Fara í innihald

„Namibía“: Munur á milli breytinga

Breyta tenglum
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Fletta í gegnum breytingarskrá
← Eldri breytingNýrri breyting →
Efni eytt Efni bætt við
MyndræntWiki-texti
bara afh ekki
Merki: Breyting tekin til baka Sýnileg breyting
Lína 37: Lína 37:
| símakóði = 264
| símakóði = 264
}}
}}
* Namibíu menn eru svertingjar og þegar ég keypti þá 1779 18 Apríl var gaman
'''Namibía''' er [[land]] í [[Sunnanverð Afríka|sunnanverðri Afríku]], með strandlengju að [[Atlantshaf]]inu í vestri og landamæri að [[Angóla]] og [[Sambía|Sambíu]] í norðri, [[Botsvana]] í austri og [[Suður-Afríka|Suður-Afríku]] í austri og suðri. Innan við 200 metrar af [[Sambesífljót]]i skilja Namibíu frá [[Simbabve]] þótt löndin liggi ekki saman. Namibía fékk sjálfstæði frá Suður-Afríku árið 1990 eftir [[Sjálfstæðisstríð Namibíu]]. Höfuðborgin og stærsta borg landsins er [[Windhoek]]. Namibía er aðili að [[Sameinuðu þjóðirnar|Sameinuðu þjóðunum]], [[Þróunarbandalag sunnanverðrar Afríku|Þróunarbandalagi sunnanverðrar Afríku]], [[Afríkusambandið|Afríkusambandinu]] og [[Breska samveldið|Breska samveldinu]].

Namibía er þurrasta land Afríku sunnan Sahara. Landið var frá fornu farið byggt [[San-fólki]], [[Damarar|Damörum]] og [[Namar|Nömum]]. Á [[14. öldin|14. öld]] fluttust [[Bantúmenn]] þangað í [[útþensla Bantúmanna|útþenslu Bantúmanna]]. Síðan þá hafa Bantúmælandi íbúar verið ríkjandi þjóðarbrot í landinu og í meirihluta frá ofanverðri 19. öld.

Árið 1878 lagði [[Höfðanýlendan]], sem þá var bresk nýlenda, höfnina í [[Walvis Bay]] og [[Mörgæsaeyjar]] undir sig. Þessi landsvæði urðu hluti af [[Suður-Afríkubandalagið|Suður-Afríkubandalaginu]] árið 1910. Árið 1884 lagði [[Þýska keisaradæmið]] mestan hluta svæðisins undir sig og stofnaði nýlenduna [[Þýska Suðvestur-Afríka|Þýsku Suðvestur-Afríku]]. Þjóðverjar frömdu [[þjóðarmorðið í Namibíu|þjóðarmorð]] á [[Hereróar|Hereróum]] og Nömum. Þýskum yfirráðum lauk í [[Fyrri heimsstyrjöld]] þegar suðurafrískar herdeildir lögðu landið undir sig 1915. Árið 1920 færði [[Þjóðabandalagið]] Suður-Afríku yfirráð yfir Namibíu. Eftir að [[Þjóðarflokkurinn (Suður-Afríka)|Þjóðarflokkurinn]] komst þar til valda árið 1948 var [[apartheid|aðskilnaðarstefna]] útfærð í landinu, sem þá var þekkt sem [[Suðvestur-Afríka]].

Seinna á [[20. öldin|20. öld]] urðu kröfur íbúa um sjálfræði til þess að [[Sameinuðu þjóðirnar]] tóku formlega yfir stjórn svæðisins 1966. Suður-Afríka fór þó enn með stjórn þess ''de facto''. Árið 1973 viðurkenndu Sameinuðu þjóðirnar samtökin [[Alþýðusamtök Suðvestur-Afríku]] ([[SWAPO]]) sem réttmætan fulltrúa íbúa Namibíu. Innan SWAPO eru [[Aawambóar]] í meirihluta. Eftir skæruhernað setti Suður-Afríka bráðabirgðastjórn yfir Suðvestur-Afríku árið 1985. Namibía fékk fullt sjálfstæði árið 1990. Walvis Bay og Mörgæsaeyjar voru samt áfram undir suðurafrískri stjórn til 1994.

Íbúar Namibíu eru 2,6 milljónir og landið býr við stöðugt [[fjölflokkalýðræði]]. [[Landbúnaður]], [[ferðaþjónusta]] og [[námavinnsla]] - þar á meðal vinnsla [[úran]]s, [[gull]]s, [[silfur]]s og [[demantur|demanta]] - eru undirstaða efnahagslífsins. Hin stóra, þurra, [[Namíbeyðimörkin|Namíbeyðimörk]], leiðir til þess að Namibía er að meðaltali eitt af strjálbýlustu löndum heims.

== Heiti ==
Nafn landsins er dregið af heiti Namíbeyðimerkurinnar. Orðið ''Namib'' er úr [[koekóíska|koekóísku]] og merkir „víðátta“. Á nýlendutímanum var það þekkt sem Þýska Suðvestur-Afríka og síðan aðeins Suðvestur-Afríka meðan það var undir stjórn Þjóðverja annars vegar og Suður-Afríku hins vegar.

== Saga ==
Elstu merki um menn í Namibíu er mikið magn af [[hellamálverk]]um, þau elstu frá því fyrir um 25.000 árum. Búskmenn eru taldir vera fyrstu íbúar landsins líkt og í [[Botsvana]] og [[Suður-Afríka|Suður-Afríku]]. Þeir lifðu flökkulífi sem [[veiðimenn og safnarar]]. Fyrir um 2.000 árum fluttust Namar til landsins, en þeir tala [[Koisanmál]] líkt og Búskmenn og á [[9. öldin|9. öld]] fluttu Damarar (sem líka tala Koisanmál) til landsins.

Fyrstu [[Evrópa|evrópsku]] landkönnuðirnir sem komu til Namibíu voru [[Portúgal]]irnir [[Diogo Cão]] ([[1485]]) og [[Bartolomeu Dias]] ([[1488]]) en þeir hættu sér ekki langt inn í landið út af [[Namíbeyðimörkin]]ni.

=== Landnám Bantúmanna og Búa ===
Aðflutningur [[Bantúmenn|Bantúmanna]] hófst á [[17. öldin|17. öld]] eða þar um bil þegar [[Hereromenn]] fluttust til Namibíu með [[nautgriparækt|nautgripahjarðir]] sínar. Á fyrri hluta [[19. öldin|19. aldar]] komu svo [[Búar]] til Namibíu. Þeir gerðu samkomulag við Nama um að hrekja Hereromenn, sem þá voru að sækja suður á bóginn, norður. Þeir settust að þar sem Windhoek stendur nú, á jaðri lands Hereromanna. Blandaðir afkomendur þeirra og innfæddra Nama voru kallaðir [[Bastar]]. Þeir stofnuðu borgina og fríríkið [[Rehoboth]] á síðari hluta aldarinnar.

[[1793]] ákváðu [[Holland|hollensk]] stjórnvöld í [[Höfðanýlendan|Höfðanýlendu]] að taka yfir stjórn [[Walvis Bay]] þar sem þar var eina hafnarstæðið á [[Beinaströndin]]ni við Namíbeyðimörkina. Þegar Bretar hertóku nýlenduna [[1797]] tóku þeir líka við stjórn Walvis Bay, en landnám Evrópumanna var bundið við þetta litla svæði á ströndinni.

=== Undir þýskum yfirráðum ===
Þegar [[kapphlaupið um Afríku]] hófst á síðari hluta [[19. öldin|19. aldar]] varð Namibía [[Þýskaland|þýsk]] nýlenda sem nefndist [[Þýska Suðvestur-Afríka]] fyrir utan [[Walvis Bay]] sem var áfram undir yfirráðum [[Bretland|Breta]]. Andspyrna Nama undir stjórn [[Hendrik Witbooi]] og nefnd [[Hottentottauppreisnin]] í fjölmiðlum þess tíma var brotin á bak aftur [[1894]].

Árið [[1908]] uppgötvuðust [[demantur|demantanámur]] í Namibíu og fjöldi evrópskra innflytjenda margfaldaðist. Nýir landnemar voru hvattir til þess að ræna landi frá innfæddum og þröngva þeim til nauðungarvinnu. Samskiptum landnema og innfæddra hrakaði því mikið sem náði hápunkti þegar [[Herero og Namaqua-þjóðarmorðið]] átti sér stað 1904-1908.

=== Suðvestur-Afríka ===
Í [[Fyrri heimsstyrjöldin]]ni hertók Suður-Afríka Þýsku Suðvestur-Afríku og [[17. desember]] [[1920]] var landið lýst breskt umdæmi af [[Þjóðabandalagið|Þjóðabandalaginu]]. Eftir [[Síðari heimsstyrjöldin]]a ætluðust [[Sameinuðu þjóðirnar]] til þess að svæðið félli undir alþjóðlega nefnd, en Suður-Afríka neitaði. Landið var samt aldrei formlega innlimað í Suður-Afríku en hvíti minnihlutinn í Suðvestur-Afríku, eins og landið hét, átti fulltrúa á þingi Suður-Afríku. Þegar nýlenduveldin hófu að veita afrísku nýlendunum sjálfstæði á [[1961-1970|7. áratugnum]] jókst þrýstingur á Suður-Afríku að gefa Suðvestur-Afríku eftir. Eftir kvartanir annarra ríkja ákváðu Sameinuðu þjóðirnar að afturkalla umdæmi Suður-Afríku frá tímum Þjóðabandalagsins. Í kjölfarið hófst andspyrna gegn yfirráðum Suður-Afríku á vegum [[SWAPO|Alþýðusamtaka Suðvestur-Afríku]] (SWAPO).

=== Sjálfstæðisbaráttan og sjálfstæði ===
[[1971]] kvað [[Alþjóðadómstóllinn]] upp úr með að stjórn Suður-Afríku í Namibíu væri ólögleg en Suður-Afríka neitaði að gefa yfirráð sín eftir. [[1978]] reyndu [[Vesturlönd]] að eiga milligöngu um diplómatíska lausn vandans en Suður-Afríka lét halda kosningar í landinu í trássi við samþykktir Sameinuðu þjóðanna og hélt áfram að stjórna landinu. Málið var í járnum þar til ákveðið var á fundi [[Ronald Reagan]] og [[Mikhaíl Gorbatsjev]] árið [[1988]] að [[Kúba]] myndi draga herlið sitt frá [[Angóla]] um leið og Suður-Afríka drægi sitt lið frá Namibíu og [[22. desember]] [[1988]] voru [[New York-samningarnir]] undirritaðir. Þeir fólu í sér annars vegar samning Kúbu og Angóla og þríhliða samning milli Kúbu, Angóla og Suður-Afríku þar sem Suður-Afríka samþykkti að láta Sameinuðu þjóðunum stjórn Namibíu eftir.

Í fyrstu kosningunum eftir sjálfstæði, kosningum til stjórnlagaþings í nóvember [[1989]], fékk SWAPO yfir 50% atkvæða. [[1990]] var ný stjórnarskrá tekin upp og [[Sam Nujoma]], formaður SWAPO, varð fyrsti [[forseti Namibíu]]. [[1. mars]] [[1994]] tók Namibía við stjórn [[Walvis Bay]] og nítján eyja við ströndina.

==Stjórnmál==
===Stjórnsýslueiningar===
[[File:Namibia numbered colored regions English1.png|340px|thumb|right|upright=1.8|[[Héruð Namibíu]]:
{| style="width:100%;" |
|- style="vertical-align:top;" |
|
1. [[Kunene-hérað|Kunene]]<br />
2. [[Omusati]]<br />
3. [[Oshana]]<br />
4. [[Ohangwena-hérað|Ohangwena]]<br />
5. [[Oshikoto-hérað|Oshikoto]]<br />
|
6. [[Vestur-Kavango]]<br />
7. [[Austur-Kavango]]<br />
8. [[Sambesíhérað|Sambesí]]<br />
9. [[Erongo-hérað|Erongo]]<br />
10. [[Otjozondjupa]]<br />
|
11. [[Omaheke]]<br />
12. [[Khomas-hérað|Khomas]]<br />
13. [[Hardap-hérað|Hardap]]<br />
14. [[ǁKaras-hérað|ǁKaras]]
|}
]]
Namibía skiptist í 14 héruð sem aftur skiptast í 121 kjördæmi. Skiptingin er unnin af afmörkunarnefndum og lögð fyrir þjóðþingið sem samþykkir hana eða hafnar henni. Frá stofnun hafa fjórar nefndir lokið störfum, sú síðasta árið 2013.

Héraðsráð eru kosin beint með leynilegri kosningu meðal íbúa kjördæma þeirra.

Staðbundin stjórnvöld í Namibíu eru ýmist sveitarfélög, bæjarráð eða þorpsráð.

== Tenglar ==
* [https://timarit.is/page/3312006 ''Namibía - land miskunnarlausra lífsskilyrða''; 1. grein í Lesbók Morgunblaðsins 1996]
* [https://timarit.is/page/3312026 ''Á krókódílabúgarði og meðal búskmanna''; 2. grein í Lesbók Morgunblaðsins 1996]


{{Breska samveldið}}
{{Breska samveldið}}

Útgáfa síðunnar 18. janúar 2024 kl. 10:50

Republic of Namibia
Fáni Namibíu Skjaldarmerki Namibíu
Fáni Skjaldarmerki
Kjörorð:
Unity, Liberty, Justice
enska: Eining, frelsi, réttlæti
Þjóðsöngur:
Namibia, Land of the Brave
Staðsetning Namibíu
Höfuðborg Windhoek
Opinbert tungumál enska
Stjórnarfar Lýðveldi

Forseti Hage Geingob
Forsætisráðherra Saara Kuugongelwa
Sjálfstæði
 • frá Suður-Afríku 21. mars, 1990 
Flatarmál
 • Samtals
 • Vatn (%) 		34. sæti
825.615 km²
~0
Mannfjöldi
 • Samtals (2017)
 • Þéttleiki byggðar 		235. sæti
2.606.971
3,2/km²
VLF (KMJ) áætl. 2018
 • Samtals 27,505 millj. dala (134. sæti)
 • Á mann 11.516 dalir (103. sæti)
VÞL (2017) 0.647 (129. sæti)
Gjaldmiðill namibískur dalur
Tímabelti UTC+1
Þjóðarlén .na
Landsnúmer +264
  • Namibíu menn eru svertingjar og þegar ég keypti þá 1779 18 Apríl var gaman
Sótt frá „https://is.wikipedia.org/w/index.php?title=Namibía&oldid=1844776“