Þöll (tré)
| Þöll, þallir | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Tsuga heterophylla
| ||||||||||||
| Vísindaleg flokkun | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Samheiti | ||||||||||||
|
Þöll (eða tsuga,[1] úr japönsku 栂 eða ツガ , sem er nafn Tsuga sieboldii) er ættkvísl barrtrjáa. Almennt heiti þallar á ensku er hemlock er dregið af líkindum með lykt af krömdum blöðum þess við lykt hinar óskyldu jurtar Conium maculatum eða gulrætur. Tekið skal fram að tegundir Tsuga eru ekki eitraðar.[2]
Tvær tegundirnar eru lítið eitt ræktaðar á Íslandi: marþöll og fjallaþöll.[3] Átta til tíu tegundir eru taldar til ættkvíslarinnar (eftir höfundum), með fjórar tegundir í Norður-Ameríku og fjórar til sex í Austur-Asíu.[4][5][6][7][8]
Vistfræði
[breyta | breyta frumkóða]Allar tegundirnar eru vel aðlagaðar (og takmarkaðar af) tiltölulega röku og svölu loftslagi með mikilli úrkomu, svölum sumrum og góðu aðgengi að vatni; þær eru einnig aðlagaðar að miklum eða mjög miklum snjó og þola klakamyndun (á greinum) betur en flest önnur tré.[4][6] Þallir þola betur mikinn skugga en flestar aðrar tegundir, hinsvegar eru þau mjög viðkvæm fyrir þurrki.[9]
Nytjar
[breyta | breyta frumkóða]
Viður þalla er mikilvægur í timburiðnaði, sérstaklega í viðarmassa. Margar tegundir eru notaðar í garða. Börkurinn er einnig notaður til sútunar á leðri. Barr þalla er stundum notað til í te og ilmvötn.
Tegundir
[breyta | breyta frumkóða]Viðurkenndar tegundir:[10][11][12]
- Tsuga canadensis Skógarþöll – Austur-Kanada, austurhluti Bandaríkjanna
- Tsuga caroliniana Fagurþöll – Suður-Appalasíufjöll
- Tsuga chinensis Kínaþöll – megnið af Kína ásamt Tíbet og Tævan
- Tsuga diversifolia Skuggaþöll - Norður-Japan (Honshu, Kyushu)
- Tsuga dumosa – Himalaja, Tíbet, Yunnan, Sichuan
- Tsuga forrestii – Sichuan, Yunnan, Guizhou
- Tsuga heterophylla Marþöll – Vestur-Kanada, norðvesturhluti Bandaríkjanna
- Tsuga × jeffreyi – Breska Kólumbía, Washington
- Tsuga mertensiana Fjallaþöll – Alaska, Breska Kólumbía, vesturhluti Bandaríkjanna
- Tsuga sieboldii – Japan
- Tsuga ulleungensis – Ulleungdo-eyja, Kóreu[13]
Áður meðtaldar
[breyta | breyta frumkóða]Fluttar í aðrar ættkvíslir:[10] Cathaya, Keteleeria, Nothotsuga, Picea, Pseudotsuga og Taxus
- T. ajanensis – Picea jezoensis
- T. argyrophylla – Cathaya argyrophylla
- T. balfouriana – Picea likiangensis var. rubescens
- T. japonica – Pseudotsuga japonica
- T. lindleyana – Pseudotsuga menziesii var. glauca
- T. longibracteata – Nothotsuga longibracteata
- T. macrocarpa – Pseudotsuga macrocarpa
- T. mairei – Taxus mairei
- T. roulletii – Keteleeria evelyniana
Tilvísanir
[breyta | breyta frumkóða]- ↑ Sunset Western Garden Book, 1995:606–607
- ↑ Farjon, A. (2010). A handbook of the world's Conifers 2: 533-1111. BRILL, Leiden, Boston.
- ↑ Ásgeir Svanbergsson. (1989). Tré og runnar á Íslandi: 117-119. Örn & Örlygur, Reykjavík
- ↑ 4,0 4,1 Farjon, A. (1990). Pinaceae. Drawings and Descriptions of the Genera. Koeltz Scientific Books ISBN 3-87429-298-3.
- ↑ Rushforth, K. (1987). Conifers. Helm ISBN 0-7470-2801-X.
- ↑ 6,0 6,1 Earle, C. J. (2006). „Tsuga“. Gymnosperm Database. Sótt 16. maí 2007.
- ↑ Wu, Z.-Y., & Raven, P. H. (1999). „Tsuga“. Flora of China. Beijing: Science Press. Sótt 16. maí 2007.
- ↑ Taylor, R. J. (1993). „Tsuga“. Flora of North America North of Mexico, Vol. 2. Oxford University Press. Sótt 16. maí 2007.
- ↑ „Implementation and Status of Biological Control of the Hemlock Woody Adelgid“ (PDF). US Forest Service. desember 2011. Sótt 28. júlí 2013.
- ↑ 10,0 10,1 Kew World Checklist of Selected Plant Families[óvirkur tengill]
- ↑ Biota of North America Program 2013 county distribution maps
- ↑ Flora of China Vol. 4 Page 39 铁杉属 tie shan shu Tsuga (Endlicher) Carrière, Traité Gen. Conif. 185. 1855.
- ↑ Popkin, Gabe (30. janúar 2018). „First New Species of Temperate Conifer Tree Discovered in More Than a Decade“. National Geographic News. Sótt 31. janúar 2018.
