Leipzig

Leipzig
Skjaldarmerki
Land	Þýskaland
Sambandsríki	Saxland
Stjórnarfar
• Bæjarstjóri	Burkhard Jung
Flatarmál
• Samtals	297,37 km2
Hæð yfir sjávarmáli	113 m
Mannfjöldi  (2021)
• Samtals	601.866
• Þéttleiki	2.000/km2
Tímabelti	UTC +1 / UTC +2 (sumar)
Vefsíða	leipzig.de

Leipzig er stærsta borgin í þýska sambandslandinu Saxlandi með um 600 þúsund íbúa (2019). Borgin reis sem miðstöð verslunar þar sem árnar Pleiße, Weiße Elster og Parthe mætast. Háskólinn í Leipzig var stofnaður árið 1409 og fyrsta langlínujárnbrautin í Þýskalandi var lögð milli Leipzig og Dresden árið 1839. Leipzig var á árum áður höfuðborg prentlistarinnar. Í borginni bjó og starfaði tónskáldið Johann Sebastian Bach mestan hluta ævi sinnar.

Lega

Leipzig liggur sunnarlega í gamla Austur-Þýskalandi, um 60 km fyrir norðan tékknesku landamærin, en 90 km fyrir vestan pólsku landamærin. Næstu stærri borgir eru Halle til norðvesturs (20 km), Chemnitz til suðvesturs (80 km) og Dresden til austurs (100 km).

Skjaldarmerki

Skjaldarmerki Leipzig er lóðrétt tvískiptur skjöldur. Til vinstri er svart ljón á gulum grunni, en ljónið er tákn markgreifans af Meissen. Til hægri er tvær blár lóðréttar línur á gulum grunni. Þær eiga að merkja súlur markgreifans frá Landsberg. Merki þetta kom fyrst fram 1468 sem innsigli en varð svo að skjaldarmerki.

Orðsifjar

Borgin hét upphaflega Lipzc eða Libzi og er dregið af slavneska orðinu libc, sem merkir þar sem linditrén vaxa. Leipzig hefur stundum verið nefnd Hlaupsigar á íslensku.

Saga Leipzig

Upphaf

Leipzig er upphaflega slavneskt þorp. Í landnámi germana er kristni stofnuð þar. 1015 kemur Leipzig fyrst við skjöl, en þá lést Eido I biskup af Meissen þar. Lítið er vitað um bæinn eftir það, en 1165 veitti markgreifinn Otto hinn ríki frá Meissen bænum borgarréttindi. 1409 var háskólinn í borginni stofnaður og kallaðist þá Alma Mater Lipsiensis. Hann er með allra elstu háskólum á þýskri grundu. Leipzig er einnig elsta sýningarborg heims (Messestadt), en þar fór fyrsta sýning á handiðnum og öðrum vörum fram 1497. Það var Maximilian keisari sem veitti borginni sýningarréttindin. 1439 keypti greifinn Friðrik hinn þrætugjarni markgreifadæmið Meissen og varð Leipzig því hluti af kjörfurstadæminu Saxlandi.

Siðaskipti

Kappræður milli Marteins Lúthers og Johannes Ecks

1517 hóf Marteinn Lúther mótmæli sín gegn kaþólsku kirkjunni. Hann stóð í stappi við kirkjumenn og aðra lærða um gagnrýni sína í tvö ár. En 1519 bauð háskólinn í Leipzig báðum aðilum að hittast og útkljá málin sín í milli. Fyrir hönd kaþólsku kirkjunnar mætti Johannes Eck og átti hann í kappræðum við Lúther frá 27. júní til 16. júlí. Aðalumræðuefnin voru þrenn. Í fyrsta lagi var tekist á um óskeikulleika páfans, en Lúther var þeirrar meiningar að sannleikurinn ætti að grundvallast á ritningunni, ekki á manneskju. Í öðru lagi var rökrætt um frelsun. Meðan Eck staðhæfði að maðurinn frelsist af verkum (með sakramentunum og boðorðunum), staðhæfði Lúther að maðurinn frelsist af náð einni saman. Loks var tekist á um aflátssöluna, en Lúther fordæmdi hana fullum hálsi. Báðir aðilar hrósuðu sigri þegar kappræðunum lauk 16. júlí. En þó að segja mætti að hvorugum aðila hafi gengið betur, þá var ljóst að með þessum fundi var klofningurinn milli Lúthers og kaþólsku kirkjunnar endanlega fullkomnaður. Siðaskiptin sjálf urðu ekki í borginni fyrr en 1539. Það var Lúther sjálfur, ásamt siðaskiptamanninum Justus Jonas, sem komu þeim á með predikunum sínum og atorku.

30 ára stríðið

Orrustan við Breitenfeld

Í 30 ára stríðinu var Leipzig lengi vel utan við atburði. En 1631 átti sér stað stórorrustan við Breitenfeld, við norðurjaðar borgarinnar. Þar leiddu saman hesta sína sameinaður her Svía og saxa með undir stjórn Gústafs Adolfs með 47 þús manns annars vegar og keisaraher undir stjórn Tillys með 40 þús manns hins vegar. Orrustan var hörð, en að lokum báru Svíar sigur úr býtum. Tilly særðist og féll af hesti sínum. Fall kaþólskra var gífurlegt, en margir gengu einnig í lið með Svíum. Í kvöldhúminu tókst Tilly að komast undan til borgarinnar Halle, en aðeins 600 manns voru þá enn með honum. Þetta var stærsti ósigur Tillys í 30 ára stríðinu. Ári síðar fór önnur stórorrusta fram milli sömu aðila við Lützen, um 10 km fyrir suðaustan Leipzig. Að þessu sinni fór Wallenstein sjálfur fyrir keisarahernum. Orrustan var hörð og mannfall mikið á báða bóga. Þar féll Gústaf Adolf, en hvorugur aðilinn náði að sigra í orrustunni. Svíar sátu í Leipzig frá 1642 til 1650. Á árinu sem Svíar yfirgáfu borgina var gefið út dagblaðið Einkommende Zeitung og er það elsta dagblað heims.

Listamenn

Minnisvarði um Johann Sebastian Bach fyrir framan Tómasarkirkjuna, en Bach starfaði mestan hluta ævi sinnar í Leipzig.

Þegar Leipzig fékk sína fyrstu götulýsingu 1701 var hún kölluð ‘Litla París.’ Stórsýningar voru í gangi á vissum árum og var borginni mikil lyftistöng. Í Leipzig voru ýmsir listamenn að námi og að starfi. Þar má nefna tónskáldið Georg Philipp Telemann, en hann nam tónlist í borginni í upphafi 18. aldar og stofnaði tónlistarskólann Collegium musicum. 1723-1750 var Johann Sebastian Bach búsettur í borginni og starfaði sem organisti og tónlistarstjóri í Tómasarkirkjunni. Það var á þessum tíma sem Bach samdi sín þekktustu verk, s.s. Jóhannesarpassíuna, Matteusarpassíuna, Jólaóratoríuna og H-moll messuna. Þjóðskáldið Goethe nam við háskólann í Leipzig 1764-68. Nokkuð seinna, 1835-1847, var Felix Mendelssohn Bartholdy tónlistarstjóri borgarinnar.

Þjóðabardaginn

Barist við Leipzig í þjóðabardaganum mikla

Sökum aðstoðar saxa við Frakka leyfði Napoleon Saxlandi að verða konungsríki 1806. Landið var þá örlítið stærra en Saxland er í dag. Eftir hrakfarir Napoleons í Rússlandi veturinn 1812-13 dró til stórorrustu við Leipzig. Frakkar höfðu lagt leið sína til Saxlands, enda var konungur landsins vilhollur Frökkum. Saxar gengu í raðir Frakka, en andspænis þeim stóðu Prússar, Austurríkismenn, Rússar og jafnvel Svíar. Fleiri þjóðarbrot voru í báðum liðum, en fræðimenn telja að um 600 þús manns hafi tekið þátt í þessari orrustu. Hún stóð í þrjá daga, frá 16. – 19. október 1813. Það var ekki fyrr en á þriðja degi að bandamenn náðu að hrekja Frakka á brott, en þetta var mesti ósigur Napoelons fram að þessu á orrustuvellinum. Ósigur þessi varð þess valdandi að Frakkar voru hraktir burt af þýskri grundu. Auk þess hertóku bandamenn Leipzig sem Frakkar höfðu haldið. Blücher herforingi lét handtaka Friðrik Ágúst I, konung Saxlands, vegna landráðs og flytja hann til Prússlands. Aðrir merkir atburðir 19. aldar var opnun fyrstu langlínujárnbrautar Þýskalands 1839, en hún gekk milli Leipzig og Dresden.

Nýrri tímar

Sovéskur skriðdreki í Leipzig

Í upphafi 20. aldar óx Leipzig gríðarlega. Íbúafjöldinn náði ekki 100 þús fyrr en 1871, en var kominn 750 þús á 4. áratugnum. Leipzig var þar með 5. stærsta borg Þýskalands. Borgin varð fyrir gífurlegum loftárásum í heimstyrjöldinni síðari. 18. apríl 1945 hertóku Bandaríkjamenn borgina, en þeir skiluðu henni til Sovétmanna 2. júlí, enda var hún á sovéska hernámssvæðinu. Með hertökunni var blómatími borgarinnar endanlega liðinn. Sem hluti af Austur-Þýskalandi átti Leipzig erfitt uppdráttar, bæði í atvinnumálum og efnahagsmálum. Leipzig hafði aldrei verið mikil iðnaðarborg, enda sérhæft sig í þjónustu. 1982 hóf presturinn Günter Johannsen þögul mótmæli á mánudögum ásamt söfnuði sínum í Nikulásarkirkjunni gegn ofríki kommúnista. Nokkrum árum síðar höfðu mótmæli þessi aukist, enda vel sótt af fólki utan safnaðarins. 1989 fengu mótmælin pólitískt vægi er allt að 400 þús manns tóku þátt, en þau voru mikilvægur liður í falli Berlínarmúrsins og sameiningu Þýskalands. Í dag er Leipzig enn mikilvæg háskóla- og sýningarborg (Leipziger Messe). Stórfyrirtæki sem opnað hafa starfsemi þar eru m.a. BMW, Porsche, Siemens og Amazon.

Viðburðir

Frá goth-hátíðinni

• Tónlistarhátíðir eru margar í borginni. Þar má nefna Bachfest Leipzig, sem er árleg tónlistarhátíð helguð Johann Sebastian Bach. Mendelssohn-Festtage Leipzig, helguð tónskáldinu Mendelssohn Bartholdy og Richard Wagner hátíð. Auk þess er jazzhátíðin Leipziger Jazztage árleg hátíð þar í borg.
• Wave-Gotik Treffen er fjögurra daga goth-hátíð sem fram fer í kringum Hvítasunnu.
• Leipziger Kleinmesse er skemmti-og leiktækjagarður sem opinn er tvisvar á ári.
• Saxonia International Balloon Fiesta er alþjóðleg loftbelgjakeppni sem fram fer í lok júlí.
• Lichtfest Leipzig er hátíð sem á að minna á mánudagsmótmælin 1989 þegar kommúnisminn féll í Austur-Þýskalandi.

Íþróttir

Þýska knattspyrnusambandið (DFB) stofnað í Leipzig árið 1900. Fyrsta þýska knattspyrnuleiktíðin hófst 1902 og lauk vorið 1903. Fyrsti þýski meistarinn varð VfB Leipzig, en félagið hefur þrisvar alls orðið þýskur meistari (síðast 1913). Á tímum kommúnisma var heiti félagsins breytt í Lokomotive Leipzig. Sem slíkt varð það fjórum sinnum austurþýskur bikarmeistari og komst í úrslit Evrópukeppni bikarhafa 1987 (tapaði þá fyrir Ajax Amsterdam). Íþróttaleikvangur borgarinnar heitir Zentralstadion og á aðsóknarmet í Þýskaland, en árið 1958 komu 120 þús manns að sjá Wismut Karl-Marx-Stadt leika gegn 1. FC Kaiserslautern.

RB Leipzig er knattspyrnufélag sem stofnað var 2009. Það spilar í Bundesliga.

Vinabæir

Leipzig viðheldur vinabæjatengslum við eftirfarandi borgir:

Kíev í Úkraínu, síðan 1961 Bologna á Ítalíu, síðan 1962 Krakow í Póllandi, síðan 1973 Brno í Tékklandi, síðan 1973 Lyon í Frakklandi, síðan 1981

Þessaloniki í Grikklandi, síðan 1984 Hannover í Þýskalandi, síðan 1987 Nanjing í Kína, síðan 1988 Frankfurt am Main í Þýskalandi, síðan 1990 Birmingham í Englandi, síðan 1992

Houston í Texas, BNA, síðan 1993 Travnik í Bosníu og Hersegóvínu, síðan 2003 Addis Abeba í Eþíópíu, síðan 2004 Herzliya í Ísrael, síðan 2011

Frægustu börn borgarinnar

• (1646) Gottfried Wilhelm Leibniz heimspekingur og stærðfræðingur
• (1813) Richard Wagner tónskáld
• (1871) Karl Liebknecht stjórnmálamaður
• (1893) Walter Ulbricht leiðtogi Austur-Þýskalands 1960-73
• (1973) Stefan Kretzschmar handboltahetja

Þekktir stúdentar háskólans í Leipzig

Í háskólanum hafa margir þekktir einstaklingar stundað nám. Þeirra á meðal eru: Tycho Brahe, Goethe, Gottfried Wilhelm von Leibniz, Friedrich Nietzsche, Georg Friedrich Telemann, Richard Wagner og Angela Merkel.

Byggingar og kennileiti

Minnisvarðinn um þjóðabardagann er 91 metra hár.

Tómasarkirkjan var starfsvettvangur Johanns Sebastians Bach

Nikulásarkirkjan var miðpunktur mótmælanna gegn kommúnistastjórninni

Gamla ráðhúsið er safn í dag

• Völkerschlachtdenkmal er 91 metra hár minnisvarði um hina miklu orrustu sem átti sér stað við Leipzig er sameinaðir herir bandamanna sigruðu heri Napoleons eftir hrakfarir þess síðastnefnda í Rússlandi. Orrusta þessi var talin mesta orrusta allra tíma, þar til heimstyrjöldin fyrri hófst og kallast venjulega þjóðaorrustan (Völkerschlacht). Minnisvarðinn var reistur 1898-1913 og er einkennismerki borgarinnar. Hann er opinn almenningi. Upp í útsýnispall eru 500 þrep. Í hvolfþakinu eru 324 riddarastyttur í réttri stærð. Að utan eru 9,5 metra háar styttur af riddurum, en þeir standa fyrir dyggðum orrustunnar. Neðst er stór stytta af erkienglinum Míkael, en hann er verndardýrlingur hermanna.
• Tómasarkirkjan er þekktasta kirkja Leipzig. Hún var vígð 1496 og helguð heilögum Tómasi postula, en áður hafði staðið klaustur á lóðinni með líkamsleifum postulans. Kirkjan varð fræg fyrir hinn þekkta Tómaskór sem stofnaður var 1212 í klaustrinu og hefur starfað áfram í kirkjunni allar götur síðan. Þekktasti kórstjóri og organisti kirkjunnar var Johann Sebastian Bach, en hann starfaði í henni 1723-50. Þar samdi hann einnig frægustu verk sín, s.s. Matteusar- og Jóhannesarpassíurnar, Jólaóratoríuna, H-moll messuna og öll orgelverk sín. Árið 1539 kom Marteinn Lúther við í Leipzig og predikaði í þessari kirkju. Í loftárásum seinna stríðsins skemmdist kirkjan aðeins óverulega. 1950 voru líkamsleifar Bachs fluttar í kirkjuna og hvílir hann þar nú.
• Nikulásarkirkjan er einnig þekkt kirkja og töluvert eldri. Hún var reist 1165 og helguð heilögum Nikulási (hinum síðari tíma jólasveini). 1539 predikaði Marteinn Lúther í kirkjunni. En kirkjan gat sér frægðar 1989, er stórir hópar friðsamlegra mótmælenda söfnuðust saman við hana og kröfðust umbóta í stjórnkerfi Austur-Þýskalands. Þetta leiddi til mótmæla annars staðar í landinu og að lokum til falls Berlínarmúrsins.
• Gamla ráðhúsið stendur að endilöngu hins gamla markaðstorgs. Það var reist frá 1556 og hýsti borgarskrifstofur allt til 1909. Síðan þá er húsið sögusafn.

Tenglar

• Á jubileumsmessu í Leipzig; grein í Alþýðublaðinu 1965

Heimildir

Fyrirmynd greinarinnar var „Leipzig“ á þýsku útgáfu Wikipedia. Sótt júní 2010.