Ólafur Thors

Ólafur Thors
Forsætisráðherra Íslands
Í embætti 16. maí 1942 – 16. desember 1942
Í embætti 21. október 1944 – 4. febrúar 1947
Í embætti 6. desember 1949 – 14. mars 1950
Í embætti 11. september 1953 – 24. júlí 1956
Í embætti 20. nóvember 1959 – 14. nóvember 1963
Persónulegar upplýsingar
Fæddur	19. janúar 1892 Borgarnesi, Íslandi
Látinn	31. desember 1964 (72 ára) Reykjavík, Íslandi
Stjórnmálaflokkur	Sjálfstæðisflokkurinn
Maki	Ingibjörg Indriðadóttir
Börn	Thor, Marta, Thor, Ingibjörg og Margrét Þorbjörg
Foreldrar	Thor Jensen og Margrét Þorbjörg Kristjánsdóttir
Háskóli	Kaupmannahafnarháskóli
Starf	Viðskiptamaður, stjórnmálamaður

Ólafur Tryggvason Thors (19. janúar 1892 í Borgarnesi, 31. desember 1964 í Reykjavík), var forsætisráðherra Íslands samanlagt í um það bil áratug og formaður Sjálfstæðisflokksins lengur en nokkur annar, í 27 ár. Ólafur var sonur danska athafnamannsins Thors Jensens og bróðir Thor Thors, sendiherra og fastafulltrúa Íslands hjá Sameinuðu þjóðunum. Fjölskyldufyrirtækið var Kveldúlfur hf., eitt það stærsta á Íslandi og var Ólafur framkvæmdastjóri þess í 25 ár frá 1914–39.

Ævi

Ólafur var sonur athafnamannsins Thors Jensens og konu hans Margrétar Þorbjargar Kristjánsdóttur. Ólafur lauk stúdentsprófi 1913 frá Menntaskólanum í Reykjavík, las heimspeki einn vetur við Kaupmannahafnarháskóla en varð einn framkvæmdastjóra útgerðarfélagsins Kveldúlfs 1914. Árið 1915 kvæntist Ólafur Ingibjörgu Indriðadóttur. Fyrsta barn þeirra hét Thor en hann dó fimm ára gamall, og hafði það mikil áhrif á Ólaf. Ólafur og Ingibjörg eignuðust fjögur börn sem komust upp, Mörtu, Thor, Ingibjörgu og Margréti Þorbjörgu.

Ólafur var á lista Jóns Þorlákssonar og annarra heimastjórnarmanna í þingkosningum í Reykjavík 1921 en fyrst kosinn á þing fyrir Íhaldsflokkinn í Gullbringu- og Kjósarsýslu í aukakosningum 1926. Í útreiðartúr í júlí 1923 til Haffjarðarár hrasaði hesturinn sem Ólafur reið og hlaut hann höfuðhögg. Hann var snöggur á fætur á ný en þegar komið var á leiðarenda lagðist hann til hvílu og svaf þungan svefn. Er hann vaknaði mundi hann ekki hvað hann hét. Minnið sneri þó aftur smám saman. Þrem vikum síðar í Reykjavík fékk hann mikinn höfuðverk og gerðist þetta nokkrum sinnum næstu tvö árin. Þessi bylta varð einnig til þess að Ólafur tók ekki fyrsta sætið á framboðslista Sjálfstæðisflokksins af Jóni Þorlákssyni og hefur því verið fleygt að hestur Ólafs hafi sett mark sitt á sögu landsins. Hann var þingmaður Gullbringu- og Kjósarsýslu til 1959 en eftir það til dauðadags fyrir Reykjaneskjördæmi. Tók Ólafur við formennsku í Sjálfstæðisflokknum með fullum stuðningi Jóns Þorlákssonar 2. október 1934 og gegndi henni til 1961.

Ólafur var formaður Félags íslenskra botnvörpuskipaeigenda, forvera Landsambands íslenskra útvegsmanna, 1918—35. Ólafur var í bankaráði Landsbanka Íslands 1936-44 og 1948-64. Þá sat hann á Allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna 1947 og 1948.

Stjórnmál

Ólafur var dómsmálaráðherra í tæpa tvo mánuði í forföllum Magnúsar Guðmundssonar árið 1932 (frá 11. nóvember til þorláksmessu, 23. desember) en var atvinnumálaráðherra í þjóðstjórn Sjálfstæðisflokks, Framsóknarflokks og Alþýðuflokks; 17. apríl 1939 - 16. maí 1942.

Ólafur myndaði fyrstu ríkisstjórn sína 16. maí 1942, minnihlutastjórn Sjálfstæðisflokksins, og var sjálfur forsætis og utanríkisráðherra. Ríkistjórnin sat á meðan verið var að breyta kjördæmaskipan. Ólafur baðst lausnar fyrir sig og ráðuneyti sitt 14. nóvember en sat uns Sveinn Björnsson ríkisstjóri skipaði utanþingsstjórn undir forsæti Björns Þórðarsonar 16. desember sama ár. Ólafur kaus ekki Svein Björnsson forseta þegar Alþingi kaus forseta lýðveldisins í fyrsta skiptið árið 1944 vegna óánægju með að Sveinn skyldi skipa utanþingsstjórn.

Ólafur myndaði nýsköpunarstjórnina 21. október 1944, með Sósíalistaflokknum og Alþýðuflokknum. Í Nýsköpunarstjórninni var Ólafur líkt og í fyrri stjórn hvorttveggja forsætis- og utanríkisráðherra. Stjórnin fékk lausn frá störfum 21. október en sat fram til 4. febrúar 1947 er Sjálfstæðismenn höfðu samið við Framsóknarflokk og Alþýðuflokk um myndun nýrrar ríkisstjórnar undir forsæti Alþýðuflokksmannsins Stefáns Jóhanns Stefánssonar. Í þeirri stjórn fór Bjarni Benediktsson fyrir Sjálfstæðismönnum.

Þriðja stjórn Ólafs var minnihlutastjórn Sjálfstæðisflokksins, sem leysti stjórn Stefáns Jóhanns af hólmi 6. desember 1949 og sat fram til 14. mars 1950. Þá tók Ólafur sæti í ríkisstjórn Steingríms Steinþórssonar sem samkomulag hafði náðst um milli framsóknarmanna og sjálfstæðismanna. Hvorki Ólafur né Hermann Jónasson formaður Framsóknarflokksins sættu sig við að sitja í ríkisstjórn undir forsæti hins og því varð Steingrímur forsætisráðherra.

Ólafur myndaði þó að lokum sjálfur nýja ríkistjórn með framsóknarmönnum og stýrði henni frá 11. september 1953 til 24. júlí 1956 er Hermanni Jónassyni hafði tekist að mynda stjórn Framsóknarflokks, Alþýðuflokks og Alþýðubandalags, eftir að upp úr stjórnarsamstarfi Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks hafði slitnað 27. mars.

Sjálfstæðisflokkurinn varði stjórn Emils Jónssonar vantrausti meðan nýrri kjördæmaskipan var komið á. Að því loknu myndaði Ólafur fimmtu ríkisstjórn sína 1959, viðreisnarstjórnina, með Alþýðuflokknum og var forsætisráðherra frá 20. nóvember 1959 til 14. nóvember 1963, er hann sagði af sér af heilsufarsástæðum. Tók dr. Bjarni Benediktsson við forsætisráðherrastöðunni. Ólafur sat áfram á þingi en lést á gamlársdag 1964.

Annað

Samband ungra sjálfstæðismanna gaf út geisladisk með völdum hlutum úr ræðum Ólafs í tilefni þess að öld var liðin frá fæðingu hans árið 1992.

Heimildir

• Guðmundur Magnússon (2006). Thorsararnir: auður - völd - örlög. Almenna bókafélagið. ISBN 9979219912.
• Hannes Hólmsteinn Gissurarson (1989). Sjálfstæðisflokkurinn í sextíu ár. Sjálfstæðisflokkurinn.

Tenglar

• Vefur Borgarskjalasafns Reykjavíkurborgar um Ólaf Thors^{[óvirkur tengill]}
• Æviágrip á vefsíðu Alþingis
• Grein um Ólaf Geymt 2005-04-20 í Wayback Machine eftir Þorvald Gylfason hagfræðing birtist í Fréttablaðinu 4. september 2003
• Ólafur Thors látinn, Morgunblaðið 3. janúar 1965
• Öld Ólafs Thors; grein í Morgunblaðinu 1982
• Glatkistan

Fyrirrennari: Hermann Jónasson	Forsætisráðherra (16. maí 1942 – 16. desember 1942)	Eftirmaður: Björn Þórðarson
Fyrirrennari: Björn Þórðarson	Forsætisráðherra (21. október 1944 – 4. febrúar 1947)	Eftirmaður: Stefán Jóhann Stefánsson
Fyrirrennari: Stefán Jóhann Stefánsson	Forsætisráðherra (6. desember 1949 – 14. mars 1950)	Eftirmaður: Steingrímur Steinþórsson
Fyrirrennari: Steingrímur Steinþórsson	Forsætisráðherra (11. september 1953 – 24. júlí 1956)	Eftirmaður: Hermann Jónasson
Fyrirrennari: Emil Jónsson	Forsætisráðherra (20. nóvember 1959 – 14. nóvember 1963)	Eftirmaður: Bjarni Benediktsson
Fyrirrennari: Jón Þorláksson	Formaður Sjálfstæðisflokksins (2. október 1934 – 22. október 1961)	Eftirmaður: Bjarni Benediktsson
Fyrirrennari: Magnús Guðmundsson	Varaformaður Sjálfstæðisflokksins (3. júní 1932 – 2. október 1934)	Eftirmaður: Magnús Guðmundsson