Alsír

Alþýðu­lýðveldið Alsír
الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية Al-Jumhūrīyah al-Jazā’irīyah ad-Dīmuqrāţīyah ash-Sha’bīyah
Fáni	Skjaldarmerki
Kjörorð: بالشعب وللشعب (arabíska) Bylting fólksins fyrir fólkið
Þjóðsöngur: Kassaman
Höfuðborg	Algeirsborg
Opinbert tungumál	arabíska, tamazight
Stjórnarfar	Forsetaþingræði
Forseti	Abdelmadjid Tebboune
Forsætisráðherra	Aymen Benabderrahmane
Stofnun
• undir Tyrkjaveldi	1516
• undir Frakklandi	1830
• sjálfstæði	5. júlí 1962
Flatarmál  • Samtals  • Vatn (%)	10. sæti 2.381.741 km² 1,1
Mannfjöldi  • Samtals (2021)  • Þéttleiki byggðar	32. sæti 44.700.000 17,7/km²
VLF (KMJ)	áætl. 2021
• Samtals	514,748 millj. dala (43. sæti)
• Á mann	11.433 dalir (111. sæti)
VÞL (2019)	0.748 (91. sæti)
Gjaldmiðill	Dínar
Tímabelti	UTC+1
Þjóðarlén	.dz
Landsnúmer	+213

Alsír er land á Magrebsvæðinu í Norður-Afríku. Landið stærsta ríki Afríku og Arabaheimsins og tíunda stærsta land heims. Það á landamæri að Túnis í norðaustri, Líbíu í austri, Níger í suðaustri, Malí, Máritaníu í suðvestri, og Marokkó og Vestur-Sahara í vestri. Alsír á strönd að Miðjarðarhafi í norðri. Loftslag í Alsír er hálfþurrt. Flestir landsmenn búa í frjósömum norðurhlutanum en megnið af suðurhlutanum er í Saharaeyðimörkinni. Íbúar eru rúmar 44 milljónir sem gerir Alsír að 9. fjölmennasta ríki Afríku. Höfuðborgin og stærsta borgin er Algeirsborg við strönd Miðjarðarhafsins.

Alsír hefur verið hluti af fjölmörgum ríkjum, eins og Númidíu, Fönikíu, Rómaveldi, ríki Vandala, Austrómverska ríkinu, ríki Úmajada, Rustamída, Idrisída, Aglabída, Fatímída, Zirída, Hammadída, Almoravída, Zayyanída, Spánverja og Tyrkja. Landið varð að lokum hluti af Nýlenduveldi Frakka áður en það fékk sjálfstæði árið 1962 eftir vopnuð átök. Mikill meirihluti íbúa Alsír eru arabískir Berbar sem aðhyllast íslam og tala arabísku og berbísk mál. Franska er enn notuð sem menntamál og sum staðar í stjórnsýslunni, en alsírsk arabíska er algengasta talmálið í landinu.

Alsír býr við forsetaþingræði. Landið skiptist í 58 sýslur og 1.541 sveitarfélög. Það er stórveldi í Norður-Afríku og miðveldi á heimsvísu. Vísitala um þróun lífsgæða er þar hæst af öllum löndum meginlands Afríku. Hagkerfi Alsír er eitt af þeim stærstu í álfunni og byggist að stórum hluta á útflutningi jarðolíu. Alsír á 16. mestu olíubirgðir heims og 9. stærstu gasbirgðirnar. Ríkisrekna olíufyrirtækið Sonatrach er stærsta fyrirtæki Afríku, og selur mikið magn jarðgass til Evrópu. Her Alsírs er einn af stærstu herjum Afríku og sá best fjármagnaði. Alsír er aðili að Afríkusambandinu, Arababandalaginu, Samtökum olíuframleiðsluríkja og Sameinuðu þjóðunum, og stofnaðili að Magrebbandalaginu.

Heiti

Nafn landsins er dregið af nafni Algeirsborgar og kemur úr arabísku al-Jazāʾir (الجزائر, „eyjarnar“), sem er stytt útgáfa eldra heitisins Jazāʾir Banī Mazghanna (جزائر بني مزغنة, „eyjar Mazghanna-ættbálksins“), sem landfræðingar á borð við al-Idrisi notuðu. Heitið vísar til fjögurra eyja sem áður voru úti fyrir ströndinni, en urðu hlutar af meginlandinu árið 1525.

Nafnið er líka ritað الجزائر al-Jazāʾir, الدزاير al-dzāyīr; Lezzayer; ⵍⴻⵣⴰⵢⴻⵔ; لزّاير; Algérie. Opinbert fullt heiti landsins er „Alþýðulýðveldið Alsír“ (الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية al-Jumhūriyya al-Jazāʾiriyya ad-Dīmuqrāṭiyya aš-Šaʿbiyya; Tagduda tamegdayt taɣerfant tazzayrit, ⵜⴰⴳⴷⵓⴷⴰ ⵜⴰⵎⴳⴷⴰⵢⵜ ⵜⴰⵖⵔⴼⴰⵏⵜ ⵜⴰⴷⵣⴰⵢⵔⵉⵢⵜ. تڨذوذا تازايريت تاماڨذايت تاغرفانت République algérienne démocratique et populaire, skammstafað RADP).

Saga Alsír

Sjáfstæðisbarátta

Aðdragandi

Áður en Frakkar tóku yfir Alsír var Alsír undir Tyrkjaveldi. Deilur milli Tyrkja og Frakka urðu til þess að Frakkar réðust inn í Alsír árið 1830. Eftir mörg ár náðu Frakkar að brjóta mótspyrnu Alsírmanna niður og Alsír varð hluti af Frakklandi árið 1848.

Frakkar og fleiri Evrópubúar urðu gríðarlega hrifnir af landinu og margir settust þar að. Alsír var skilgreint sem óaðskiljanlegur hluti af Frakklandi.

Eftir seinni heimstyrjöld fengu Alsíringar ásamt öðrum nýlendum von um sjálfstæði og fengu flestar nýlendur Frakka og Breta sjálfstæði hver af annari. En hvað Alsír varðaði kom það ekki til greina af hálfu Frakka og því risu Alsíringar af afrískum uppruna upp.

Stríðið 1954-1962

Aðalgrein: Alsírstríðið

Þar sem franski herinn var mjög öflugur og talinn vera einn af sterkustu í heimi var eina von Alsíringa skæruhernaður og hryðjuverk.

Þann 1. nóvember 1954 réðust skæruliðar úr alsírsku Þjóðfrelsisfylkingunni, FLN, á franska herinn í sprengjutilræði sem kostaði mörg mannslíf. Árið 1956 hóf FLN mikla herferð, sem var kölluð orrustan um Algeirsborg. Sú herferð var mjög blóðug og var mikið um hryðjuverk, sprengjutilræði og árásir úr launsátri.

Þessi skæruhernaður og hryðjuverk varð til þess að franska samfélagið í Alsír (fr. pieds-noirs, eða svartfætlingar) var orðið mjög óttaslegið. Frakkar gerðu leiðtoga sinn úr seinni heimsstyrjöld, Charles de Gaulle, að forseta árið 1958 í þeirri von að hann gæti stöðvað uppreisnina. Eftir nokkurn tíma áttaði hann sig á því að stríðið í Alsír væri vonlaust. Það reitti pieds-noirs til reiði og neituðu þeir síðar að taka þátt í þjóðaratkvæðagreiðslu um sjálfstæði Alsír.

Þann 1. júlí 1962 var boðað til atkvæðagreiðslu um sjálfstæði Alsír. Meirihluti fólks kaus með sjálfstæði og varð Alsír sjálfstætt ríki þann 3. júlí sama ár.

Alsírskir sagnfræðingar telja að um 1,5 milljón Alsíringa hafi fallið í þessu stríði á meðan franskir sagnfræðingar telja að um 400.000 íbúar beggja ríkjanna hafi fallið.

Þjóðflokkaátök á 20. öld

Strax við stofnun sjálfstæðs alsírsks ríkis 1962 var tekið fram í raunverulegri stjórnarskrá landsins að það sé arabískt og íslamskt. Hocine Ait Ahmed, berbísk stríðshetja úr Alsírstríðinu, reis upp og stofnaði Fylkingu hinna sósíalísku afla (fr. Front des forces socialistes; FFS). Með flokki sínum leiddi hann síðan 10 mánaða uppreisn gegn stjórn Ben Bella forseta. Ástæðan fyrir uppreisninni var sú sama og hefur ýtt undir margar aðrar uppreisnir Berba í Alsír, nefnilega tilburðir stjórnvalda til að arabavæða alsírsku þjóðina. Arabavæðingin hófst þó ekki af fullum krafti fyrr en á 8. áratugnum og fólst meðal annars í því að stöðluð arabíska varð ein opinbert tungumál Alsír í stað frönsku áður og meðvitað átak var gert í því að útrýma tungu og menningu Berba úr alsírska menntakerfinu.

Barátta alsírskra Berba fyrir viðurkenningu á máli sínu og menningu hefur þróast mest hjá þeim sem fóru í útlegð eða fluttust til Frakklands fyrr á 20. öldinni. Þar unnu þeir meðal annars að stöðlun tungumáls síns, breiddu út hugmyndina um berbíska þjóð í Frakklandi og unnu að útgáfu á heimsbókmenntum og kennslubókum á berbísku. Því má segja að Berbar hafi svarað arabavæðingu í Alsír með sinni eigin berbavæðingu.

Vorið 1980 sauð upp úr milli berbíska minnihlutans í Kabýlíu og stjórnvalda vegna viðleitni stjórnvalda til að arabískuvæða Alsír. Eftir miklar óeirðir og allsherjarverkfall í héraðinu varð útkoman sú að þjóðernishyggja Berba hafði fest sig í sessi sem stjórnmálalegt afl. Í kjölfarið spruttu upp fjölmörg berbísk menningarfélög í Frakklandi og ber þar helst að nefna Menningarhreyfingu Berba (fr. Mouvement Culturel Berbère; MCB) sem stofnuð var á 9. áratug síðustu aldar og Heimsþing Amazigh (fr. Congrès Mondial Amazigh; CMA), stofnað á 10. áratugnum. Bæði þessi félög eru enn starfandi í dag og halda meðal annars úti heimasíðum.

Öllu alvarlegri átök áttu sér stað vorið 2001 eftir að ungur Berbi lét lífið í haldi lögreglu. Óeirðirnar og allsherjarverkföllin sem brjótast út í kjölfarið eru einfaldlega kölluð „svarta vorið“ og hefur verið lýst sem intifada Berba í Kabýlíu. Þó svo að ofbeldið sem tengt er við „svarta vorið“ sé aðallega bundið við Kabýlíu hefur því verið haldið fram að „neyðin sem kom fram hjá hinum ungu mótmælendum [hafi ekki verið] einstök reiði kabylíska minnihlutans, heldur reiði heillar kynslóðar Alsíringa sem höfðu alist upp í Alsír þar sem dýrðir þjóðfrelsisstríðsins voru fjarlæg minning, hverra eina föðurlandshyggja ákvarðaðist af félags- og efnahagslegri útskúfun og ofbeldi borgarastríðs.“

Átök Frakka og Alsíringa 1954-1962 hafi verið bæði sjálfstæðisátök og þjóðernisátök, þar sem Alsíringar (sem skiptast í Araba og Berba) tóku saman höndum gegn frönskum yfirráðum. En jafnvel þó svo að franskir landnámssinnar (fr. Les colons) hafi barist jafnt gegn bæði Alsíringum og frönskum yfirvöldum, sem þeir töldu of hógvær, er ekki hægt að líta á þá sem sérstakan þjóðernishóp þar sem þeir skildu sig frá frönsku yfirvöldunum aðeins að stjórnmálalegu leyti. Þar sem markmið Berba er ekki að segja sig úr lögum við Alsír og stofna sjálfstætt ríki er óhætt að halda því fram að einn meginmunur átakanna '54-'62 og síðari uppreisna Berba sé sá að í þeim fyrrnefndu var barist fyrir sjálfstæði þjóðar en í hinum til að viðhalda menningarlegum séreinkennum.

Landfræði

Sahara, Hoggarfjöll og Atlasfjöll mynda Alsír.

Alsíreyðimörkin er yfir 90% af flatarmáli Alsírs.

Síðan Súdan var skipt í tvennt árið 2011 hefur Alsír verið stærsta land Afríku og stærst af löndunum við Miðjarðarhafið. Suðurhluti Alsír nær yfir stóran hluta af Saharaeyðimörkinni. Í norðri mynda fjallgarðarnir Tell Atlas og Sahara-Atlasfjöll, tvo samsíða fjallgarða. Milli þeirra eru stórar sléttur og hálendi. Fjallgarðarnir renna saman í austurhluta landsins. Aures-fjöll og Tébessa-fjöll eru í norðausturhluta Alsír og mynda landamærin við Túnis. Hæsti tindur landsins er Tahatfjall, 3.003 metrar á hæð.

Alsír er að mestu milli 19. og 37. breiddargráðu norður og 9. og 12. lengdargráðu austur. Strandlengjan er að mestu hæðótt, og fjalllend á kafla, og þar eru nokkrar náttúrulegar hafnir. Svæðið frá ströndinni að Tell Atlas er frjósamt ræktarland. Sunnan við fjallgarðinn er gresja sem endar við Sahara-Atlasfjöll og sunnan við þau er Saharaeyðimörkin.

Hoggarfjöll (arabíska: جبال هقار) eru hálendi í miðri Sahara. Þau eru um 1.500 km sunnan við Algeirsborg og rétt austan við Tamanghasset. Helstu borgir landsins eru Algeirsborg, Oran, Kasantina og Annaba.

Stjórnmál

Abdelmadjid Tebboune, forseti Alsírs frá 2019.

Stjórn Alsírs er að litlu leyti í höndum kjörinna fulltrúa. Þess í stað fer hópur skipaðra „décideurs“ („ákvarðara“), sem er kallaður „le pouvoir“ („valdið“), með stjórn landsins. Þessi hópur ræður því að mestu hver verður forseti. Valdamesti maður landsins var áður líklega Mohamed Mediène, yfirmaður leyniþjónustu hersins, þar til honum var steypt af stóli í mótmælunum í Alsír 2019-2020. Síðustu ár hafa margir af valdamestu herforingjum landsins látist eða lent í fangelsi. Eftir andlát Larbi Belkheir, skipaði fyrrverandi forseti landsins, Abdelaziz Bouteflika, sína trúnaðarmenn í lykilstöður, sérstaklega hjá ríkisfyrirtækinu Sonatrach, og gerði breytingar á stjórnarskránni svo hann gæti boðið sig fram til endurkjörs án takmarkana. Hann sagði af sér í kjölfar mótmælanna og lést aðeins tveimur árum síðar.

Forseti Alsírs er þjóðhöfðingi landsins og er kjörinn til fimm ára í senn. Áður mátti forseti aðeins sitja í tvö kjörtímabil, en með stjórnarskrárbreytingu sem þingið samþykkti 11. nóvember 2008 var þessari takmörkun aflétt. Síðustu forsetakosningar áttu að fara fram í apríl 2019 en í febrúar brutust út víðtæk mótmæli gegn þeirri ákvörðun forsetans að bjóða sig fram, sem leiddu til afsagnar hans 3. apríl. Óháði frambjóðandinn Abdelmadjid Tebboune var kosinn forseti þegar kosningarnar fóru loks fram 12. desember. Mótmælendur neituðu þó að viðurkenna Tebboune sem forseta og vildu umfangsmiklar breytingar á stjórnkerfi landsins. Í Alsír er almennur kosningaréttur frá 18 ára aldri. Forsetinn er yfirmaður Alsírshers, ráðherraráðsins og öryggisráðsins. Hann skipar forsætisráðherra Alsírs sem leiðir ríkisstjórnina.

Þing Alsírs.

Þing Alsírs situr í tveimur deildum: neðri deildin Fulltrúaþing Alsírs, er með 462 þingmenn sem eru kosnir til fimm ára í senn; en efri deildin, Þjóðarráð Alsírs, er með 144 þingmenn sem sitja í sex ár í senn, þar af 96 kjörna af héraðsþingum og 48 sem forsetinn skipar. Samkvæmt Stjórnarskrá Alsírs má ekki stofna til stjórnmálahreyfinga sem „byggjast á mismunnun vegna trúarbragða, tungumáls, kynþátta, kyns, atvinnu eða búsetu“. Auk þess má ekki byggja kosningabaráttu á þessum grunni.

Síðustu þingkosningar voru haldnar í landinu árið 2017. Þá missti Þjóðfrelsisfylkingin 44 sæti en var áfram stærsti flokkurinn með 164 sæti. Baráttuflokkur fyrir lýðræði (sem herinn studdi) fékk 100 þingsæti, og Friðarhreyfingin (sem tengist Múslimska bræðralaginu) fékk 33.

Stjórnsýslueiningar

Alsír skiptist í 58 sýslur (wilāyat), 553 umdæmi (dawaïr) og 1.541 sveitarfélög (baladiyat). Sýslur, umdæmi og sveitarfélög eru oftast nefnd eftir stærsta þéttbýlisstaðnum.

#	Wilaya	Stærð (km2)	Íbúar	map	#	Wilaya	Stærð (km2)	Íbúar
1	Adrar	402.197	439.700		30	Ouargla	211.980	552.539
2	Chlef	4.975	1.013.718		31	Oran	2.114	1.584.607
3	Laghouat	25.057	477.328		32	El Bayadh	78.870	262.187
4	Oum El Bouaghi	6.768	644.364		33	Illizi	285.000	54.490
5	Batna	12.192	1.128.030		34	Bordj Bou Arréridj	4.115	634.396
6	Béjaïa	3.268	915.835		35	Boumerdes	1.591	795.019
7	Biskra	20.986	730.262		36	El Taref	3.339	411.783
8	Béchar	161.400	274.866		37	Tindouf	58.193	159.000
9	Blida	1.696	1.009.892		38	Tissemsilt	3.152	296.366
10	Bouïra	4.439	694.750		39	El Oued	54.573	673.934
11	Tamanrasset	556.200	198.691		40	Khenchela	9.811	384.268
12	Tébessa	14.227	657.227		41	Souk Ahras	4.541	440.299
13	Tlemcen	9.061	945.525		42	Tipaza	2.166	617.661
14	Tiaret	20.673	842.060		43	Mila	9.375	768.419
15	Tizi Ouzou	3.568	1.119.646		44	Ain Defla	4.897	771.890
16	Algiers	273	2.947.461		45	Naâma	29.950	209.470
17	Djelfa	66.415	1.223.223		46	Ain Timouchent	2.376	384.565
18	Jijel	2.577	634.412		47	Ghardaia	86.105	375.988
19	Sétif	6.504	1.496.150		48	Relizane	4.870	733.060
20	Saïda	6.764	328.685		49	El M'Ghair	8.835	162.267
21	Skikda	4.026	904.195		50	El Menia	62.215	57.276
22	Sidi Bel Abbès	9.150	603.369		51	Ouled Djellal	11.410	174.219
23	Annaba	1.439	640.050		52	Bordj Baji Mokhtar	120.026	16.437
24	Guelma	4.101	482.261		53	Béni Abbès	101.350	50.163
25	Constantine	2.187	943.112		54	Timimoun	65.203	122.019
26	Médéa	8.866	830.943		55	Touggourt	17.428	247.221
27	Mostaganem	2.269	746.947		56	Djanet	86.185	17.618
28	M'Sila	18.718	991.846		57	In Salah	131.220	50.392
29	Mascara	5.941	780.959		58	In Guezzam	88.126	11.202

Efnahagslíf

Hlutfallsleg skipting útflutningsgreina árið 2019.

Gjaldmiðill Alsírs er alsírskur dínar (DZD). Efnahagslíf landsins er að miklu leyti í höndum ríkisins, sem er arfleifð frá sósíalískum stjórnarháttum sem teknir voru upp eftir að landið fékk sjálfstæði. Síðustu ár hefur stjórn landsins stöðvað einkavæðingu ríkisfyrirtækja og takmarkað innflutning og erlenda fjárfestingu. Þessum hömlum hefur verið aflétt að litlu leyti síðustu ár.

Alsír hefur átt í erfiðleikum með að þróa annan iðnað en olíuiðnað, að hluta vegna kostnaðar og skriffinsku. Tilraunir alsírska ríkisins til að laða að erlenda og innlenda fjárfestingu utan orkugeirans hafa ekki náð að draga úr atvinnuleysi ungs fólks eða takast á við húsnæðisskort. Landið glímir við margar áskoranir í efnahagsmálum, eins og þörf fyrir fjölbreyttara atvinnulíf, öflugri umbætur í stjórnmálum, efnahags- og viðskiptalífi, og ójöfnuð milli landsvæða.

Mótmæli vegna stöðu efnahagsmála í febrúar og mars 2011 fengu stjórn Alsírs til að leggja 23 milljarða dollara í styrki og afturkvæmar launagreiðslur og hækkun bóta. Ríkistútgjöld hafa aukist um 27% á ári síðustu 5 ár.

Þökk sé miklum birgðum jarðefnaeldsneytis á Alsír 173 milljarða gjaldeyrisforða og stóran olíusjóð. Auk þess eru erlendar skuldir landsins mjög lágar, eða um 2% af vergri landsframleiðslu. Efnahagslíf Alsírs er enn mjög háð tekjum af jarðefnaeldsneyti og vöxtur ríkistútgjalda veldur því að efnahagur landsins er viðkvæmur fyrir lækkun eldsneytisverðs á heimsmarkaði.

Alsír er ekki aðili að Alþjóðaviðskiptastofnuninni, þrátt fyrir áralangar samningaviðræður.

Heimildir

Illugi Jökulsson. (2011, júlí). Villimannlegu stríði lýkur í Alsír. Pressan.is. Sótt 3. maí 2018 af http://vefir.pressan.is/timansras/2011/07/03/4506/^{[óvirkur tengill]}