Stykkishólmur

Stykkishólmur

Stykkishólmur er bær í Sveitarfélaginu Stykkishólmi við Breiðafjörð á norðanverðu Snæfellsnesi. Stykkishólmur er yst á Þórsnesi og norðan við Nesvog. Stykkishólmur er stærsti þéttbýliskjarninn á Snæfellsnesi með rúmlega 1200 íbúa árið 2023. Bæjarbúar í Stykkishólmi eru í daglegu tali nefndir Hólmarar.

Sjávarútvegur hefur verið einn helsti atvinnuvegurinn í Stykkishólmi og bærinn er þekktur fyrir skelveiðar með plógum, en meira er orðið um ferðaþjónustu og annan þjónustuiðnað. Stykkishólmur sameinaðist Helgafellssveit 26. mars 2022.

Höfn er mjög góð frá náttúrunnar hendi í Stykkishólmi og fyrir utan innsiglinguna ver þverhnípt Súgandisey hana ágangi. Stórskipabryggja var byggð út í Stykkið, hólmann sem kaupstaðurinn dregur nafn sitt af, árið 1907. Margvíslegar hafnarbætur hafa átt sér stað síðan og var dráttarbraut fyrir allt að 100 lesta báta byggð í Stykkishólmi árið 1941 og svo önnur fyrir 400 lesta báta á árunum 1963-1967. Frá Stykkishólmi gengur Breiðafjarðarferjan Baldur yfir Breiðafjörðinn að Flatey og Brjánslæk á sunnanverðum Vestfjörðum.

Verslunar- og byggðasaga

Bærinn hefur frá 19. öld verið miðstöð verslunar og þjónustu fyrir Breiðafjörð og nærliggjandi svæði. Elstu heimildir um verslun í Stykkishólmi eru frá 1597 þegar Þjóðverji að nafni Carsten Bache fékk leyfi til verslunar þar. Um það leyti var einnig verslun í Búðarnesi, en hún lagðist af þremur árum síðar. Síðan þá hefur verið verslun óslitið í Stykkishólmi.

Verslun í Stykkishólmi var einokunarverslun allt til 1794 þegar Jón Kolbeinsson (1765-1836) frá Flatey hóf þar verslun fyrstur innlendra manna. Ólafur Thorlacius keypti svo verslun Didriks Hölter einokunarkaupmanns, ásamt versluninni í Búðarnesi árið 1806 og tók sonur hans, Árni Thorlacius við henni árið 1827. Árni hóf útgerð þilskipa árið 1827 og mun hann hafa fyrstur Íslendinga á seinni öldum orðið til að stýra skipi yfir Atlantshaf. Fleiri komu svo fljótlega í kjölfarið með tilheyrandi fólksfjölgun á staðnum. Eftir 1865 dró úr útgerð frá Stykkishólmi sökum skipstapa og mannskaða og fjárhagsörðugleika þeim tengdum, en um 1890 tók útgerðin aftur við sér. Í millitíðinni hafði Árni Thorlacius hætt verslun sinni árið 1837 og útgerð árið 1845 og gerst þess í stað umboðsmaður Stapa- og Skógarstrandarumboðs um leið og hann rak búskap á jörðum sínum.

Árni Thorlacius reisti stórt timburhús í Stykkishólmi 1828, Norska húsið, sem stendur þar enn. Þetta fyrsta tvílyfta og um tíma stærsta íbúðarhús sem reist var hérlendis, hlaut nafn sitt af því að allur efniviður í það var sóttur tilhöggvinn til Noregs. Húsið var gert upp og fært í upprunalegt horf á árunum 1972-1987 og er þar nú Byggðasafn Snæfellinga og Hnappdæla.

Skóli var reistur í Stykkishólmi árið 1896, iðnskóli 1952 og tónlistarskóli stofnaður þar 1959. Sýslumaður Snæfellinga og Hnappdæla sat í Stykkishólmi frá ofanverðri 18. öld og læknir líka. Nú er sýslumaður Vesturlands með aðalskrifstofu í Stykkishólmi. Árið 1936 tók þar til starfa sjúkrahús sem reist var og rekið af reglu heilags Frans sem einnig heldur þar klaustur og rekur barnaheimili. Amtsbókasafn Vesturamtsins var stofnað í Stykkishólmi árið 1847 og nýtt bókasafnshús var opnað 1960. Þar hefur verið veðurathugunarstöð frá árinu 1845 og er það sú elsta á landinu. Næst stærsta vatnsrennibraut Íslands er í Stykkishólmi í Sundlaug Stykkishólms sem var vígð árið 1954.

Stykkishólmur breyttist úr kauptúni í bæjarfélag árið 1987.

Víðmynd.

Menning

Í Stykkishólmi er Byggðasafn Snæfellinga og Hnappdæla í Norska húsinu. Þar eru líka Vatnasafnið, innsetningarverk eftir Roni Horn, og Æðarsetur Íslands.

Bæjarhátíð Stykkishólms heitir „Danskir dagar“ og hefur verið haldin frá 1994. Hátíðin dregur nafn sitt af því að bærinn þótti svo danskur að Hólmarar voru sagðir tala dönsku á sunnudögum.

Heimildir

• Þorsteinn Jósepsson, Steindór Steindórsson og Páll Líndal (1982). Landið þitt Ísland, S-T. Örn og Örlygur.
• Björn Hróarsson (1994). Á ferð um landið, Snæfellsnes. Mál og menning. ISBN 9979-3-0853-2.

Tenglar

• Vefsíða sveitarfélagsins Stykkishólms
• Ferðavefur