Friðrik 3. Danakonungur

Friðrik 3. (18. mars 1609 - 9. febrúar 1670) var konungur Danmerkur 1648 - 1670. Hann innleiddi einveldi í ríkjum sínum, þar á meðal á Íslandi, og var erfðahyllingin undirrituð á Kópavogsfundinum árið 1662.

Friðrik var næstelsti sonur Kristjáns 4. og Önnu Katrínar af Brandenborg. Eldri bróðir hans, Kristján krónprins, dó barnlaus árið 1647 og varð Friðrik þá ríkiserfingi og tók við eftir lát föður síns ári síðar. Hann var vel menntaður, meðal annars í guðfræði, náttúrúvísindum, fornfræði og ríkisrétti. Þegar hann tók við ríkjum hafði hann dvalið frá barnsaldri í þýsku hertogadæmunum og var meðal annars biskup Brimaborgar (Bremen) frá 1635. Helstu ráðgjafar hans voru þýskir og danska ríkisráðið treysti honum því illa svo að þegar hann tók við ríkum var hann látinn undirrita yfirlýsingu sem jók völd ríkisráðsins umtalsvert. Skipti konungur sér lítið af stjórn landsins fyrstu árin. Á meðan stjórnuðu mágar hans mestu, þeir Corfitz Ulfeldt, sem var giftur Leonoru Christinu, og Hannibal Sehested, sem giftur var Christiane systur konungs.

Þegar skarst í odda með ríkisráðinu og mágum konungs tók hann afstöðu með ríkisráðinu og Ulfeldt og Sehested misstu öll völd og embætti og Ulfeldt var dæmdur fyrir landráð. Leonora Christina, systir konungs, var dæmd meðsek og sat í fangelsi í Bláturni í 22 ár. Þetta varð jafnframt til þess að konungur styrkti mjög völd sín. Sehested komst reyndar aftur í náðina hjá mági sínum.

Danir fóru í stríð við Svía 1657 og hugðust grípa tækifærið á meðan Karl 10. Gústaf var önnum kafinn við stríðsrekstur í Póllandi, en hann leiddi her sinn yfir hertogadæmin og Jótland og þegar vetur gekk í garð og dönsku sundin lagði tókst Svíum að komast á ís yfir til Fjóns og síðan Sjálands og Friðrik neyddist til að gefast upp. Með friðarsamningunum í Hróarskeldu 1658 neyddust Danir til að afsala sér Skáni, Hallandi, Blekinge, Bóhúsléni og Þrændalögum. Friðarsamningarnir héldu þó ekki og Karl Gústaf settist um Kaupmannahöfn. Friðrik konungur tók sjálfur þátt í vörn borgarinnar og varð gífurlega vinsæll, Svíum varð ekkert ágengt og eftir að Karl Gústaf lést 1660 var saminn friður á ný. Svíar héldu mestöllum landvinningum sínum, nema Þrændalögum.

Fjárhagur danska ríkisins var í rúst eftir ófriðinn og ljóst að leggja þyrfti á þunga skatta. Aðallinn var mótfallinn því en fékk engu ráðið, ekki síst vegna vinsælda konungs, og á stéttaþingi sem kallað var saman 1660 var Danmörk gerð að erfðaríki. Konungur lýsti sig einvaldan og afturkallaði forréttindi aðalsins, sem þar með missti völd sín að miklu leyti. Fulltrúar stéttanna sóru konunginum erfðahyllingareið 18. október 1660 en á Íslandi fór erfðahyllingin fram á Kópavogsfundinum 28. júlí 1662.

Friðrik 3. var vel menntaður og hafði áhuga á guðfræði og ýmsum vísindum. Hann stofnaði Konunglega bókasafnið um það leyti sem hann tók við ríkjum og var uppistaðan í því bækur úr safni hans sjálfs. Árið 1643 kvæntist hann Soffíu Amalíu af Braunschweig-Lüneburg (1628-1685) en þau voru þremenningar, bæði komin af Kristjáni 3. Þau eignuðust saman átta börn.

Fyrirrennari: Kristján 4.

Konungur Danmerkur (1648 – 1670)

Eftirmaður: Kristján 5.

Heimild

• Fyrirmynd greinarinnar var „Frederik 3.“ á dönsku útgáfu Wikipedia. Sótt 29. október 2009.