðu þjóðanna (2020) • Maria Ressa og Dmítríj Múratov (2021) • Ales Bjaljatskí, Memorial og Miðstöð borgaralegra réttinda (2022)