Fara í innihald

Gátt:Úrvalsefni

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Úrvalsgátt íslensku Wikipediu
Á úrvalsgáttinni birtist það alfræðiefni sem þykir bera af á íslensku Wikipediu í bland við úrvalsgreinar á öðrum tungumálum og margmiðlunarefni frá Wikimedia Commons.
Uppfærðu síðuna til þess að sjá nýtt efni af handahófi.
Gyllt stjarna
Úrvalsgrein
Kartöfluplanta
Kartöfluplanta

Kartafla eða jarðepli (fræðiheiti: Solanum tuberosum) er fjölær jurt af náttskuggaætt sem er mikið ræktuð fyrir sterkjurík hnýði á neðanjarðarrenglum. Kartöflur eru í fjórða sæti yfir mest ræktuðu ferskvöru heims (á eftir hrísgrjónum, hveiti og maís).

Kartöflur eru upprunnar í Andesfjöllum, nánar tiltekið í suðurhluta Perú rétt norðan við Titikakavatn samkvæmt nýlegri rannsókn. Frá Suður-Ameríku barst kartaflan til Evrópu með spænskum og portúgölskum landvinningamönnum á síðari hluta 16. aldar. Elstu heimildir um kartöflurækt í Gamla heiminum eru frá Kanaríeyjum árið 1567. Kartaflan náði sér þó ekki á strik sem undirstöðufæða í Evrópu fyrr en um tvö hundruð árum síðar og þá sem svar við harðindum sem ollu uppskerubresti í hinni hefðbundnu kornrækt. Kartöfluræktin í Evrópu byggðist á fáum afbrigðum og var því veik fyrir sjúkdómum eins og kartöflumyglu sem olli uppskerubresti á mörgum stöðum í Evrópu á fimmta áratug 19. aldar.

Kartaflan er undirstöðuhráefni í evrópskri matargerð og Evrópubúar og Bandaríkjamenn eru enn mestu kartöfluneytendurnir en síðustu áratugi hefur kartöfluræktun farið ört vaxandi í Asíu. Kína er nú stærsti kartöfluframleiðandinn á heimsvísu með um fimmtung heimsframleiðslunnar.

Árið 2008 var ár kartöflunnar, en á hverju ári tileinka Sameinuðu þjóðirnar árið einhverju málefni sem varðar heill mannkyns. Ástæðan fyrir valinu er sú að kartaflan er talin geta hjálpað til að ná einu af átta þúsaldarmarkmiðum Sameinuðu þjóðanna sem er að fækka þeim um helming sem líða skort og hungur vegna fátæktar fyrir árið 2015.

Lesa áfram um kartöflur...

Blá stjarna
Gæðagrein
Frá vinstri: Óbó, Ástaróbó og Englahorn.
Frá vinstri: Óbó, Ástaróbó og Englahorn.

Óbó er tréblásturshljóðfæri af flokki tvíblöðunga. Orðið „óbó“ er komið af franska orðinu: „hautbois“ sem merkir bókstaflega „Hátt eða hávært tré“. Einstaklingur sem spilar á óbó er kallaður óbóleikari. Halldór Laxness nefnir hljóðfærið óbóu (kenniföllin óbóa, -u, -ur).

Tónn óbósins hefur gríðarlegt magn yfirtóna og því er auðvelt að stilla önnur hljóðfæri eftir honum. Til dæmis er alltaf stillt eftir óbóinu í sinfóníuhljómsveitum. Tónsvið þess er frá B til g’’’, margir óbóleikarar ná hærra, alveg upp á cís’’’’ en það tónsvið þykir ekki mjög fimt nema með sérsmíðuðum blöðum (sem virka þá verr neðar á tónsviðinu). Miðað við önnur tréblásturshljóðfæri hefur óbóið mjög þykkan en næstum skerandi tón, samt er algengt að honum sé lýst sem angurværum.

Lesa áfram um Óbó...

Grá stjarna
Úrvalsmynd

Steinway & Sons flygill

Græn brotin stjarna
Upprennandi
Allt efni Wikipediu er unnið í sjálfboðavinnu með það markmið að safna samanlagðri þekkingu mannkyns og gera hana eins aðgengilega og hægt er. Á þessari síðu eru bestu dæmin um þetta starf á íslensku Wikipediu en það er mikið verk óunnið og öll hjálp er vel þegin. Ef þú getur hugsað þér að taka þátt í þessu verkefni þá ættir þú að lesa kynninguna og nýliðanámskeiðið og hefjast svo handa.

Af 59.751 greinum á íslensku Wikipediu komast aðeins örfáar útvaldar í hóp gæða- og úrvalsgreina. Samstarf notenda um að fjölga þessum greinum og hækka hlutfall þeirra fer fram í úrvalsmiðstöðinni.

Tillögur að gæðagreinum: Engin atkvæðagreiðsla í gangibreyta

Tillögur að úrvalsgreinum: Atkvæðagreiðsla í gangibreyta

hnöttur
Alþjóðleg úrvalsgrein
Hubbard described Xenu's spacecraft as looking exactly like DC-8s without "fans" (meaning the propellers).
Hubbard described Xenu's spacecraft as looking exactly like DC-8s without "fans" (meaning the propellers).

Xenu, also spelled Xemu, was, according to the founder of Scientology L. Ron Hubbard, the dictator of the "Galactic Confederacy" who, 75 million years ago, brought billions of his people to en:Earth (then known as "Teegeeack") in a DC-8-like spacecraft, stacked them around en:volcanoes and killed them using hydrogen bombs. Official Scientology scriptures hold that the essences of these many people remained, and that they form around people in modern times, causing them spiritual harm.

These events are known within Scientology as "Incident II", and the traumatic memories associated with them as The Wall of Fire or the R6 implant. The narrative of Xenu is part of Scientologist teachings about extraterrestrial civilizations and alien interventions in earthly events, collectively described as space opera by Hubbard. Hubbard detailed the story in Operating Thetan level III (OT III) in 1967, warning that the R6 "implant" (past trauma) was "calculated to kill (by pneumonia, etc.) anyone who attempts to solve it".

Lestu meira um Xenu á ensku Wikipediu.

Norðurlönd
Norræn úrvalsgrein
Sinterklaas 2007.
Sinterklaas 2007.

Sinterklaas [sɪntər'klaːs] (ella meira formelt Sint Nicolaas ella Sint Nikolaas; Saint Nicolas á fronskum; Sankt Nikolaus á týskum) er ein siðsøguligur (traditionellur) vetrarferiu figurur ið enn verður hátíðarhildin í Niðurlondum (Hálandi) og Belgia, og eisini í franska Flandern og Artois. Hann er eisini vælkendur í teim fyrrverandi hálendsku hjálondunum, eitt nú Aruba, Surinam, Curaçao, Bonaire og Indonesia. Hann er høvuðs upphavskeldan til norðuramerikanska jólamannin Santa Claus, og harvið eisini til føroyska jólamannin vit kenna í dag.

Hóast hann vanliga verður nevndur Sinterklaas (Santa Niklas ella Santa Klávus), er hann eisini kendur sum De Goedheiligman (Tann góði heilagmaðurin), Sint Nicolaas [sɪnt 'nikolaːs] (Sankta Niklas) ella bara sum De Sint (Halgimennið).

Lestu meira um jólasveininn á færeysku Wikipediu.

Púsl
Gáttir
Gáttir eru ein aðferðin til þess að setja efni Wikipediu fram á skipulagðan hátt og auðvelda aðgengi að því. Þær eru eins konar forsíður fyrir sín efnissvið. Góðar gáttir á íslensku Wikipediu eru: