Hvíta-Rússland
| Lýðveldið Hvíta-Rússland | |
| Respublika Bielarus | |
|
|
| Fáni | Skjaldarmerki |
| Þjóðsöngur: Við Hvít-Rússar | |
| |
| Höfuðborg | Minsk |
| Opinbert tungumál | hvítrússneska, rússneska |
| Stjórnarfar | Lýðveldi
|
| Forseti | Alexander Lúkasjenkó |
| Forsætisráðherra | Sjarhej Rumas |
| Sjálfstæði | frá Sovétríkjunum |
| - Yfirlýst | 27. júlí 1990 |
| - Viðurkennt | 25. ágúst 1991 |
| Flatarmál - Samtals - Vatn (%) |
85. sæti 207.595 km² 0,26 |
| Mannfjöldi - Samtals (2018) - Þéttleiki byggðar |
93. sæti 9.491.800 46/km² |
| VLF (KMJ) | áætl. 2019 |
| - Samtals | 195 millj. dala (69. sæti) |
| - Á mann | 20.820 dalir (64. sæti) |
| VÞL (2018) |  0.817 (50. sæti)
|
| Gjaldmiðill | hvítrússnesk rúbla |
| Tímabelti | UTC +3 |
| Þjóðarlén | .by |
| Landsnúmer | 375 |
Hvíta-Rússland (hvítrússneska: Белару́сь, Biełaruś; rússneska: Белару́сь - áður: Белору́ссия) er landlukt ríki í Austur-Evrópu. Það á landamæri að Póllandi í vestri, Litháen í norðvestri, Lettlandi í norðri, Rússlandi í austri og Úkraínu í suðri. Höfuðborg Hvíta-Rússlands er Minsk en aðrar stórar borgir eru Brest, Grodno, Gomel, Mogilev, Vitebsk og Bobruisk. Um þriðjungur landsins er þakinn skógi. Þjónusta og iðnaður eru helstu atvinnugreinar landsins.
Fram á 20. öld skiptist landið milli annarra ríkja eins og Furstadæmisins Polotsk, Stórhertogadæmisins Litháen og Rússneska keisaradæmisins. Eftir Rússnesku byltinguna lýsti Hvíta-Rússland yfir sjálfstæði sem Sovétlýðveldið Hvíta-Rússland sem varð fyrsta sambandslýðveldi Sovétríkjanna. Stór hluti af núverandi landamærum Hvíta-Rússlands urðu til þegar Sovétríkin gerðu innrás í Pólland árið 1939. Eftir herfarir Þjóðverja og Sovétmanna í Síðari heimsstyrjöld var landið sviðin jörð og hafði missti meira en þriðjung íbúanna. Landið byggðist hægt upp aftur eftir stríðið. Í kjölfar Tsjernóbylslyssins 1986 varð Hvíta-Rússland fyrir mikilli geislamengun. Landið lýsti yfir sjálfstæði frá Sovétríkjunum árið 1990 og tók upp nýja stjórnarskrá árið 1994. Í forsetakosningum það ár komst Alexander Lúkasjenkó til valda. Hann lengdi kjörtímabil forseta úr fimm árum í sjö og stjórn hans hefur síðan í vaxandi mæli orðið einræðisstjórn. Hvíta-Rússland er eina land Evrópu sem viðheldur dauðarefsingu.
Helstu útflutningsvörur Hvíta-Rússlands eru unnar olíuafurðir, áburður og landbúnaðarvélar. Atvinnulíf er miðstýrt og að stórum hluta í ríkiseigu. Stærstur hluti íbúa býr í borgum landsins. Um 60% aðhyllast einhvers konar trúarbrögð, aðallega rússneskan rétttrúnað, en lítill hluti aðhyllist rómversk-kaþólska trú. Yfir 70% íbúa tala rússnesku sem er annað opinbert tungumál landsins en aðeins rúm 10% tala hvítrússnesku.
Landfræði[breyta | breyta frumkóða]
Hvíta-Rússland liggur á milli 51. og 57. gráðu norður og 23. og 33. gráðu austur. Landið er 560 km langt frá norðri til suðurs og 650 km frá austri til vesturs. Hvíta-Rússland er landlukt land, tiltölulega flatlent með stórum mýrum. Um 40% landsins eru þakin skógi.
Um 11.000 stöðuvötn og mikill fjöldi áa eru í landinu. Helstu fljót sem renna um Hvíta-Rússland eru Nemanfljót, Pripjatfljót og Dnjepr. Nemanfljót rennur út í Eystrasalt en Pripjatfljót rennur út í Dnjepr sem rennur út í Svartahaf.
Hæðin Dsjarsjinskaja Hara er hæsti punktur landsins. Hún er aðeins 345 metra yfir sjávarmáli. Lægsti punkturinn er í Nemanfljóti, 90 metra yfir sjávarmáli. Hvíta-Rússland er að meðaltali 160 metrar yfir sjávarmáli. Veðurfar er á mörkum úthafsloftslags og meginlandsloftslags. Vetur eru kaldir eða svalir þar sem lægsti hiti í janúar er milli -4° og -8°. Sumrin eru svöl og rök með um 18° meðalhita. Meðalársúrkoma er milli 550 og 700 mm.
Náttúruauðlindir í Hvíta-Rússlandi eru meðal annars mór, lítið eitt af náttúrulegum gas- og olíulindum, mergill, kalksteinn, sandur, grús og leir. Um 70% af geisluninni úr Tsjernóbýlslysinu lenti á Hvíta-Rússlandi og um fimmtungur landbúnaðarlands varð fyrir geislun. Sameinuðu þjóðirnar og fleiri aðilar hafa unnið að því að draga úr geislavirkni á þessum svæðum, meðal annars með notkun sesíns og ræktun repju.
Hvíta-Rússland á landamæri að fimm löndum: Lettlandi í norðri, Litháen í norðvestri, Póllandi í vestri, Rússlandi í norðri og austri og Úkraínu í suðri. Landamærin að Lettlandi og Litháen voru ákveðin með samningum 1995 og 1996 og landamærin að Úkraínu voru staðfest af þingi Hvíta-Rússlands árið 2009. Lokaafmörkun landamæra Hvíta-Rússlands og Litháen var ákveðin árið 2007.
Stjórnmál[breyta | breyta frumkóða]
Hvíta-Rússland býr við forsetaræði þar sem forseti Hvíta-Rússlands er bæði þjóðhöfðingi og stjórnarleiðtogi. Löggjafinn er Þjóðþing Hvíta-Rússlands. Forsetinn er kjörinn til fimm ára í senn. Í stjórnarskránni frá 1994 mátti forsetinn aðeins sitja í tvö kjörtímabil, en þær takmarkanir voru afnumdar með stjórnarskrárbreytingu árið 2004. Alexander Lúkasjenkó hefur verið forseti landsins frá 1994. Árið 1996 boðaði hann umdeilda atkvæðagreiðslu um breytingar á kjörtímabili forseta. Kosningunum, sem áttu að fara fram árið 1999, var frestað til 2001. Yfirmaður kjörstjórnar, Viktar Hantsjar, lýsti kosningunum sem „stórkostlegri fölsun“. Honum var vikið úr embætti meðan á kosningabaráttunni stóð.
Þing Hvíta-Rússlands situr í tveimur deildum. Í fulltrúadeild eiga 110 þingmenn sæti og í lýðveldisráðinu sitja 64 þingmenn. Fulltrúadeildin skipar forsætisráðherra og getur lýst vantrausti á hann. Hún getur gert breytingar á stjórnarskránni og komið með tillögur varðandi stefnu stjórnarinnar í utanríkis- og innanríkismálum. Lýðræðisráðið skipar ýmsa embættismenn, getur lýst vantrausti á forsetann og hafnað eða samþykkt lög frá fulltrúadeildinni. Hvor deildin getur synjað lögum staðfestingar frá embættismönnum ef þau eru í andstöðu við stjórnarskrá.
Ríkisstjórnin er stjórnarráð ráðherra, undir forsæti forsætisráðherra, og fimm vararáðherrar. Ráðherrar eru skipaðir af forseta og eru ekki endilega þingmenn jafnhliða. Dómsvaldið er í höndum hæstaréttar og sérhæfðra dómstóla, eins og stjórnskipunarréttar sem fæst við túlkun stjórnarskrár og viðskiptalaga. Forseti skipar dómarana sem samþykktir eru af lýðveldisráðinu. Æðsta áfrýjunarstig í sakamálum er hæstiréttur. Stjórnarskráin bannar sérhæfða dómstóla utan dómskerfisins.
Í þingkosningum 2012 stóðu 105 af 110 þingmönnum utan flokka. Kommúnistaflokkur Hvíta-Rússlands fékk 3 sæti og Landbúnaðarflokkur Hvíta-Rússlands og Lýðveldisflokkur vinnu og réttlætis einn hvor. Flestir hinna þingmannanna tengjast hagsmunasamtökum eins og var algengt á þingi Sovétríkjanna.
Her[breyta | breyta frumkóða]
Her Hvíta-Rússlands er undir stjórn varnarmálaráðherra, Andrei Ravkov, og Lúkasjenkós sem er yfirmaður heraflans. Herinn var stofnaður árið 1992 og tók yfir hluta af búnaði og sveitum Sovéthersins í landinu. Breytingin frá Sovéthernum að her Hvíta-Rússlands fól í sér breytingar á skipuriti hersins sem var lokið 1997. Fjöldi hermanna var minnkaður í 30.000.
Í Hvíta-Rússlandi er herskylda í 12 mánuði fyrir menntaða einstaklinga en 18 mánuði fyrir ómenntaða. Vegna fækkunar Hvít-Rússa á herskyldualdri hefur herinn neyðst til að auka fjölda atvinnuhermanna sem voru um 12.000 árið 2001. Árið 2004 varði Hvíta-Rússland 1,4% af vergri landsframleiðslu til hermála.
Hvíta-Rússland hefur ekki lýst yfir vilja til að ganga í NATO, en hefur átt í samstarfi við NATO-ríkin frá 1995. Landið hefur veitt þjónustu við millilendingar flugvéla Alþjóðaliðsins í Afganistan. Hvíta-Rússland er aðili að hernaðarbandalagi sex fyrrum Sovétríkja, CSTO.
Stjórnsýslueiningar[breyta | breyta frumkóða]
Hvíta-Rússland skiptist í sex héruð (вобласць) sem heita eftir höfuðstöðum sínum. Í hverju héraði er kjörið héraðsráð sem fer með löggjafarvald, og héraðsstjórn sem fer með framkvæmdavald. Formaður héraðsstjórnarinnar er skipaður af forseta landsins. Héruðin skiptast síðan í umdæmi (раён) sem árið 2002 voru 118 talsins, auk 102 bæja og 108 þéttbýlissvæða. Höfuðborgin Minsk skiptist í níu umdæmi og nýtur sérstakrar stöðu.
|
Héruð og höfuðstaðir:
Sérstakt stjórnsýsluumdæmi: |
Þessi