Uppreisnin í Ungverjalandi

Uppreisnin í Ungverjalandi
Hluti af kalda stríðinu
Hola var rifin í þennan fána þar sem kommúnískt skjaldarmerki hefði átt að vera. Fáninn varð táknmynd uppreisnarinnar.
Dagsetning 23. júní – 11. nóvember 1956 Staðsetning Ungverjaland Niðurstaða Sovéskur sigur. Uppreisnin barin niður
Stríðsaðilar
Sovétríkin Ungverska alþýðulýðveldið	Ungverskir uppreisnarmenn
Leiðtogar
Níkíta Khrústsjov Júríj Andropov János Kádár	Imre Nagy   Pál Maléter
Fjöldi hermanna
31.550 hermenn 1.130 skriðdrekar	Óvíst
Mannfall og tjón
722 drepnir 1.540 særðir	2.500–3.000 drepnir 13.000 særðir
Almennir borgarar drepnir: 3,.000

Uppreisnin í Ungverjalandi átti sér stað á milli 23. október og 10. nóvember árið 1956. Uppreisnin hófst meðal námsmanna sem gengu mótmælagöngu í höfuðborginni Búdapest að ungverska þinghúsinu. Hluti námsmannanna reyndi að koma kröfum sínum á framfæri í ungverska útvarpinu en sá hópur var tekinn höndum. Er mótmælendur fyrir utan kröfðust lausnar þeirra skaut ungverska leyniþjónustan að mótmælendunum. Við fréttirnar af þessum átökum brutust út óeirðir um allt land.

Ungversku ríkisstjórninni var bolað burt. Ríkisstarfsmenn hliðhollir Sovétríkjunum voru fangelsaðir eða teknir af lífi. Ný ríkisstjórn lýsti því yfir að Ungverjaland myndi segja sig frá Varsjárbandalaginu og koma á lýðræðislegum kosningum. Upphaflega vildu yfirvöld í Kreml taka upp samningaviðræður við hina nýju ríkisstjórn. Þetta breyttist þó fljótt og Rauði herinn réðist inn þann 4. nóvember og barði uppreisnina niður. Um 2500 ungverskir uppreisnarmenn og 720 sovéskir hermenn létust í átökunum og þúsundir annarra særðust. Um 200 þúsund Ungverjar flúðu land, þ.á.m. til Íslands. Ein afleiðing uppreisnarinnar var dvínandi fylgi við marxískar hugmyndir á Vesturlöndum.

Yfirlit

Eftir heimsstyrjöldina síðari lenti Ungverjaland undir stjórn Sovétríkjanna og árið 1949 var það gert að kommúnísku einræðisríki undir stjórn Mátyás Rákosi og Kommúnistaflokks Ungverjalands. Mátyás Rákosi var síðan neyddur til að leggja upp störf sín og tók þá Ernő Gerő við. Þann 23. október 1956 söfnuðust nemendur Tækniháskólans í Ungverjalandi saman á Bem-torginu í Búdapest og settu á svið gjörning til stuðnings hugmyndum pólverjans Władysław Gomułka sem vöktu vonir meðal Austur-Evrópubúa um bætt kjör og meira sjálfstæði þjóðanna. Brátt bættust fleiri í hópinn og brátt snerist samkoman upp í mótmæli gegn Sovétstjórninni. Fleiri og fleiri Ungverjar flykktust að og brátt færðist hópurinn, sem þá taldi yfir 100.000 manns, yfir Dóná og nálgaðist nú þinghúsið. Mótmælin voru friðsamleg.

Mótmælin höfðu fram að þessu verið friðsamleg en snerust þó upp í algjöra ringulreið þegar Ungverska öryggislögreglan (ÁVH) skaut að mótmælendunum. Sovéska hernum, sem hafði staðsettur verið í Ungverjalandi síðan 1945, var skipað að ráða niðurlögum mótmælendanna en hermennirnir óhlýðnuðust. Stjórnvöld sáu ekki fyrir sér að Ernő Gerő gæti risið gegn mótmælunum og gerðu því hinn vinsæla Imre Nagy að forsætisráðherra.

Þann 4. nóvember voru sovéskar herdeildir, staðsettar í öðrum löndum, sendar til Ungverjalands. Ólíkt blóðsúthellingunni þann 23. október var þessi barátta ekki aðeins háð með byssum og örfáum skriðdrekum, heldur komu Sovétar með 6000 skriðdreka, sprengjur og flugskeyti. Ungverski herinn brást óskipulega við, en almenningurinn sjálfur veitti þó harða og skipulagða mótspyrnu. Þar af leiðandi urðu það ekki miðstéttarhverfin sem urðu verst úti, heldur fátækra- og iðnaðarhverfin.

Þann 10. nóvember fóru verkamanna- og stúdentafélög fram á vopnahlé. Verkamannafélögin sömdu beint við Sovéska herinn dagana 10.-19. nóvember og fengu með því lausn nokkurra stríðsfanga, en ekki fram kröfu sinni að Sovétríkin slepptu taumnum lausum og færu frá Ungverjalandi.

Ný ríkistjórn var skipuð með stjórnmálamanni að nafni János Kádár, sem naut stuðnings Sovétríkjanna, í forystu og hann gegndi embætti forsætisráðherra allt til ársins 1988. Verkamenn og stúdentar reyndu að mótmæla með verkföllum og vopnaðri mótspyrnu fram á mitt árið 1957. Mótmælin skiluðu litlum árangri.

Áhrif á Íslandi

Til Íslands komu 52 flóttamenn frá Ungverjalandi.

Tenglar

• Miðstöð munnlegrar sögu - Fyrsti flóttamaðurinn á Íslandi Geymt 28 febrúar 2007 í Wayback Machine