Mannheim

Mannheim
Skjaldarmerki
Sambandsland	Baden-Württemberg
Flatarmál
• Samtals	144,96 km2
Hæð yfir sjávarmáli	97 m
Mannfjöldi  (2019)
• Samtals	311.000
• Þéttleiki	2.047/km2
Vefsíða	www.mannheim.de

Mannheim er næststærsta borgin í sambandslandinu Baden-Württemberg í Þýskalandi með rúmlega 311 þúsund íbúa (2019). Mannheim er mikilvæg samgönguborg. Hún er með næststærsta vörujárnbrautarstöð Þýskalands og eina stærstu höfn við Rínarfljót.

Lega

Göngugata í Mannheim. Í bakgrunni er gamli vatnsturninn.

Mannheim er hafnarborg við samflæði Neckars og Rínarfljóts norðvestast í sambandslandinu Baden-Württembergs í suðurhluta Þýskalands, gegnt Ludwigshafen í Rínarlandi-Pfalz. Næstu stærri borgir (fyrir utan Ludwigshafen) eru Heidelberg til suðausturs (15 km), Worms til norðurs (20 km) og Kaiserslautern til vesturs (55 km).

Skjaldarmerki

Skjaldarmerki borgarinnar er tvískiptur skjöldur. Hægra megin er gyllt ljón á svörtum grunni. Ljónið er merki kjörfurstanna í Pfalz. Vinstra megin er rauður úlfakrókur á gulum grunni. Bæði merkin eru til á innsiglum á 18. öld. Núverandi skjaldarmerki var tekið upp 1896.

Orðsifjar

Heitið Mannheim er dregið af mannanafninu Manno. Merkingin er því heimili Manno.

Saga Mannheim

Upphaf

Mannheim kemur fyrst við skjöl 766 í klausturbókinni Lorscher Codex. Bærinn var þá lítill fiskibær við Rínarfljót og kom lítið við sögu næstu aldir. 1415 var haldið kirkjuþingið mikla í Konstanz, meðal annars til að jafna klofning kaþólsku kirkjunnar. Þrír páfar ríktu þá samtímis. Sigismund keisari setti þá alla af og setti nýjan í embætti. Jóhannes 23. mótpáfi neitaði að láta setja sig af og flúði frá Konstanz. Hann var handsamaður og settur í varðhald í Mannheim, þar sem hann þurfti að dúsa í fjögur ár. Mannheim var þá ekki nema nokkur hundruð manna bær.

Aðsetur kjörfurstanna

Mannheim 1758. Rínarfljót til hægri, Neckar fyrir neðan.

1606 ákvað kjörfurstinn Friðrik IV frá Pfalz að reisa sér aðsetur í bænum. Samfara því gerði hann nýtt borgarskipulag fyrir íbúahverfi og varnarmúra. Íbúum fjölgaði hratt. Ári seinna hlaut Mannheim almenn borgarréttindi. En uppgangurinn hlaut snöggan enda. 1618 hófst 30 ára stríðið. Borgin ákvað að berjast með mótmælendum. 1622 sat keisaraherinn um borgina og nær gjöreyddi henni. Kjörfurstinn ákvað að láta endurreisa borgina, en sökum þess að nærsveitir voru eyddar varð Mannheim ekki lengur aðalaðsetur kjörfurstanna, sem oftar en ekki sátu í Heidelberg. Erfðastríðið í Pfalz lék borgina einnig grátt. Frakkar eyddu borginni á nýjan leik 1689. Enn var borgin endurreist. 1720 ákvað kjörfurstinn Karl Philipp að flytja aðsetur sitt frá Heidelberg til Mannheim. Við það verður mikil uppsveifla í borginni, bæði efnahagslega og menningarlega. Næstu árin dvelja þjóðþekkt skáld í borginni, svo sem Goethe, Schiller og Lessing, en einnig Mozart til skamms tíma. 1778 flutti kjörfurstinn Karl Theodor aðsetur sitt til München. Þetta olli mikilli stöðnun og jafnvel kreppu í borginni. Mannheim varð aldrei höfuðborg aftur.

Carl Benz smíðaði fyrstu bifreiðina í Mannheim

Napoleontími og iðnbylting

1795 hertók franskur byltingarher borgina. Sama ár tókst austurrískum her þó að frelsa borgina úr höndum Frakka. En 1803 hertóku Frakkar borgina á nýjan leik og héldu henni allt til falls Napoleons. Frakkar innlimuðu borgina hertogadæminu Baden. Segja má að iðnbyltingin í borginni hafi byrjað með þýska uppfinningamanninum Karl Drais, en hann fann upp reiðhjólið 1817. Hér er reyndar um fyrirrennara reiðhjólsins að ræða, svokallað Draisine. 1828 var Rínarhöfnin tekin í notkun, en hún markaði tímamót í flutningum í héraðinu. 1840 fékk borgin járnbrautartengingu til Heidelberg. 1865 var litaverksmiðjan BASF stofnuð í Mannheim, en hún varð seinna meir að einni stærstu efnaverksmiðju heims. 1886 smíðaði Carl Benz fyrstu bifreiðina og ók henni um götur Mannheim. 1909 var stofnað fyrirtæki sem smíðaði 22 loftför. Fyrirtækið var aðalsamkeppnisaðili Zeppelin fyrirtækisins. Á þessum tíma varð Mannheim stórborg.

Nýrri saga

Heimstyrjöldin síðari olli mikilli uppsveiflu iðnaðarins í borginni. En þá skall ógæfan yfir. Í loftárásum bandamanna var Mannheim gjöreyðilögð. Varla stóð þar steinn yfir steini í stríðslok 1945. Í apríl það ár hernámu bandarískir hermenn borgina og var hún hluti af bandaríska hernámssvæðinu. Endurreisn borgarinnar gekk hægt fyrir sig. 1967 var háskólinn í borginni stofnaður. 1975 var Mannheim valin til að hýsa garðasýninguna miklu (Bundesgartenschau), en þá var borgin risin úr öskunni og búið var að reisa ný íbúahverfi.

Íþróttir

Nokkrir Íslendingar hafa sett mark sitt á handboltaliðið Rhein-Neckar-Löwen

Mel C (Spice Girls) mætti á Arena of Pop 2006

Aðalíþróttagrein borgarinnar er íshokkí. Félagið Adler Mannheim er margfaldur þýskur meistari.

Aðalknattspyrnufélagið er SV Waldhof Mannheim 07 sem spilaði í 1. deild 1983-1990.

Handknattleiksliðið Rhein-Neckar-Löwen spilar heimaleiki sína í Mannheim. Liðið leikur í 1. deild, en besti árangur þess er úrslitaleikur Evrópubikarkeppninnar 2008 (tapaði honum fyrir Veszprem frá Ungverjalandi). Fjórir Íslendingar leika eða hafa leikið með liðinu: Guðjón Valur Sigurðsson, Ólafur Stefánsson, Snorri Steinn Guðjónsson og Róbert Gunnarsson. Þjálfari liðsins er Guðmundur Þórður Guðmundsson.

Á tveggja ára fresti er haldið Evrópumót unglinga í körfubolta, þar sem keppt er um Dr.- Albert-Schweitzer-bikarinn.

Viðburðir

• Arena of Pop er heiti á rokk- og popptónleikum sem fara fram á tveggja ára fresti í kastalagarðinum. Tónleikunum var hleypt af stokkunum 2006 í þeirri viðleitni að tryggja sess Mannheim sem Mekka popptónlistarinnar. Hátíðin er í tengslum við poppskólann í borginni. Tónleikarnir eru ókeypis og sækja um 100 þús manns þá heim árlega. Nokkrar aðrar tónlistarhátíðir eru haldnar í borginni, s.s. Time Wrap (teknótónlist), MTV HipHop Open, Pop im Hafen og Enjoy Jazz.

Vinabæir

Mannheim viðheldur vinabæjatengslum við eftirfarandi borgir:

Swansea í Englandi, síðan 1957 Toulon í Frakklandi, síðan 1959 Borgarhlutinn Charlottenburg-Wilmersdorf í Berlín í Þýskalandi, síðan 1961 Windsor í Kanada, síðan 1980 Riesa í Þýskalandi, síðan 1988

Kisínev í Moldóvu, síðan 1989 Bydgoszcz í Póllandi, síðan 1991 Klaipeda í Litháen, síðan 2002 Zhenjiang í Kína, síðan 2004 Haífa í Ísrael, síðan 2009

Frægustu börn borgarinnar

Vatnsturninn í Mannheim er helsta kennileiti borgarinnar

• (1756) Maximilian I konungur Bæjaralands 1805-25
• (1897) Sepp Herberger heimsmeistari í knattspyrnu 1954 og þjálfari
• (1926) Anneliese Rothenberger sópransöngkona
• (1933) Gerhard Mayer-Vorfelder forsætisráðherra Baden-Württembergs og forseti þýska knattspyrnusambandsins
• (1961) Thomas Schaaf knattspyrnuþjálfari Werder Bremen til margra ára
• (1969) Steffi Graf tenniskona
• (1971) Heiko Herrlich knattspyrnukappi
• (1972) Christian Wörns knattspyrnukappi

Byggingar og kennileiti

• Vatnsturninn í Mannheim er 60 metra hár og er helsta kennileiti borgarinnar
• Kastalinn í Mannheim var reistur sem aðsetur kjörfurstanna snemma á 18. öld
• Jesúítakirkjan í Mannheim er frá 18. öld og er talinn ein mesta barokkkirkja suðvesturhluta Þýskalands
• Sjónvarpsturninn í Mannheim er 212 metra hár og er með veitingasali og útsýnispalla

Heimildir

Fyrirmynd greinarinnar var „Mannheim“ á þýsku útgáfu Wikipedia. Sótt janúar 2010.

Tenglar

• Mannheim City
• Bertha Benz Memorial Route