Falklandseyjastríðið

Falklandseyjastríðið
	; Argentínskir stríðsfangar í Stanley
Dagsetning	2. apríl – 14. júní 1982 (2 mánuðir, 1 vika og 5 dagar)
Staðsetning	Falklandseyjar, Suður-Georgía og Suður-Sandvíkureyjar og hafið í kring
Niðurstaða	Breskur sigur. Bretar halda Falklandseyjum.
Stríðsaðilar
Bretland	Argentína
Leiðtogar
Margaret Thatcher	Leopoldo Galtieri
Mannfall og tjón
255 drepnir; 775 særðir; 115 teknir til fanga;	649 drepnir; 1.657 særðir; 11.313 teknir til fanga;

Falklandseyjastríðið var tíu vikna stríð milli Breta og Argentínumanna um yfirráð yfir Falklandseyjum, ásamt Suður-Georgíu og Suður-Sandvíkureyjum, í Suður-Atlantshafi á vormánuðum 1982. Deilur um yfirráð yfir eyjunum höfðu staðið lengi og herforingjastjórnin í Argentínu hugsaði sér að draga athygli almennings frá bágu efnahagsástandi og mannréttindabrotum með því að leggja eyjarnar undir sig með skjótum hætti og nýta sér þannig þjóðernishyggju til að þjappa þjóðinni saman við bakið á stjórninni. Argentínumenn töldu sig eiga stuðning annarra ríkja vísan, einkum Bandaríkjamanna.

Stríðið hófst með innrás hers Argentínumanna á eyjunni Suður-Georgíu 19. mars 1982 og hernámi Falklandseyja og lauk með uppgjöf Argentínu 14. júní 1982. Hvorugur aðili gaf út formlega stríðsyfirlýsingu. Argentínumenn litu á aðgerðir sínar sem endurtöku eigin lands og Bretar litu á þetta sem innrás á breskt yfirráðasvæði.

Styrjöldin hafði víðtæk áhrif í löndunum tveimur. Í Argentínu jók það enn á vandræði herforingjastjórnarinnar og flýtti fyrir falli hennar, og í Bretlandi átti það þátt í að styrkja stjórn Thatchers. Stríðið er eina dæmið um nútímasjóhernað eftir Síðari heimsstyrjöldina.

Aðdragandi

Kaflaskil urðu í samskiptum Breta og Argentínumanna varðandi eyjarnar þegar yfirmaður argentínska hersins, Leopoldo Galtieri hershöfðingi, steypti ríkjandi herforingjastjórn af stóli í desember 1981. Vegna slæms þjóðfélagsástands og óróa ætlaði Galtieri að reyna að sameina þjóðina um einn hjartfólgnasta málstað hennar; endurheimt Las Malvinas. Galtieri taldi ýmis teikn á lofti um að innrás á komandi mánuðum væri hagkvæm. Mikilvægastur var stuðningur Bandaríkjanna sem Galtieri taldi ótvíræðan. Argentínumenn gáfu tilefni til að ætla að innrás væri yfirvofandi með ýmsum leiðum og litu á skort á viðbrögðum frá Bretum sem merki um að þeir myndu ekki reyna að verja eyjarnar með valdi, enda gerðu þeir sér grein fyrir að argentínski herinn stæðist ekki hernaðarmátt Breta ef þeir kysu að beita honum.

Innrásin á Suður-Georgíu

Þann 19. mars kom hópur argentínskra borgara upp búðum á Suður-Georgíu og dró argentínska fánann að húni. Breski landstjórinn óskaði eftir því við þá að þeir létu stimpla vegabréf sín, en þeir neituðu þar sem það hefði þýtt viðurkenningu á yfirráðum Breta yfir eyjunni. Sex dögum síðar, 25. mars, komu svo argentínskir sérsveitarmenn til eyjarinnar með herskipinu Bahía Paraiso og brátt bættist freigátan Guerrico við. Saman gerðu skipin árás á flokksdeild frá breska hernum sem fyrir var á eynni 3. apríl. Orrustan stóð í tvær klukkustundir og lauk með sigri Argentínumanna sem misstu nokkra menn. Einn breskur hermaður særðist. Breskir borgarar og hermenn í Grytviken voru síðan fluttir burt frá eynni.

Innrásin á Falklandseyjar

Argentínski flotinn hafði verið að undirbúa innrás á Falklandseyjar í marga mánuði, enda var yfirmaður flotans, Anya flotaforingi harður stuðningsmaður aðgerðarinnar. Innrásartíminn var samt óheppilegur, því frá apríl til júlí er vetur á suðurhvelinu. Innrás í apríl myndi tákna sjóhernað við verstu aðstæður. Á móti kæmi að Bretar þyrftu að berjast í sama veðri 13.000 km frá heimalandi sínu.

Sjálf innrásin hófst morguninn 2. apríl 1982. Á eyjunum var fyrir lítill hópur breskra landgönguliða, en í stað þess að gefast upp fyrir innrásarliðinu var honum gefin skipun um að verja landhöfðingabústaðinn, auk þess að gera innrásarliðinu erfitt fyrir. Þrátt fyrir hetjulega vörn skipaði landstjóri Breta á eyjunum, Rex Hunt, liðinu að gefast upp 4. apríl. Bresku hermennirnir voru teknir höndum og sendir heim til Bretlands í gegnum Úrúgvæ.

Viðbrögð SÞ

Hertaka Falklandseyja og Suður-Georgíu kom eins og þruma úr heiðskíru lofti yfir almenning í Bretlandi. Raddir um ábyrgð og afsagnir gerðust háværari með hverjum deginum sem leið. Einna hörðust var gagnrýnin á utanríkisráðherrann, Carrington lávarð sem sagði af sér stuttu síðar.

Bandaríkjunum var mikið í mun að halda friðinn milli þessara tveggja bandamanna sinna. Argentína var mikilvægur hlekkur í stefnu Bandaríkjanna að koma í veg fyrir að kommúnistar næðu völdum í Suður-Ameríku og Bretar voru helstu bandamenn Bandaríkjanna í Evrópu.

2. apríl hafði sendiherra Breta hjá Sameinuðu þjóðunum, Sir Alan Parson, tekist að fá samþykkta í öryggisráðinu ályktun 502, sem fór fram á að Argentínumenn drægju herlið sitt burt frá eyjunum. Til þess að fá ályktunina samþykkta þurfti minnst 2/3 atkvæða sem gat reynst erfitt. Frakkar beittu stjórn Tógó þrýstingi. Fulltrúar Jórdaníu höfðu ákveðið að greiða atkvæði gegn Bretum, en það breyttist þegar Margaret Thatcher hringdi í Hussein Jórdaníukonung sem skipaði fulltrúum sínum að styðja Breta. Meira að segja tilraunir Argentínumanna til að fá Rússa til að beita neitunarvaldi sínu fóru út um þúfur og þeir sátu hjá. Ályktun öryggisráðsins var mikið áfall fyrir Argentínumenn.

Meðal ráðamanna í Washington voru skiptar skoðanir um deiluna. Sumir aðstoðarmenn forsetans töldu deilur um jafn fámennan eyjaklasa og Falklandseyjar vera of lítilvægilegt mál til að stofna sambandi við vinaþjóð í Suður-Ameríku í hættu. Aðrir bentu á að Atlantshafsbandalagið væri enn mikilvægara og svo var Reaganstjórninni mjög í mun að hafa góð tengsl við stjórn Thatchers.

Bretar vígbúast

Á sama tíma fyrirskipaði Margaret Thatcher breska hernum að vígbúast með það að markmiði að endurheimta eyjarnar. Á eyjunum settust nú að um 10.000 argentínskir hermenn. Argentínski herinn byggði skipulag sitt á bandaríska kerfinu líkt og er algengt í Suður Ameríku og víðar, með megináherslu á vopnabúnað í stað menntunar og þjálfunar hermanna. Þannig voru Argentínumenn töluvert betur búnir er Bretar. Aðalriffill þeirra var sá sami og Breta, þ.e. belgíski FAL-riffilinn, en munurinn var sá að argentínska útgáfan var sjálfvirk og gat þar með haldið uppi töluvert meiri skothraða en bresku rifflarnir. Nánast allur búnaður Argentínumanna, frá stígvélum upp í sprengjuvörpur, var betri. Algengt var að bresku hermennirnir stælu stígvélunum af látnum andstæðingum sínum enda héldu þau betur vatni.

Á móti kom að í argentínska hernum voru tvítugir lítt þjálfaðir drengir sem komu úr loftstlagi og landslagi gerólíku því sem var á Falklandseyjunum og áttu nú að verja eyjarnar fyrir einum stærsta og best þjálfaða her í heimi. Fyrst þurftu Bretar að koma liði sínu suður. Þeir þurftu síðan að sigra stærsta flota Suður-Ameríku og flugher sem réði yfir 200 flugvélum. Einn bresku yfirmannanna orðaði það þannig að þetta yrði engin lautarferð.

Mikilvægur hlekkur í aðgerðinni var Ascension-eyja, lítil eyja í miðju Atlantshafinu. Það sem gerði notkun eyjarinnar mögulega var tilvera Wideawake-flugvallar sem á einni nóttu breyttist úr því að vera rólegasti flugvöllur heims í það að vera einn sá fjölfarnasti. Flugflutningadeild Konunglega breska flughersins myndaði strax loftbrú á milli eyjunnar og höfuðstöðva þeirra í Oxfordskíri. Opinberlega höfðu bandarísk yfirvöld á eyjunni ekki leyfi til að aðstoða Bretana en í reynd fluttu bandarískar flugvélar mikið af matvælum fyrir Breta.

Flotadeildir Breta og Argentínumanna

4. apríl gaf Thatcher út formlega skipun þess efnis að flotinn skyldi leggja í haf út innan 48 klukkustunda frá innrásinni. Meðal stjórnmálamanna var almenn trú á að fælingarmáttur breska hersins myndi nægja til að ljúka deilunni án átaka. Fjöldinn allur af skipum úr kaupskipaflotanum var tekinn með valdi í þjónustu flota hennar hátignar. Þessi misliti hópur samanstóð m.a. af flutningaskipum, olíubirgðaskipum og ferjum. Stærst þeirra var skemmtiferðaskipið SS Canberra.

Vitneskja breska flotans um þann argentínska var bundin við uppflettiritið Jane's fighting ships. Argentínski flotinn var stærsti floti Suður-Ameríku árið 1982. Hann var þó töluvert smærri en sá breski. Mest munaði um flugmóðurskipið ARA Veinticinco de Mayo (25. maí), sem Bretar höfðu reyndar smíðað í lok seinni heimstyrjaldar. Fullklárað sem HMS Venerable var það selt til Hollands og nefndist þá Karel Voorman. Hollendingar seldu argentínska flotanum skipið árið 1968 og höfðu Argentínumenn gert ýmsar umbætur á því. Aðalvopn skipsins voru átta bandarískar Skyhawk-sprengjuvélar og hinar fullkomnu frönsku Super Etendards-þotur búnar hinu skæða Exocet AM.39 skeytum. Exocet var franskt flugskeyti hannað til að granda skipum. Orrustuvélarnar slepptu skeytinu á nokkru færi og um leið tók ratsjá í nefi þess við og stýrði skeytinu í höfn.

Önnur flotadeild var mynduð í kringum aldursforsetann beitiskipið ARA General Belgrano. Belgrano var smíðað árið 1938 af bandaríska flotanum og nefndist þá USS Phoenix. Það var eitt fárra skipa sem slapp óskaddað úr árás Japana á Perluhöfn í desember 1941. Phoenix var selt argentínska flotanum árið 1951. Árið 1982 hafði skipið verið búið Exocet MM.40 flugskeytum sem er stærri útgáfa af Exocet AM.39. Í fylgd beitiskipsins voru tveir aldnir fyrrum bandarískir tundurspillar smíðaðir í seinni heimstyrjöldinni, ARA Hipolito Bouchard og ARA Piedra Bueno, sem báðir voru búnir Exocet skeytum. Belgranodeildin var að vissu leyti skipuð úreltum skipum en var engu að síður gríðaleg ógn fyrir breska flotann.

Stríðið

Endurheimt Suður-Georgíu

Bretar hófu aðgerðir til að endurheimta Suður-Georgíu með því að senda sérsveitarmenn 21. apríl. Aðgerðirnar fóru illa af stað vegna vonds veðurs. Hópur SAS sérsveitamanna varð næstum úti á jökli einum. Þrjár þyrlur voru sendar til að koma þeim ofan af jöklinum en svo illa fór að tvær þeirra brotlentu. Þriðju þyrlunni tókst loks að koma mönnunum heilum á húfi til skips. Engin slys urðu á fólki.

Bresku herskipunum sem störfuðu undan Suður-Georgíu stafaði mikil hætta af argentínska kafbátnum Santa Fe. Raunar hafði báturinn haft ísrannsóknarskipið HMS Endurance í sigtinu litlu áður, en skipherrann, Horatio Bicain, þekkti einn yfirmanna skipsins og hlífði því. Tilangur fararinnar var að setja um 100 landgönguliða á land í Leith.

Kafbátarleitarþyrlan Wessex III frá tundurspillinum HMS Antrim var á eftirlitsflugi þegar hún varð Santa Fe vör ofansjávar. Þyrlan gerði árás með djúpsprengjum sem ollu aðeins minni háttar skemmdum. Stuttu seinna gerðu tvær Wasp-þyrlur frá HMS Endurance og Lynx-þyrlan frá HMS Brilliant aðra árás. Eitt úrelt AS.11-flugskeyti annarrar Wasp-þyrlunar fór í gegnum útsýnisturninn á Santa Fe án þess að springa. Einn bátsverja varð þó fyrir skeytinu og missti annan fótinn. Tundurskeyti frá Lynx tókst heldur ekki að granda kafbátnum. Skeytið, sem eltir hljóð frá skotmarkinu, fann ekki bátinn, enda var hann ofansjávar. Auk þessa létu þyrlurnar vélbyssukúlum rigna yfir bátinn.

Breska herliðinu var flogið í tveim ferðum í land við Brown-fjall þaðan sem áætlað var að ráðast á argentínska setuliðið. Bretum til mikillar undrunar gáfust Argentínumennirnir upp þremur tímum síðar án þess að hleypa af skoti. Yfirmaður setuliðsins í Leith, Lagos að nafni, var eftir stríðið leiddur fyrir herrétt og sakaður um að hafa brotið þá meginreglu argentínska hersins að yfirmaður mætti ekki gefast upp fyrr en hann hefði hleypt af síðasta skoti sínu og að minnsta kosti tveir þriðju manna hans væru fallnir. Niðurstaða réttarins er ekki kunn. Degi síðar gafst Astiz yfirliðþjálfi upp ásamt fjórtán manna liði sínu í Leith. Alls var 151 Argentínumaður handtekinn.

Upphaf átaka

Þann 30. apríl lýsti breska herstjórnin því yfir að Falklandseyjar væru algert bannsvæði. Þar með var öll umferð skipa og flugvéla, argentínskra og annarra, bönnuð.

Undir lok mánaðarins reyndi á taugar bresku skipsáhafnanna og yfirmanns breska flotans, Woodwards flotaforingja. Argentínsk Boeing farþegaflugvél flaug ítrekað yfir flotanum og gat þar með gefið yfirmönnum argentínska hersins greinargóðar upplýsingar um staðsetningu bresku skipanna. Sea Harrier þotur voru jafnan sendar upp til að bægja vélinni frá. Woodward leitaði til yfirmanna sinna í Northwood og fékk að lokum leyfi til að skjóta vélina niður. Óboðni gesturinn hafði heimsótt flotann í þrjá daga í röð. En á fjórða degi ætlaði Woodward að skjóta hana niður með Sea Dart flugskeyti. Hefði hann gert það hefði hernaðaleiðangri Breta líklega lokið þar, því rétt áður en Woodward heimilaði skotið kom í ljós að um brasilíska farþegaflugvél var að ræða. Argentínska vélin lét ekki sjá sig oftar.

Bretar hefja aðgerðir

Hin eiginlega hernaðaraðgerð gegn Falklandseyjum hófst aðfaranótt 1. maí. Stríðið hófst með lengsta flugi konunglega breska flughersins í allri sögu hans. Aðgerðin var nefnd „Black buck“ og fól í sér maraþonflug tveggja aldraðra Vulcan-sprengjuflugvéla alla leið frá Ascension til Falklandseyja (um 3.750 mílur) til þess að varpa sprengjum á Stanleyflugvöll. Þessi leiðangur útheimti þátttöku fimmtán Victor-eldsneytisflugvéla og eldsneytis að andvirði um tveggja milljóna punda.

Deilt hefur verið um árangurinn af leiðangrinum. Til dæmis þurfti önnur Vulcan-þotan að snúa við tiltölulega snemma þar sem gluggi í stjórnklefanum vildi ekki lokast. Hin ótrúlega flókna eldsneytisáætlun stóðst glæsilega þrátt fyrir að ókyrrð í lofti ylli nokkrum skemmdum á eldsneytisbúnaði. Mestu vonbrigði leiðangursins voru samt þau að af 21 sprengju sem var varpað hitti aðeins ein sjálfa flugbrautina. Þrátt fyrir allt var tilgangi árásinar náð, þ.e. að hindra hraðskreiðar flugvélar argentínska flughersins í að athafna sig á vellinum.

Fyrstu flugorrusturnar

Þennan sama dag mættust flugvélar þjóðanna í fyrstu flugorrustum stríðsins. Þrjár argentínskar Mirage-flugvélar freistuðu þess að skjóta niður tvær Harrier-þotur sem voru á eftirlitsflugi austur af eyjunum. Mirage-þoturnar, sem voru töluvert hraðfleygari, skorti mjög flugþol og þegar þær urðu varar við Harrier-þoturnar sneru þær við. Bresku flugmönnunum tókst að koma andstæðingum sínum gjörsamlega í opna skjöldu og skutu eina Mirage-þotuna niður. Önnur argentínsk vél varð hins vegar fyrir því óláni að vera skotin niður af loftvarnasveitum argentínska setuliðsins.

Fyrstu loftorrusturnar höfðu sýnt yfirburði bresku Harrier-þotanna og sérstaklega bresku flugmannanna. Bandaríska Sidewinder AIM-9L flugskeytið sem var aðalvopn Harrier-þotanna hafði sannað yfirburði sína yfir franska Matra-flugskeytinu sem Argentínumenn notuðu. Aðalmunurinn fólst í því að Sidewinder-skeytið leitaði uppi hitaútblástur skotmarksins meðan Matra notaðist við ratsjábylgjur. Síðarnefnda aðferðin var á þessum tíma orðin úrelt vegna ratsjárbylgjunema sem er að finna á nútíma orrustuþotum sem gerði þeim kleift að forðast skeytin.

Belgrano sökkt

Á meðan argentínski flugherinn átti á brattan að sækja gegn flugmönnum konunglega flotans, freistaði Allara flotaforingi um borð í ARA 25 Mayo að ráðast á breska flotann þann 2. maí. Floti Allara, sem var staddur um 300 mílum norðvestur af þeim breska, var á góðri leið með að koma Woodward og flota hans í opna skjöldu, ef ekki hefði komið til njósnaflug Ians Mortimers lautinants sem af algjörri tilviljun fann flotann. Fyrirhuguð árás Skyhawk-sprengjuflugvélanna um borð í argentínska flugmóðurskipinu fór út um þúfur sökum skorts á vindi, en það er afar sjaldgæft í Suður Atlantshafinu.

Fyrir sunnan eyjuna var kafbáturinn HMS Conqueror hins vegar búinn að finna beitiskipið ARA General Belgrano. Woodward hafði því góðar upplýsingar um staðsetningu þess. Woodward taldi argentínska flotann vera að leiða sig í gildru. Engar sannanir hafa fundist um hvort Belgrano hafi átt að taka þátt í árás Allara. Woodward taldi nú ofar öllu að sökkva Belgrano en þar sem Belgrano var fyrir utan bannsvæðið var ljóst að það gæti litið illa út fyrir Breta að sökkva jafn stóru skipi á jafn viðkvæmum tíma. Woodward varð þó ekki hnikað. Eftir mikið þras meðal ráðamanna í Northwood fékkst leyfið frá forsætisráðherranum. Skilaboð voru tafarlaust send til kafbátsins en vegna bilunar komust þau ekki til skila fyrr en eftir nokkra töf.

Svo virðist sem hvorki Belgrano né fylgdartundurspillarnir tveir hafi haft kveikt á hljóðsjám sínum og því verið einskis varir um ferðir breska kafbátsins. Skipherra HMS Conqueror hafði val um tvær tegundir af tundurskeytum. Annars vegar skeyti sem hannað var fyrir seinni heimstyrjöld eða nýtt fullkomið tundurskeyti. Eldra skeytið var skammdrægara en hafði stærri sprengjuhleðslu sem var talinn eiga meiri líkur á að rjúfa brynvörn argentínska beitiskipsins.

Belgrano varð fyrir tveim tundurskeytum sem rufu göt á síðu skipsins. Svo virðist sem vatnsheld skilrúm skipsins hafi ekki verið lokuð. Belgarano hafði verið eitt af fáum skipum Bandaríkjanna til að sleppa óskaddað frá árás Japana á Perluhöfn 1941 en var nú skráð í sögubækurnar sem fyrsta skipið til að vera sökkt af kafbáti frá lokum seinni heimstyrjaldar.

Conqueror hraðaði sér af vettvangi. Tundurspillarnir reyndu í örvæntingu sinni að granda kafbátnum með djúpsprengjum en án árangurs. Af áhöfn skipsins, um 1042 mönnum, létust 368. Hár aldur skipsins og léleg þjálfun og röng viðbrögð áhafna tundurspillanna áttu sinn hlut í mannfallinu.

Viðbrögð við árásinni

Viðbrögð heimsins létu ekki á sér standa. Ríki Suður-Ameríku voru sérstaklega harðorð gagnvart Bretum og stuðningur meðal Frakka, Spánverja og Ítala fór þverrandi. Eftir á að hyggja var þetta ef til vill mikilvægasti hernaðarsigur Breta í stríðinu eða eins og yfirmaður flotans í London, Fieldhouse flotaforingi, orðaði það síðar: „Við skárum hjartað úr argentínska flotanum“. Tveimur dögum síðar svöruðu Argentínumenn fyrir sig útséð varð um frekari friðarviðræður.

HMS Sheffield sökkt

Árdegis 4. maí höfðu Augusto Bedacarratz yfirlautinant og Armando Mayora liðþjálfi lagt af stað frá bækistöð sinni á Eldlandi á Super Etendards-þotum sínum. Klukkan 08:15 hafði argentínsk Neptune-könnunarflugvél greint ratsjásendingar sem taldar voru frá breska flotanum. Tilgangur leiðangurs þeirra var að granda öðru eða báðum bresku flugmóðurskipunum með nýjum Exocet AM.39 flugskeytunum.

Flugmóðurskipin voru eðlilega það mikilvægasta sem Woodward hafði á að skipa. Öryggi þeirra var því fyrir mestu og því var lögð áhersla á að halda þeim jafnan í hæfilegri fjarlægð frá fluggeisla argentínskra flugvéla. Í kringum þau myndaði svo flotinn fimm laga varnarmúr. Harrier-þoturnar og flugskeyti mynduðu aðalvörnina en birgðaskip voru einnig vísvitandi látin umkringja skipin til þess að villa um fyrir Exocetflugskeytinu.

Um kl 11:00 skutu þeir Bedacarratz og Mayora flugskeytum sínum og sneru við. Ratsjámerkið sem Neptune vélin hafði greint reyndust ekki vera flugmóðurskipin heldur tundurspillarnir Glasgow, Coventry og Sheffield, sem voru notaðir sem viðvörunarkerfi fyrir flotann. Glasgow greindi ratsjámerki annarrar Super Etendards vélarinnar og sendi á loft tálbeitu (litlar álflyksur sem tæla ratsjá flugskeyta) og sneri jafnframt stefninu í átt að ógninni (til að mynda sem minnst ratsjárendurvarp). Nokkuð hafði borið á fölskum viðvörunum um morguninn og dagana áður, svo yfirmaður samræmdra loftvarna um borð í Invincible hafði fyrirvara á viðvörunum Glasgow. En á meðan stefndu Exocetskeytin í átt að Sheffield.

Syðst (og næst flugskeytunum) í varnarlínunni var eitt reyndasta herskip Breta í loftvörnum á þessum tíma. Nokkrum vikum áður hafði áhöfn Sheffield, undir stjórn hins reynda Sam Salts kafteins, sýnt glæsilega frammistöðu í loftvarnaræfingum. Menn hafa deilt um hvað raunverulega gerðist. Ein skýringin, og ef til vill sú mikilvægasta, er að á sama tíma var skipið að senda reglubundin skilboð í gegnum gervihnattabúnaðinn SCOT. Við það að SCOT búnaðurinn var í gangi gat komið í veg fyrir að ratsjár skipsins greindu ratsjárbylgjur Super Etendard vélarinnar og Exocetskeytins. Önnur skýring sem án efa hefur átt sinn þátt í atburðarásinni var að hvorki skipherrann né tveir sérhæfðir vopnaforingjar (PWO Principle Weapons Officer) voru staðsettir í aðgerðamiðstöðinni á þessum tíma. Það telst í sjálfu sér ekki vítavert en svo virðist hins vegar að gleymst hafi að setja einhvern til ábyrgðar. Annað flugskeytið hitti Sheffield um mitt skipið nokkru fyrir ofan sjólínu og braust djúpt inn í skipið. Menn eru ekki sammála um hvort skeytið hafi í raun sprungið, en óbrunnið eldsneyti flugskeytisins gerði engu að síður mikinn skaða og fyllti skipið á örskammri stundu af kolsvörtum eitruðum reyk. Sheffield átti ekki á hættu á að sökkva, en þar sem það var rafmagnslaust gat það ekki varið sig. Um kl. 17 ákvað Salt skipherra að skipa áhöfninni að hörfa frá borði.

Alls létust 20 sjóliðar og aðrir 24 særðust í árásinni. Af þessu lærðu Bretar hversu mikilvægt var að hafa sérhæfðar viðvörunarflugvélar tiltækar. Síðustu slíku vélarnar sem konunglegi flotinn notaðist við, Fairey Gannet, höfðu horfið úr notkun með síðasta stóra flugmóðurskipinu HMS Ark Royal nokkrum árum áður. Sheffield og systurskip þess höfðu verið að veita slíka þjónustu. Mikilvægi slíkra véla kemur aðallega til vegna lögunar jarðar sem veldur því að meira að segja langdrægustu ratsjárkerfi heims mynda svarta bletti. Í kjölfarið var nokkrum Sea King-þyrlum breytt og þær teknar í notkun undir lok stríðsins. Einnig lærðist þeim að framvegis yrði að taka viðvaranir alvarlega. Raunar töldu menn fyrst að um tundurskeytaárás hefði verið að ræða og eyddu miklum tíma í að hafa upp á ímynduðum kafbátum um allt Atlantshafið. HMS Sheffield sökk sex dögum síðar og er nú friðlýst stríðsgröf þeirra 19 sjóliða sem þar liggja.

Árás á HMS Glasgow og HMS Brilliant

12. maí sendi Woodward HMS Glasgow og HMS Brilliant norður fyrir Austur-Falklandseyjar. Viðbrögð Argentínumanna létu ekki á sér standa. Átta Skyhawk-þotur voru sendar til að gera árás á skipin. Sea Harrier-þoturnar voru í miðjum vaktaskiptum og upp úr hádegi birtist fyrri flugvélasveitin á ratsjám Brilliant. Glasgow brást til varnar og reyndi að skjóta skotmörkin niður með Sea Dart flugskeytum. En flaugarnar vildu ekki fara á loft þar sem salt hafði gert skotpallinn óvirkan. Á Brilliant hröðuðu menn sér að gera Sea Wolf kerfið tiltækt. Kerfinu var hér í fyrsta sinn beitt í stríði. Tvær Skyhawkvélar voru skotnar niður og sú þriðja beygði frá brennandi flökum hinna tveggja. Fjórða þotan náði að varpa einni sprengju, en hún missti marks. Eftir að hafa varpað sprengjunni á Glasgow villtist hún inn á bannsvæði argentískra flugvarnaliða og var skotin niður.

Innan fimm mínútna birtist seinni sveitin. Að þessu sinni tók Sea Dart-kerfi Glasgow við sér og hafði uppi á skotmörkunum, en þá kom upp dularfull bilun í skotpalli skipsins og Brilliant þurfti að taka við að nýju. Að þessu sinni brást Sea Wolf-kerfið og flugvélarnar gátu varpað sprengjum á Glasgow óáreittar. Aðeins ein sprengja hæfði skipið og fór inn í það öðrum megin og út hinum megin án þess að springa. Einu skemmdirnar voru rofnir rafmagnskaplar og vatnsleki sem varð þó til þess að Glasgow þurfti að fara heim fyrst allra skipanna í flotanum.

Herinn sendur á vettvang

25. maí hafði breska ríkistjórnin ákveðið að senda liðsauka suður á bóginn. Liðsaukinn var þrjú herfylki og mynduðu þau 5. stórfylkið, undir stjórn Tony Wilsons stórfylkisforingja. Herfylkin voru: 1/7. herfylki Gúrkahersveitar hertogans af Edinborg, 1. herfylki velsku varðanna og 2. herfylki skosku varðanna. Gúrkahersveitin sækir stærstan hluta mannafla síns til Nepal, samkvæmt friðarsamningum þjóðanna 1815. Hermenn frá Nepal höfðu barist í báðum heimstyrjöldunum fyrir hönd Breta og voru taldir með best þjálfuðu hersveitum í heimi. Valið á hinum herfylkjunum var öllu umdeildara.

Bæði herfylkin þjónuðu á þessum tíma sem lífverðir Englandsdrottningar, velsku verðirnir í Windsor en þeir skosku við Buckinghamhöll. Sveitirnar eru engu að síður þjálfaðir í venjulegum hernaði en fá eðli málsins samkvæmt minni þjálfun en aðrar sveitir breska hersins. Strangur agi og mikil hefð var talin vega upp á móti reynsluleysi þeirra. Þar með var væntanlegur innrásarher Breta orðinn átta herfylki eða um 10.000 menn. Þetta var stærsti her sem Bretar höfðu beitt frá lokum Seinni heimstyrjaldar. Til að flytja þennan mikla mannafla var mesta djásn breskra skipasmíða, SS Queen Elisabeth II, tekið á leigu.

Landganga Breta

Um morguninn 21. maí gengu Bretar í land á Falklandseyjum. Valinn var djúpur fjörður á vesturhluta Austureyjunnar, San Carlos-fjörður. San Carlosfjörðurinn skiptist miðja vegu í tvo firði. Í þeim nyðri er að finna húsaþyrpinguna Port San Carlos. Þykk skýjahula lá lágt yfir sundinu þegar landgangan hófst, besta veður sem Bretar gátu vænst. Nútíma landgönguhernaður gerir yfirleitt ráð fyrir því að þyrlur séu notaðar og breski sjóherinn hafði raunar verið fyrstur til að nota þá aðferð í Súesdeilunni 1956, en þar sem ekkert þyrlumóðurskip var tiltægt neyddust Bretar til að nota landgöngupramma. Innrásin var því lítið frábrugðin innrásinni í Normandí fimmtíu árum fyrr.

Um kl. 10:30 hóf argentínski flugherinn linnulausar loftárásir á breska flotann í Falklandseyjasundi. Varnir Breta í sundinu byggðust aðallega á Sea Harrier þotum, en vandamálið var að skipið sem átti að samhæfa varnirnar, HMS Antrim, gat ekki greint óvinavélarnar fyrir háum fjöllum fyrr en þær voru komnar inn í sundið, en þá var það orðið alltof seint.

Fyrsti hluti árársinnar stóð frá 10:30 til 13:00. Eftir átök morgunsins kom smáhlé í aðgerðir Argentínumanna. Síðdegis hófst seinni hluti orrustunnar um Falklandseyjasundið; hún stóð yfir í um eina klukkustund og skildi eftir sig miklu meiri eyðileggingu.

Þegar kvölda tók þann 21. maí 1982 linnti árásum Argentínumanna. Sjálf innrásin hafði tekist framar vonum og mannfall ekkert, að undanskildum þrem þyrluflugmönnum. Sjóherinn hafði hins vegar misst 25 menn. Eitt skip var sokkið, tvö mjög sködduð, tvö önnur minna löskuð og tvö (Plymouth og Yarmouth) höfðu sloppið alveg. Hlutverk herskipanna hafði ávallt verið að draga athyglina frá „verðmætari“ skipum flotans. Hefðu argentínsku flugmennirnir til dæmis gert árás á farþegaskipið Canberra hefði það valdið miklu meiri skaða. Út frá því sjónarmiði hafði framganga herskipanna skilað því sem til var ætlast. Talið er að þrettán argentínskar flugvélar hafi verið skotnar niður þennan dag.

Menendez undirhershöfðingi taldi aðeins um tvö herfylki að ræða og að innrásin ætti að slá ryki í augu Argentínumannanna. Hin raunverulega árás Breta yrði án efa gerð nær Stanley. Í Buenos Aires þrýsti Galtieri hershöfðingi mjög á Menendez að reyna að bregðast við innrásinni. Máttlitlir könnunarleiðangrar argentínskra sérsveitamanna var það eina sem Menendez mátti við enda bjó her hans yfir afar litlum sóknarmætti. Árangur þeirra varð heldur ekki til að styrkja hann því hermennirnir neyddust til að leita á náðir Breta þegar kuldinn fór að segja til sín. Menendez hélt sig því við upprunalegu áætlunina, þ.e. að leggja allt kapp á að halda Stanley.

Árásin á Broadsword og Coventry

25. maí er þjóðhátíðardagur Argentínu og Bretar töldu afar líklegt að argentínska stjórnin myndi nota þennan dag til að freista þess að greiða Bretum náðarhöggið. Norður af Falklandseyjasundi voru freigátan HMS Broadsword og tundurspillirinn HMS Coventry á vakt frá 22. maí. Hinn reyndi skipherra Broadsword, Bill Canning,, hafði stungið upp á því við yfirmann sinn, Sandy Woodward flotaforingja, að skipin yrðu staðsett þar til að styrkja loftvarnakerfi Breta, svo unnt yrði að láta skipin í sundinu vita af væntalegum árásum í tíma. Coventry var ætlað að beita langdrægum Sea Dart flugskeytum. Woodward og starfslið hans höfðu ekki búist við atlögu úr þessari átt. Árásin var nánast eins og árásin á HMS Broadsword átti að hafa það hlutverk að verja skipin með Sea Wolf flugskeytum ef einhver skotmörk slyppu í gegn.

Sjónarmið skipherranna um hvernig þessi „flugskeytagildra“ skyldi útfærð voru afar ólík. David Hart-Dyke, skipherra Coventry, vildi staðsetja skipin utar þannig að eyjarnar trufluðu ekki ratsjárkerfi þeirra. Canning taldi hins vegar mikilvægara að skipin væru í talstöðvarsambandi við skipin í Falklandseyjasundinu og því væri ráðlegast að vera nær landi. Canning hafði meiri reynslu og sjónarmið hans urðu ofan á.

Þennan dag hélt argentínski flugherinn sínu striki og gerði árásir á flotann í sundinu, en án teljandi árangurs. Fyrir utan biðu svo Coventry og Broadsword og freistuðu þess að skjóta niður flugvélar á heimleið. Um borð í Coventry var spænskumælandi yfirmaður. Hann hleraði einn argentínska flugmanninn senda upplýsingar um staðsetningu skipanna til Argentínu. Skipherrarnir ákváðu samt að halda um kyrrt.

Sex Skyhawk sprengjuþotur lögðu af stað frá Argentínu með þeim tilgangi að ráðast á skipin. Tvær þotanna neyddust til að snúa við vegna bilana en hinar fjórar héldu förinni áfram. Þær flugu yfir Vestur-Falklandseyjar líkt og þær væru að fara að gera árás á skipin í San Carlosfirði, en beygðu snögglega af leið og flugu norður í átt að skipunum. Ratsjárkerfi Broadsword varð fljótt vart við vélarnar en Sea Dart kerfi Coventry gat hins vegar ekki náð þeim fyrr en þær kæmu yfir sjó. Tvær Sea Harrier þotur voru til taks og flugumferðarstjórinn um borð í Coventry leiðbeindi flugmönnunum á skotmörkin. En um leið og Sea Harrier þoturnar voru komnar í nærri því örugga stöðu til að skjóta vélarnar niður, skipaði Coventry þeim að láta vélarnar óáreittar þar sem Coventry hugðist skjóta þær niður með Sea Dart flugskeytakerfinu. Þetta voru reginmistök.

Sea Dart flugskeytin misstu marks. Tvær Skyhawk vélanna flugu nú í átt að Broadsword. Broadsword gerði Sea Wolf flugskeytin tilbúin, en þá kom óvænt bilun í ljós. Ratsjá Sea Wolf kerfisins greindi tvö skotmörk nánast hlið við hlið, réði ekki við það og slökkti á sér. Of skammur tími var til að endurstilla kerfið og þrjár sprengur féllu á skipið. Tvær misstu marks en sú þriðja fór í gegnum það og eyðilagði Lynx-þyrlu skipsins um leið og hún lenti í sjónum án þess að springa. Hinar tvær Skyhawk vélarnar birtust þá allt í einu. Broadsword tókst að miða vélarnar út með Sea Wolf skeytunum en þá beygði Coventry í veg fyrir Broadsword þannig að Canning neyddist til að aflýsa skotinu. Coventry var á flótta undan árásinni. Þrjár sprengjur féllu og sprungu allar. Ástæðan var talin vera sú að nokkrum dögum áður hafði heimsþjónusta breska ríkisútvarpsins BBC birt frétt um það af hverju sprengjur Argentínumannanna spryngju ekki. Í Argentínu var því brugðið á það ráð að nota franskar sprengjur búnar hvellhettu sem sprakk við högg. HMS Coventry sökk á skömmum tíma og 19 skipverjar létu lífið. Mistök á mistök ofan höfðu kostað Breta sitt fjórða skip í stríðinu.

Árás á flugmóðurskipaflotann

Aðeins tveim mínútum eftir að fréttirnar um endalok Coventry bárust flaggskipinu HMS Hermes var gerð árás á flugmóðurskipaflotann. Tvær Super Etendards vélar búnar sínu Exocet-flugskeytinu hvor nálguðust nú flotann úr norðri. Flugmennirnir flugu lágt uns þeir greindu flotann á ratsjárskjám, þá hækkuðu þeir flugið, skutu flugskeytunum og sneru við. Á vegi annars flugskeytisins varð HMS Ambuscade, systurskip Ardents og Antelope. Þetta sama skip hafði orðið fyrst til að greina ratsjármerki Etendard-vélarinnar og lét flotann vita. Snögg viðbrögð voru mikilvæg og skipið skaut nú upp tálbeitum (Chaff-álflygsum) til að afvegaleiða ratsjársendi flugskeytisins. Það tókst og flugskeytið beygði frá Ambuscade en stefndi nú beint á risaflutningaskipið MV Atlantic Conveyor.

MV Atlantic Conveyor hafði verið með flotanum í aðeins sex daga. Um borð var ýmislegur búnaður, mikilvægastur þó þrjár Chinook flutningarþyrlur auk Wessex-flutningarþyrla. Eftir klukkutíma átti skipið að sigla suður til eyjanna og koma þyrlunum í land. Skipið var ekki búið Chaff-tálbeitum svo að eina vörn hins gamalreynda skipherra, Ians Norths, var að snúa skutnum í átt að flugskeytinu í von um að það myndi stoppa það. En skipið náði ekki að snúa sér og skeytið fór inn í það að aftanverðu og stöðvaðist djúpt inni í því. Ekki er vitað hvort flugskeytið sprakk, en líkt og í Sheffield áður kviknaði mikill eldur. Af 160 manna áhöfn dóu tólf. Þeirra á meðal var skipherrann. Með birgðaskipinu fórst mikilvægur þyrlufloti og átti það eftir að hamla mjög öllum aðgerðum Breta á Falklandseyjum.

Goose Green

Klukkan 2 um morguninn 27. maí hófu fjórar sveitir 2. fallhlífaherfylkis Breta árás á Goose Green, sem er næststærsta þorpið á eyjunum á eftir Stanley. Orrustan var hörð og stóð allan daginn og nóttina og fram á næsta dag þar til argentínska setuliðið gafst upp.

Orrustan um Goose Green var ein sú harðasta í öllu stríðinu. Mikilvægi hennar stafaði ekki síst af því að þetta var í fyrsta skipti sem hermenn þjóðanna mættust í alvöru orrustu. Sigurinn gerði Bretum kleift að koma sér fyrir á vesturhluta Austur-Falklandseyja.

Árásin á HMS Avenger

Á sama tíma gerði argentínski flugherinn árás á breska flotann. Skotmarkið var sem fyrr flugmóðurskipin bresku en á vegi Super Étendardsþotunnar var freigátan HMS Avenger. Freigátan var nýkomin suður til Falklandseyja og hafði verið að flytja SBS njósnahópa landgönguliða á land hér og þar um eyjurnar. Sunnan við Avenger var varnarlína (ekki ósvipuð þeirri sem HMS Sheffield var í 4. maí) þriggja 42-gerðar tundurspilla. Nyrsta skipið í línunni var HMS Exeter og það var Exeter sem fyrst varð vart við árásina. Exeter sendi boð um hana til Avenger sem misskildi boðin um flugskeytin á þann veg (þeir töldu þau vera tvö) að þau kæmu úr norðri þegar skeytið stefndi í átt að skipinu úr suðri.

Stuttu seinna gerði áhöfn Avenger grein fyrir mistökum sínum. Þá var orðið of seint að snúa við svo skipið hægði á sér og stefndi bógnum (framparti skipsins) í átt að því og hóf skothríð af 4,5 þumlunga fallbyssu sinni. Skipverjum til mikillar ánægju sáu þeir eldhnött á himnum og töldu sig hafa skotið niður annað skeytið á flugi. HMS Ambuscade sem var statt sunnar sá hins vegar Exocetskeytið fljúga sakleysislega framhjá flotanum. Eldhnötturinn hafði raunar verið argentínsk Skyhawkvél sem hafði orðið fyrir Sea Dart flugskeyti frá Exeter. Hinar þrjár Skyhawkvélarnar stefndu í átt að Avenger. Eins og skipið sneri var ekki hægt að beita Sea Cat flugskeytunum svo að áhöfnin þurfti að láta fallbyssuna duga. Vélarnar þrjár gerðu árás en allar sprengjurnar lentu í sjónum sitt hvoru megin við skipið. Ein vélin hringsnerist af völdum þrýstings sem varð vegna sprengingar í sjónum undir henni og brotlenti. Avenger slapp óskadduð úr árásinni og tók með sér brak úr Skyhawkvélinni sem minjagrip (yfirkafarinn um borð neitaði víst að taka með líkamsleifar flugmannsins eins og næstráðandi skipsins hafði farið fram á!).

Black Buck 6

Þann 2. júní var Black Buck sex leiðangurinn farinn. Tilgangurinn var að eyðileggja ratsjástöð argentínska setuliðsins við Stanley, en eins og áður hefur komið fram þá höfðu yfirmenn loftvarnasveitanna reynt að notfæra sér ratsjár sínar til að miða út staðsetningu bresku flugmóðurskipanna. Vulcanþotan var í þeim tilgangi búin sérhæfðum amerískum Shrike-gagnratsjárflugskeytum. Það hafði verið keypt til að leysa bresk/franska Matraflugskeytið af hólmi en það var talið hafa þolað illa langt flug undir væng einnar Vulcanþotunnar alla leið frá Bretlandi. Tveir slíkir leiðangrar voru farnir með takmörkuðum árangri. Í seinni leiðangrinum neyddist Vulcanþotan til að nauðlenda í Brasilíu eftir að eldsneytisrani vélarinnar brotnaði.

Árásin á Bluff Cove

Þann 30. maí tók Jeremy Moore undirhershöfðingi við yfirstjórn breska landhersins á Falklandseyjum af Julian Thompson, sem gat nú einbeitt sér að stjórn þriðja stórfylksins. Fimmta stórfylkið, undir stjórn Tonys Wilsons stórfylkisforingja, var á sama tíma komið til eyjanna. Wilson reyndi að koma tveimur hersveitum skosku varðanna og velsku varðanna yfir á austurhluta eyjarinnar þar sem þau áttu að koma sér upp búðum í Bluff Cove í aðdraganda orrustunnar um Stanley. Vegna erfiðra aðstæðna varð að flytja sveitirnar með skipum. Röð mistaka varð til þess að Argentínski flugherinn náði að skipuleggja árás á skipin og landgönguprammana óvarin í víkinni. 48 breskir hermenn létust og eitt skipið sökk.

Orrustan um Stanley

Lokakafli stríðsins var orrustan um höfuðstaðinn, Stanley. Yfirmaður argentísnka setuliðsins, Menendez, hafði um 11.000 manna herlið á eyjunum gegn svipuðum fjölda Breta. Tvær hersveitir voru staðsettar á Vestur-Falklandseyju og áttu ekki eftir að koma við sögu. Árás Bretanna var framkvæmd í tveim liðum. Aðfaranótt 11. júní gerðu herfylki 3. stórfylkisins árás vestan megin við argentínsku varnarlínuna á meðan 5. stórfylkið fylgdi því eftir með árás austan megin frá tveimur dögum síðar. Flugherinn og sjóherinn og sérsveitir studdu aðgerðir hersins. Með þessum árásum tókst Bretum að brjóta mótspyrnu Argentínumanna á bak aftur og Menendez leitaði eftir heimild forsetans til að hefja umræður um uppgjöf.

Uppgjöf Argentínu

Eftir ófarirnar gaf Galtieri Menendez leyfi til að gefast upp teldi hann það óumflýjanlegt. Menendez óskaði eftir vopnahléi og viðræðum um uppgjöf. Bretar gengu að tillögunni um vopnahlé og sendu samningamenn til Stanley til að ræða við Menendez. Klukkan 9:30 kvöldið 14. júní skrifaði Menendez undir yfirlýsingu um uppgjöf fyrir hönd liðs síns á eyjunum.

Stríðinu um Stanley var lokið en herforingjastjórnin í Buenos Aires hafði enn ekki viðurkennt ósigurinn. Um 10.000 Argentínumenn voru teknir til fanga. Allir voru fluttur innan viku til Argentínu að undanskildum sérvöldum 500 manna hóp sem var að mestu kominn til síns heima innan mánaðar. 20. júní gafst ellefu manna argentínskt herlið á Suður-Sandvíkureyjum upp fyrir breskum landgönguliðum. Nokkrum mánuðum síðar var aftur búið að setja upp argentínska fánann þó engir hermenn væru á eyjunum.

Eftirleikurinn

Í Bretlandi varð nokkur umræða um hvað gera skyldi við þá hermenn sem grafnir höfðu verið á eyjunum. Samkvæmt venju eru breskir hermenn grafnir við vígvöllinn þar sem þeir falla, en meirihluti aðstaðenda fór fram á að lík þeirra yrðu flutt heim sem varð að lokum ofan á. Enn eru nokkur lík breskra hermanna grafin í herkirkjugarði við San Carlos. Breska ríksstjórnin bauð herforingjastjórninni að flytja lík argentínsku hermannanna heim að stríðinu loknu en hún hafnaði því. Nokkrar fjölskyldur hafa þó flutt ættinga sína heim á síðastliðnum 20 árum.

Galtieri vék seinna á árinu fyrir öðrum hershöfðingja. Ári síðar voru haldnar kosningar í Argentínu og lýðræði aftur komið á. Ósigur landsins í Falklandseyjastríðinu boðaði þannig endalok herforingjastjórnarinnar. Breska ríkisstjórnin kom á fót um þúsund manna landvarnarliði á eyjunum í kjölfar stríðsins. Milljónum punda er árlega varið í uppihald þess og til reksturs herflugvallar sem var byggður árið 1986. Þrátt fyrir að samskipti landanna hafi verið góð síðustu ár þá hefur framtíð Falklandseyja ávallt verið ofarlega í huga Argentínumanna.

Heimildir

Adkin, Mark: Goose Green. A Battle is Fought to be Won. (London, 2000).
Clapp, Micheal og Southby-Tailyour, Ewen: Amphibious Assault Falklands. The Battle for San Carlos Water. Önnur útgáfa. (London, 1997).
Hastings, Max og Jenkins, Simon: The Battle for the Falklands. (London, 1997).
Higgitt, Mark: Throught Fire and Water. HMS Ardent: The forgotten frigate of the Falklands. (London, 2001).
Hobson, Chris og Noble, Andrew: Falklands Air War. (Hinckley, 2002).
Inskip, Ian: Ordeal by Exocet. HMS Glamorgan and the Falklands War 1982. (Rochester, 2002).
Middlebrook, Martin: The Falklands War 1982. Þriðja útgáfa. (London, 2001).
Middlebrook, Martin: The Argentine Fight for the Falklands. (Barnsley, 2003)
Parker, John: Gurkhas. The Inside story of the World´s most Feared Soldiers. (Chatham, 1999).
Thompson, Julian: No Picnic.(London, 2001).
Van der Bijl, Nicholas: Nine Battles to Stanley. (Barnsley, 1999).
Van der Bijl, Nicholas og Aldea, David: 5th Infantry Brigade in the Falklands 1982. (Barnsley, 2003).
Ward, Nigel: Sea Harrier over the Falklands. The Controversial account of what really Happened in the South Atlantic skies. (London, 2000).
Woodward, Sandy og Robinson, Patrick: One Hundred Days. The Memoirs of the Falklands Battle Group Commander. (London, 1992).

Tenglar

„Af hverju hófst Falklandseyjastríðið árið 1982?“. Vísindavefurinn.