Hænir

Mynd af Hæni í íslensku handriti frá 17. öld.

Hænir er einn ása í norrænni goðafræði. Á hann er minnst í ýmsum goðsögum en sjaldan er hann þar í aðalhlutverki.

Í Völuspá birtist Hænir ásamt Óðni og Lóði sem einn af sköpurum mannanna. Þar er kveðið á um að Hænir hafi gefið mönnunum „óð“. Óvíst er hver merking þessa orðs er í þessu samhengi en líklega er átt við að Hænir hafi gefið mönnunum lífsanda. Aðrar frásagnir af sköpun fyrstu mannanna í norrænum kveðskap nefna bræður Óðins, Vilja og Vé í þessu samhengi fremur en Hæni og Lóð og má því vera að Hænir sé annað nafn á Vilja. Aftur er minnst á Hæni í lok Völuspár og þar virðist gefið í skyn að Hænir sé einn fárra ása sem lifa af Ragnarök.

Í Skáldskaparmálum Snorra-Eddu er nokkrum sinnum minnst á Hæni. Hann er nefndur sem einn tólf ása sem taka á móti Ægi konungi í veislu í Valhöll. Hænir birtist síðan í aðgerðarlausum aukahlutverkum í tveimur sögum sem fylgja, í bæði skiptin í fylgd með Óðni og Loka. Í þeim hluta Skáldskaparmála sem víkur að Skáldskaparkenningum eru gefnar upp kenningar sem vísa að Hæni. Stendur þar um hann: „Hvernig skal kenna Hæni? Svá, at kalla hann sessa eða sinna eða mála Óðins ok inn skjóta ás ok inn langa fót ok aurkonung.“

Í Ynglingasögu gegnir Hænir stærra hlutverki. Þar er þess getið að eftir stríð ása við vani hafi Hænir ásamt Mími verið gefinn í gíslaskiptum til vana á móti Nirði og Frey. Vanir hafi síðan gert Hæni að höfðingja en hann hafi verið illa fallinn í það hlutverk og ráðfært sig við Mími í sífellu. Þegar Mímis naut ekki við hafi Hænir alltaf vísað frá öllum ákvörðunum með því að segja: „Ráði aðrir“. Vanir hafi því talið sig svikna í gíslaskiptunum og hálshjuggu því Mími. Ekki er frekar minnst á afdrif Hænis.

Túlkanir

Kenningar hafa verið lagðar fram um að Hænir tengist dýrkun á storknum sem lífgjafa, sem hafi síðar gefið af sér goðsögnina um að storkurinn beri út nýfædd börn í foreldrahús. Þá er Hænir talinn birtast í líki storks eða sem guð storkanna. Kenningin beitir þeirri röksemdafærslu að nafnið Hænir gæti verið komið af forngermanska orðinu *hehōniaz sem þýðir storkur. Tengsl Hænis við storkinn gætu einnig útskýrt kenninguna „hinn langi fótur“.

Önnur kenning er að nafn Hænis sé dregið af gríska orðinu χυχνος („svanur“) í gegn um forngermanska orðið *hohnijas („svanslegur“) og að þar með tengist Hænir á einhvern hátt álftinni.