Esvatíní
| Umbuso weSwatini Kingdom of Eswatini | |
|
|
| Fáni | Skjaldarmerki |
| Kjörorð: Siyinqaba (svatí: „Við erum virkið“) | |
| Þjóðsöngur: Nkulunkulu Mnikati wetibusiso temaSwati | |
| |
| Höfuðborg | Mbabane: stjórnsýsla Lobamba: konungur og löggjafinn |
| Opinbert tungumál | svatí og enska |
| Stjórnarfar | Einveldi
|
| Konungur | Mswati 3. |
| Ndlovukati | Ntombi drottning |
| Forsætisráðherra | Russell Dlamini |
| Sjálfstæði | |
| • frá Bretlandi | 6. september 1968 |
| Flatarmál • Samtals • Vatn (%) |
153. sæti 17.364 km² 0,9 |
| Mannfjöldi • Samtals (2018) • Þéttleiki byggðar |
155. sæti 1.136.281 68,2/km² |
| VLF (KMJ) | áætl. 2021 |
| • Samtals | 10,463 millj. dala (159. sæti) |
| • Á mann | 3.697 dalir (114. sæti) |
| VÞL (2019) |  0.611 (138. sæti)
|
| Gjaldmiðill | lilangeni (SZL) |
| Tímabelti | UTC+2 |
| Þjóðarlén | .sz |
| Landsnúmer | +268 |
Konungsríkið Esvatíní (áður þekkt sem Svasíland) er landlukt smáríki í sunnanverðri Afríku með landamæri að Suður-Afríku og Mósambík. Landið er eitt það minnsta í Afríku, aðeins 200 km langt og 130 km breitt. Það er þó landfræðilega fjölbreytt með svala hásléttu og þurrt og heitt láglendi.
Íbúar eru aðallega Svasímenn sem tala svatí. Þeir stofnuðu konungsríkið um miðja 18. öld undir stjórn konungsins Ngwane 3..[1] Landið og þjóðin draga nafn sitt af konunginum Mswati 2. sem stækkaði og efldi ríkið á 19. öld. Núverandi landamæri voru fest í sessi árið 1881 í miðju Kapphlaupinu um Afríku.[2] Undir lok 19. aldar gerði Suður-Afríska Lýðveldið í Transvaal tilkall til svæðisins, en náði ekki að leggja það undir sig. Eftir seinna Búastríðið varð landið að bresku verndarsvæði þar til það fékk sjálfstæði 6. september 1968.[3] Í apríl 2018 var nafni landsins formlega breytt úr „Konungsríkið Svasíland“ í „Konungsríkið Esvatíní“, sem er algengasta heiti landsins á svatí.[4][5]
Esvatíní er einveldi Mswati 3. konungs sem hefur ríkt frá 1986.[6][7] Þingkosningar til fulltrúaþings og meirihluta öldungadeildarinnar eru haldnar á fimm ára fresti. Núverandi Stjórnarskrá Esvatíní var tekin upp árið 2005. Helstu hátíðir landsins eru reyrdansinn umhlanga sem er haldinn í ágúst/september, og konungsdansinn Incwala í desember/janúar.[8]
Efnahagur Esvatíní er fjölbreyttur og byggist á framleiðsluiðnaði, en þrír fjórðu íbúanna vinna samt sem áður við landbúnaðarframleiðslu fyrir heimamarkað sem einkennist af lítilli fjárfestingu og framleiðni. Landið er í Þróunarbandalagi sunnanverðrar Afríku, Afríkusambandinu og Breska samveldinu, og á aðild að Tollabandalagi sunnanverðrar Afríku og viðskiptasambandinu COMESA. Gjaldmiðillinn, lilangeni, er festur við suðurafríska randið og Suður-Afríka er helsta viðskiptaland Esvatíní. Helstu viðskiptalönd utan Afríku eru Bandaríkin[9] og Evrópusambandið.[10]
Þrátt fyrir að Esvatíní sé ekki meðal fátækustu ríkja álfunnar býr það við alvarleg heilbrigðisvandamál, fjórðungur fullorðinna er smitaður af HIV-veirunni og berklar eru einnig vandamál.[11][12] Lífslíkur voru því aðeins um 58 ár árið 2018.[13] Miðaldur íbúa Esvatíní er aðeins 20,5 ár og 37,5% íbúanna eru 14 ára og yngri.[14] Fólksfjölgun er 1,2% á ári.
Heiti
[breyta | breyta frumkóða]Esvatíní var myndað af hópi ngunimælandi Bantúmanna sem hröktust norður undan útþenslu Ndwandwe-þjóðarinnar um miðja 18. öld. Landið sem þeir stofnuðu nefndist kaNgwane eftir konungi þeirra Ngwane 3., og þjóðin bakaNgwane. Þetta heiti er enn notað af mörgum landsmönnum. Um miðja 19. öld, þegar Búar og Bretar komust fyrst í kynni við þessa þjóð, var konungur þeirra Mswati 2. sem hafði stækkað land þeirra umtalsvert. Landið var því kennt við hann og bakamSwati notað yfir allar þær ólíku þjóðir sem konungurinn ríkti yfir á þeim tíma.[15] Í samningum milli Breta og konungsins frá síðari hluta 19. aldar kemur þetta heiti fyrst fyrir sem orðmyndin Swazi og landið kallað Swaziland.
Árið 2014 notaði konungurinn Mswati 3. nafnið eSwatini í ræðu á þingi og aftur 2017 í ræðu hjá Allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna. Þegar haldið var upp á 50 ára sjálfstæði landsins árið 2018 var nafninu svo breytt með nýjum lögum. Ástæður sem gefnar voru upp voru að Swaziland kæmi frá Bretum og væri því ekki í samræmi við sjálfstæðan vilja landsmanna,[16] og hættan á ruglingi við Sviss (Switzerland á ensku).[17]
Landfræði
[breyta | breyta frumkóða]
Esvatíní liggur á misgengi sem liggur frá Drakensbergfjöllum í norður gegnum austurhálendi Simbabve og verður hluti af Sigdalnum mikla í Kenía.
Esvatíní er lítið landlukt konungsríki með landamæri að Suður-Afríku í norðri, vestri og suðri, og að Mósambík í austri. Landið er 17.364 km2 að stærð. Landið er við 26˚30'S og 31˚30'A.[18] Landslag Esvatíní er fjölbreytt, frá fjöllunum við landamærin að Mósambík að gresjum í austri og regnskógum í norðvestri. Nokkrar ár renna gegnum landið, eins og Usutu-á.[19]
Lebombofjöll liggja eftir landamærunum að Mósambík. Fjallgarðurinn nær um 600 metra hæð. Þrjár ár renna um gljúfur gegnum fjöllin, Ngwavuma-á, Mapútófljót og Mbuluzi-á. Þetta er nautgriparæktarland. Vesturlandamæri Esvatíní liggja við klettabelti við hálendisbrún sem er 1.200 metrar á hæð. Þar renna ár um djúp gljúfur. Höfuðborgin, Mbabane, stendur á hálendinu.[20]
Miðlendið liggur að meðaltali í 700 metra hæð og er þéttbýlasta svæði Esvatíní með meiri úrkomu en fjöllin. Efnahagsleg höfuðborg landsins, Manzini, er á Miðlendinu.
Láglendið er í um 250 metra hæð og er dreifbýlla en önnur svæði. Þar er dæmigert afrískt kjarrlendi með þyrnirunnum og gresjum. Þar til nýlega kom malaría í veg fyrir þróun þessa svæðis.
Stjórnmál
[breyta | breyta frumkóða]
Esvatíní er einveldi sem er stjórnað samkvæmt stjórnarskrá og lögum og hefðum Svatímanna.[21] Þjóðhöfðingi landsins er konungurinn, eða Ngwenyama (bókst. „ljón“), sem nú er Mswati 3., sem tók við völdum eftir lát föður síns Sobhuza 2. Samkvæmt stjórnarskrá landsins táknar konungurinn einingu og varanleika Svatíþjóðarinnar.[22]
Samkvæmt hefðinni ríkir konungurinn ásamt móður sinni (eða staðgengli hennar), Ndlovukati (bókst. „kvenfíll“). Konungurinn sá um stjórn landsins en konungsmóðirin var andlegur leiðtogi þess, með völd sem mynduðu mótvægi við völd konungsins. Á valdatíma Sobhuza 2. varð hlutverk konungsmóðurinnar meira táknrænt.
Konungurinn útnefnir einn þingmann sem forsætisráðherra og skipar líka minnihluta þingmanna í báðum deildum Libandla (þingsins) með aðstoð ráðgjafaráðs. Stjórnarskráin veitir konungi heimild til að skipa þingmenn sem fulltrúa sérstakra hagsmuna. Það geta verið stjórnmálamenn sem ekki náðu kjöri eða buðu sig ekki fram. Þetta er gert til að skapa jafnvægi milli ólíkra sjónarmiða á þinginu. Slíkir sérhagsmunir geta varðað kyn eða kynþætti, fatlaða, viðskiptahagsmuni, félagasamtök, fræðimenn og höfðingja.
Stjórnsýslueiningar
[breyta | breyta frumkóða]Esvatíní er skipt í fjögur héruð: Hhohho, Lubombo, Manzini og Shiselweni. Í hverju héraði eru nokkur tinkhundla (inkhundla í eintölu). Héraðsstjóri fer með stjórn héraðanna ásamt kjörnum fulltrúum í hverju inkhundla.[23]
Sveitarstjórnir skiptast í sveitar- og bæjarráð sem eru ólíkt skipulögð eftir því hver staða þróunar er á hverju svæði. 12 bæjarfélög og 55 tinkhundla eru í landinu.
Á þéttbýlissvæðum eru þrjár tegundir svæðisstjórna: borgarstjórnir, bæjarstjórnir og bæjarráð, sem fara eftir stærð bæjarins eða borgarinnar. Á sama hátt eru þrjár tegundir svæðisstjórna í dreifbýli: héraðsstjórn, tinkhundla og ættbálkahöfðingjar. Ákvarðanir eru teknar í ráðum og byggjast á ráðgjöf ýmissa undirnefnda. Bæjarritari er aðalráðgjafinn í hverri sveitarstjórn eða bæjarstjórn.
Í Esvatíní eru tólf þéttbýlissvæði: tvö borgarráð, þrjár bæjarstjórnir og sjö bæjarráð. Helstu borgir og bæir í Esvatíní eru Manzini, Mbabane, Bhlangano og Siteki sem eru líka héraðshöfuðborgir. Fyrstu tvær hafa borgarráð og hinar tvær bæjarstjórnir. Aðrir minni bæir og þéttbýlissvæði með umtalsverðan íbúafjölda eru Ezulwini, Matsapha, Hlatikhulu, Pigg's Peak, Simunye og Big Bend.
Það eru 55 tinkhundla í Esvatíní og hvert þeirra kýs einn fulltrúa á fulltrúaþing Esvatíní. Hvert inkhundla er með þróunarnefnd (bucopho) með fulltrúum ýmissa ættbálkahöfðingja á svæðinu sem eru kjörnir til fimm ára. Bucopho bera upp við inkhundla alls kyns hagsmunamál hinna ýmsu ættbálka, og snúa aftur með ákvarðanir inkhundla. Formaður bucopho er kosinn af inkhundla og nefnist indvuna ye nkhundla.
| Hérað | Höfuðstaður | Stærsta borg | Stærð (km2) |
Íbúar |
|---|---|---|---|---|
| Hhohho | Mbabane | Mbabane | 3,625 | 320.651 |
| Lubombo | Siteki | Siteki | 5,849 | 212.531 |
| Manzini | Manzini | Manzini | 4,093 | 355.945 |
| Shiselweni | Nhlangano | Nhlangano | 3,786 | 204.111 |
Íbúar
[breyta | breyta frumkóða]Meirihluti íbúa Esvatíní eru Svatar, en þar búa líka litlir hópar Súlúmanna og Búa, auk Afríkana af breskum uppruna. Hefðbundið lífsviðurværi Svata var sjálfsþurftarbúskapur og hjarðræktun, en flestir lifa nú af störfum í þéttbýli og í stjórnkerfinu. Sumir íbúar Esvatíní starfa í námum í Suður-Afríku.[24]
Í Esvatíní hafa sest að portúgalskir landnemar og flóttafólk frá Mósambík. Kristni í Esvatíní er stundum blönduð hefðbundnum trúarbrögðum og hefðum. Margir líta svo á að konungurinn hafi sérstakt trúarlegt hlutverk.[25]
Tilvísanir
[breyta | breyta frumkóða]- ↑ Bonner, Philip (1982). Kings, Commoners and Concessionaires. Great Britain: Cambridge University Press. bls. 9–27. ISBN 0521242703.
- ↑ Kuper, Hilda (1986). The Swazi: A South African Kingdom. Holt, Rinehart and Winston. bls. 9–10.
- ↑ Gillis, Hugh (1999). The Kingdom of Swaziland: Studies in Political History. Greenwood Publishing Group. ISBN 0313306702.
- ↑ „Swaziland facts and guide as the country renamed the Kingdom of eSwatini“. How Dare She (bandarísk enska). 20. apríl 2018. Afrit af upprunalegu geymt þann 11. maí 2021. Sótt 27. september 2019.
- ↑ „UN Member States“. United Nations. 30. maí 2018. Sótt 30. júní 2018.
- ↑ Tofa, Moses (16. maí 2013). „Swaziland: Wither absolute monarchism?“. Pambazuka News. 630. tölublað. Afrit af upprunalegu geymt þann 19. október 2014. Sótt 19. október 2014.
- ↑ „Swaziland: Africa′s last absolute monarchy“. Deutsche Welle. 14. júlí 2014. Sótt 19. október 2014.
- ↑ kbraun@africaonline.co.sz. „Cultural Resources – Swazi Culture – The Incwala or Kingship Ceremony“. Swaziland National Trust Commission. Afrit af upprunalegu geymt þann 30. október 2013. Sótt 2. júní 2021.
- ↑ „Swaziland | Office of the United States Trade Representative“. Ustr.gov. Afrit af upprunalegu geymt þann 20. júlí 2014. Sótt 16. ágúst 2014.
- ↑ „Swaziland“. Comesaria.org. Afrit af upprunalegu geymt þann 10. október 2014. Sótt 16. ágúst 2014.
- ↑ „Projects : Swaziland Health, HIV/AIDS and TB Project“. The World Bank. Sótt 16. ágúst 2014.
- ↑ Swaziland: Dual HIV and Tuberculosis Epidemic Demands Urgent Action updated 18. nóvember 2010
- ↑ „The Economist explains: Why is Swaziland's king renaming his country?“. Economist.com. The Economist. 30. apríl 2018. Sótt 30. apríl 2018.
- ↑ „Swaziland Demographics Profile 2013“. Indexmundi.com. 21. febrúar 2013. Sótt 16. ágúst 2014.
- ↑ R.T. Zwinoira. „Some toponyms and ethnonyms of Swaziland“. African ethnonyms and toponyms. Report and papers of the meeting of experts organized by UNESCO in Paris 3-7 July 1978. UNESCO. bls. 23–38.
- ↑ „Swaziland king renames country Kingdom of eSwatini“. The Guardian. 19. apríl 2018.
- ↑ „Swaziland king renames country 'the Kingdom of eSwatini'“. BBC. 19. apríl 2018.
- ↑ WorldAtlas.com, Inc. „Map of Swaziland“. Sótt 29. desember 2009.
- ↑ Breverman, Avital L.; Helminiak, Jacob E.; England, Stephen M. (14. maí 2020). „Water Security in Eswatini, Africa“. World Environmental and Water Resources Congress 2020. Reston, VA: American Society of Civil Engineers: 64–72. doi:10.1061/9780784482940.007. ISBN 978-0-7844-8294-0.
- ↑ „Mbabane history | Mbabane general information“. www.swazilandhappenings.co.za. Sótt 22. janúar 2021.
- ↑ „Our governance“. Gov.sz. Sótt 16. ágúst 2014.
- ↑ The Constitution of The Kingdom of Swaziland Act, 2005, Chapter 1, Section 4(2)
- ↑ „Country Profile: Swaziland: The local government system in Swaziland“ (PDF). Commonwealth Local Government Forum. 16. maí 2013. Afrit af upprunalegu (PDF) geymt þann 23. september 2015. Sótt 19. október 2014.
- ↑ „The Search for Swaziland's TB-Infected Mine Workers - Eswatini“. ReliefWeb (enska). Sótt 13. mars 2021.
- ↑ „Inverallochy couple's Mission trip“. www.fraserburghherald.co.uk (enska). Afrit af upprunalegu geymt þann 14. apríl 2021. Sótt 23. mars 2021.
