Suðurskautslandið

Suðurskautslandið

Samsett gervihnattamynd af Suðurskautslandinu.

Suðurskautslandið (einnig kallað Suðurheimskautslandið eða Suðurskautið) er syðsta heimsálfa jarðarinnar og er Suðurpóllinn á henni. Það er á suðurhveli jarðar, að miklu leyti fyrir sunnan suðurheimskautsbaug og er umlukið Suður-Íshafinu. Suðurskautslandið er um það bil 14 milljón ferkílómetrar og því fimmta stærsta heimsálfan að flatarmáli á eftir Asíu, Afríku, Norður Ameríku og Suður Ameríku. Af flatarmáli Suðurskautslandsins eru 98% undir jökulís, sem er að meðaltali 1,6 kílómetra þykkur.

Að meðaltali er Suðurskautslandið kaldasta, þurrasta og vindasamasta heimsálfan og að auki hálendust þeirra allra að meðaltali. Vegna þess hversu úrkoman er lítil annars staðar en við strendurnar, er meginland álfunnar að þeim undanskildum fræðilega séð stærsta eyðimörk í heimi. Ekkert fólk hefur varanlega búsetu á Suðurskautslandinu og þar eru engin ummerki um núverandi eða forsögulegar byggðir manna. Þar lifa aðeins plöntur og dýr sem þola kulda vel, til dæmis mörgæsir, nokkrar tegundir hreifadýra, mosar, fléttur og margar tegundir þörunga.

Þrátt fyrir að rekja megi goðsagnir og getgátur um Terra Australis („Landið í suðri“) aftur í fornöld, er almennt viðurkennt að Suðurskautslandið hafi fyrst sést í rússneskum leiðangri árið 1820 sem Mikhail Lazarev og Fabian Gottlieb von Bellingshausen fóru fyrir. John Davis steig mögulega fyrstur manna fæti á Suðurskautslandið, þann 7. febrúar 1821. Hins vegar var heimsálfunni gefinn lítill gaumur fram á 20. öldina vegna óblíðrar veðráttu, skorts á auðlindum og einangrunar.

Landfræði

Suðurskautslandið er syðsta meginland heims. Það liggur á og óreglulega umhverfis suðurpólinn. Suðurskautslandið er umkringt Suður-Íshafinu samkvæmt algengri skilgreiningu, en stundum eru Atlantshafið, Kyrrahafið og Indlandshaf látin ná alveg að strönd þess. Nokkrar ár og vötn eru á Suðurskautslandinu. Lengsta áin er Ónyxá sem rennur í áttina frá sjó í Vönduvatn. Stærsta stöðuvatn Suðurskautslandsins er Vostokvatn sem er eitt af stærstu vötnum undir jökli í heimi. Suðurskautslandið er yfir 14 milljón ferkílómetrar að stærð og um 1,3 af stærð Evrópu. Strandlengjan er 17.968 km að lengd og er að mestu umlukin ís; aðeins um 5% eru bert grjót.

Suðurskautslandið skiptist í tvennt við Þverfjöll Suðurskautslandsins milli Rosshafs og Weddell-hafs. Vestari hlutinn nefnist Vestur-Suðurskautsland og afgangurinn Austur-Suðurskautsland.

Heimildir

• Fyrirmynd greinarinnar var „Antarctica“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 25. október 2007.

Tenglar

• „Hver er munurinn á suðurpólnum og Suðurskautslandinu?“ á Vísindavefnum
• „Hvers vegna er Suðurskautslandið talið heimsálfa en ekki norðurskautið?“ á Vísindavefnum
• „Hvernig er dýralíf á Suðurskautslandinu?“ á Vísindavefnum
• „Hvaða dýr lifa á Suðurpólnum?“ á Vísindavefnum
• „Hvers vegna lifa mörgæsir bara á Suðurskautslandinu?“ á Vísindavefnum
• Til Suðurskautslandsins; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1996

Erlendir

• L.L. Ivanov. Antarctica: Livingston Island and Greenwich, Robert, Snow and Smith Islands Geymt 2010-02-13 í Wayback Machine. Scale 1:120000 topographic map. Troyan: Manfred Wörner Foundation, 2009. ISBN 978-954-92032-6-4
• Antarctic Place-names Commission of Bulgaria Geymt 2010-01-27 í Wayback Machine