Kirkja Jesú Krists hinna síðari daga heilögu

Engillinn Moroni blæs í lúður á turni aðalmusteris mormóna í Salt Lake City

Kirkja Jesú Krists hinna síðari daga heilögu sem er þekktari sem mormónakirkjan var stofnuð á fyrrihluta 19. aldar í Bandaríkjunum. Samanlagt í heiminum eru safnaðarfélagar nú fleiri en 16 miljónir.

Mormónar trúa því að söfnuður þeirra sé endurrisinn söfnuður sá er Jesús skapaði og að aðrir trúarhópar sem kenna sig við Krist hafi villst af leið.

Það var Joseph Smith (1805 - 1844) sem var frumkvöðull trúarinnar. Trúarsamfélagið mótaðist af Brigham Young sem hafði forystu um landnám mormóna í Salt Lake City í Utah-fylki í Bandaríkjunum 1847.

Mormónar trúa því að Guð sé líkamleg vera sem er giftur og á börn. Þeir trúa því einnig að menn geti orðið guðir eftir dauðann.

Þeir leggja stranga áherslu á mikilvægi fjölskyldunnar og leggjast mjög gegn fóstureyðingum, samkynhneigð, kynlífi utan hjónabands og klámi. Safnaðarfélagar mega ekki stunda fjárhættuspil né nota tóbak, áfengi, te, kaffi eða fíkniefni.

Það er algengur misskilningur að mormónar stundi fjölkvæni þrátt fyrir að kirkjan hafi bannað það þegar árið 1890.

Aðal trúarrit þeirra eru Mormónsbók og Biblían.

Saga mormónakirkjunnar

Ljósmynd af Joseph Smith frá 1843

Kirkja Jesú Krists hinna síðari daga heilögu var stofnuð af Joseph Smith í New York-fylkin í Bandaríkjunum árið 1830.

Samkvæmt söguskoðun mormóna fékk Smith opinberun frá Guði, fyrst í gengum engilinn Moroni og síðar gegnum bók skráða á gullplötur. Smith snéri bókinni á ensku sem Book of Mormon – Mormónsbók. Bókin segir frá fornum þjóðum í Ameríku og var gefin út í fyrsta skipti 1830.

Sama ár og Mormónsbók var gefin út var söfnuðurinn stofnaður og urðu safnaðarfélagar fljótlega allmargir. Frá upphafi var mikil áhersla lögð á trúboð. Þessi nýju trúarbrögð vöktu mikla andúð annarra safnaða. Sjálfur var Smith handtekinn oftar en þrjátíu sinnum vegna trúar sinnar.

Fyrsta musteri mormóna var vígt 1836 í Kirtland í Ohio. Söfnuðurinn óx hröðum skrefum en ofsóknirnar héldu einnig áfram. Mormónarnir fluttu þá til Illinois og stofnuðu þar sveitarfélagið Nauvoo. En þeir sluppu ekki við ofsóknir þar heldur.

Joseph Smith var handtekinn hvað eftir annað og þegar hann sat í fangelsi í borginni Carthage í Illinois ásamt bróður sínum Hyrum voru þeir báðir myrtir 27 júní 1844 af vopnuðum lýð sem réðist inn í fangelsið. Joseph Smith var þá einungis 38 ára gamall.

Þegar Smith var myrtur hafði mormónakirkjan vaxið í 26 000 manna söfnuð.

Ljósmynd af Brigham Young

Eftir morðið var mormónum ljóst að þeir voru ekki óhultir í þéttbýli Bandaríkjanna. Meðal annars voru 200 bóndabæir mormóna í Nauvoo brenndir á einum mánuði 1845. Brigham Young (1801 – 1877) sem tók við forstöðu safnaðarins eftir Smith ályktaði að framtíðarlandið væri í vesturhluta norður Ameríku. Hann ákvað því að söfnuðurinn allur mundi taka sig upp og flytja til fyrirheitna landsins á sama hátt og Ísraelsmenn höfðu flúið Egyptaland. Um 16 000 safnaðarfélagar tóku sig upp og hófu langa og stranga ferð vestur eftir meginlandinu. Eftir tveggja ára ferð kom fyrsti mormónahópurinn á áfangastað, Salt Lake-dalinn í Utah, í júlí 1847.

Á þessum tíma var Salt Lake langt frá öllum byggðum og utan landamæra Bandaríkjanna. Þaðan var meir en 1600 km til næstu stærri borgar í Bandaríkjunum og langt frá ofsækjendunum.

Mormónar hófu að byggja borgina Salt Lake City með Musteri Mormons sem öxul. Þar að auki stofnuðu mormónar 325 þorp og bæi í Utah á tímum Brigham Young.

Mormónar óskuðu eftir því við ríkisstjórn Bandaríkjanna að fá til yfirráða eigið fylki sem þeir nefndu Deseret og átti að ná yfir stóran hluta Klettafjalla og nágrennis. Í stað þess fengu þeir miklu minna landsvæði sem var kallað Utah (eftir indjánaþjóð á svæðinu sem nefnd var Ute) og var ekki gert að fylki heldur yfirráðasvæði (s.k. territory).

Árið 1857 sendi bandaríkjastjórn herlið til Utah til að berja niður mormónauppreisn sem frést hafði um til Washington. Uppreisnin reyndist vera sögusögn en hersetan olli margvíslegum erfiðleikum fyrir íbúa Utah.

En mormónum hélt áfram að fjölga mjög og við andlát Brigham Young 1877 voru þeir orðnir 140 000 í Utah. Það var ekki einungis því að þakka að þeir eignuðust mörg börn heldur öllu frekar trúboð í Evrópu og innflytjendur sem komu þaðan.

Á þessum tíma var það opinber trúarsetning mormóna að Guð vildi að þeir stunduðu fjölkvæni. Það var hins vegar ólöglegt í Bandaríkjunum og mikill þyrnir í augum andstæðinga mormóna. 1887 voru sett ný lög í Bandaríkjunum gegn mormónum og fjölkvæni. Með þeim voru settar miklar hömlur á allt starf kirkjunnar og allar eigur gerðar upptækar, allir einstaklingar sem neituðu að taka afstöðu gegn fjölkvæni voru sviptir kosningarétti og kjörgengi. Fjölmargir voru dæmdir í fangelsisvist og aðrir flúðu undan lögreglu og herliði. Wilford Woodruff sem þá var kirkjuleiðtogi fékk vitrun 1890 og lýsti því yfir að fjölkvæni væri nú gegn vilja Guðs. Flestir mormónar fylgdu kenningu Woodruffs án mótmæla.

Afnám fjölkvænis gaf mormónum og Utah möguleika að taka nýja stöðu í samfélagslífi Bandaríkjanna. Árið 1896 varð Utah 45 fylkið í Bandaríkjunum.

Kirkja Jesú Krists hinna síðari daga heilögu hélt áfram að vaxa, frá 268 331 árið 1900 til 979 454 árið 1948. Árið 1950 bjuggu einungis 8% mormóna utan Bandaríkjanna en 1990 voru það 35%. Nú býr um helmingur mormóna í Bandaríkjunum.

Trúarkenningar

Mormónar álíta ekki að mannlegt líf hefjist við fæðingu. Þeir trúa því að við höfum eilíft líf, bæði fyrir og eftir jarðvistina og það stjórnar öllum verkum þeirra. Samkvæmt þessari trú er líf manna skipt í þrjá hluta:

• Fyrir fæðingu sem andleg börn
• Jarðlíf sem reynslutími
• Eilíft líf með himnaföðurnum

Mormónar trúa því að með Guði, hinum himneska föður, sé kona hans, hin himneska móðir. Móðirin er jöfn föðurnum í heilagleika og vísdómi.

Mormónar kenna að Guð sé í raun þrjár persónur, sjálfstæðir guðir. Guð faðirinn sem heitir Elohim, sonurinn Jesús sem er kallaður Jehóva í Gamla testamentinu og Heilagur andi. Menn geta einnig orðið guðir við hlið Guðs í eilífðinni.

Samkvæmt mormónum er Jesús fullkomin fyrirmynd. Hann kenndi í orði og verki á hvaða hátt menn skuli haga eigin lífi og elska Guð og samferðamenn sína. Hann lét sjálfviljugur líf sitt á krossinum og fullgerði þannig friðþæginguna. Með því frelsaði hann alla frá syndum sem vilja fylgja honum. Andstætt við aðrar kristnar kirkjur álíta mormónar ekki að Jesús hafi ”verið getinn af heilögum anda”, þeir trúa því að hann hafi á jörðu verið barn Guðs og Maríu og á himni barn Guðs, Elohim, og konu hans. Þeir eru einnig vissir um að Jesús hafi farið til Ameríku eftir að hann reis upp frá dauðum.

Lifandi spámenn

Mormónar trúa á lifandi spámenn, spámenn sem gegna sama hlutverki eins og Abraham, Móses, Jóhannes skírari og postularnir. Þeir telja Joseph Smith sem spámann en einnig alla þá sem eru í forystu kirkjunnar á hverjum tíma.

Endurreist kirkja

Mormónar halda því fram að þeir séu kristnir en á eigin hátt. Þeir trúa því að Kirkja Jesú Krists hinna síðari daga heilögu hafi endurreist þá frumkirkju sem Jesús stofnaði. Samkvæmt kenningu þeirra skipulagði Jesús þrjú síðustu árin á lífi söfnuðinn og skipaði tólf postula og veiti þeim vald til að tala í hans nafni og stjórna kirkjunni. Fljótlega eftir dauða Jesús voru postularnir sjálfir myrtir og bein áhrif Guðs á kirkjuna enduðu þar með. Þar með hófst tími misskilnings og vantúlkana. Mormónar telja sig ekki á neinn hátt tilheyra þeim kirkjulegu og trúarlegu hefðum sem hafa skapast allt frá fyrstu öldum kristinnar kirkju. Árið 1820 birtust Guð og Jesús Joseph Smith og sögðu honum að hlutverk hans væri að endurreisa kirkjuna. Kirkja Jesú Krists hinna Síðari daga heilögu er þess vegna eina kristna kirkjan sem hefur valdsumboð frá Jesú Kristi. Kirkjan er hliðstæð frumkirkjunni sem Kristur stofnaði í jarðneskri þjónustu sinni hvað varðar trú, kenningar, valdsumboð og skipulag.

Erfðasyndin

Kristnar kirkjur hafa kennt að Adam og Eva hafi syndgaði þegar þau átu af tré þekkingar góðs og ills og þar með fengu allir menn þegar við fæðingu sama syndaeðli.
 Mormónar afneita kenningunni um erfðasyndina og kenna hins vegar að synd Adams hafi verið nauðsynleg í áætlun lífsins og blessun fyrir gjörvalt mannkyn og að menn verði dæmdir fyrir eigin syndir en ekki Adams.

Skírn látinna

Samkvæmt kenningum kirkjunnar hafa meðlimir hennar skyldum að gegna gagnvart látnum ættmennum, þeim sem ekki höfðu möguleika á að velja Jesú Krist meðan þeir lifðu. Til að auðvelda þeim eilífðarlífið er hægt að skíra þá í musteri kirkjunnar með staðgengli. Til að auðvelda þetta rekur kirkjan eitt stærsta ættfræðisafn í heiminum: Ættfræðisafnið í Salt Lake City, Utah. Það er opið almenningi, sem fengið getur aðgengi að milljónum heimildarskjala með fæðingardögum, giftingardögum, dánardögum.

Prestar

Prestar mormóna eru ólaunaðir og eru ekki skólagengnir prestar. Þeir drengir sem eru taldir verðugir og eru það flestir geta hlotið Aronsprestdæmið þegar þeir eru 12 ára og Melkísedeksprestdæmið 18 ára. Það þýðir að nánast allir karlmenn í kirkjunni gegna prestembætti.

Trúboð

Kirkja Jesú Krists hinna Síðari daga heilögu leggur mikla áherslu á trúboð og hefur gert frá upphafi. Trúboðar eru sendir út tveir og tveir saman. Flestir trúboðar kirkjunnar eru ungir menn og konur á aldrinum 19 til 23 ára. Trúboðar eru kallaðir til að starfa í 18 mánuði og upp í tvö ár og gera það upp á eigin kostnað. Verðandi trúboðar geta þurft að þjóna hvar sem er í heiminum og þurfa oft að læra nýtt tungumál. Fyrir utan svo sem tveggja mánaða þjálfun í tungumálanámi, fá trúboðar litla beina þjálfun áður en þeir fara til þjónustunnar. Þekkingu sína hafa þeir í flestum tilvikum öðlast á heimilum. Trúboðarnir kenna bæði úr Biblíunni og úr Mormónsbók.

Helgirit

Mormónar halda fjögur rit heilög:

Biblíuna, er Gamla og Nýja testamentið. Þeir álíta þó að varúð þurfi að hafa við lestur Biblíunnar þar sem margt í henni hafi verið vantúlkað og rangsnúið og sumt falsað í hinum ýmsu þýðingum. Mormónar hafa þess vegna gert eigin þýðingar á ýmis tungumál þar sem gallarnir eru leiðréttir.

Mormónsbók, helg ritning sem sambærileg Biblíunni. Þar sem ber á milli gildir Mormónsbók. Í henni eru rit spámanna frá fornum tímum. Einn þeirra, Lehí, var uppi í Jesúsalem um 600 f.Kr. Lehí leiddi fámennan hóp til meginlands Ameríku að boði Guðs. Þar varð fólkið að mikilli þjóð með spámönnum. Mormónsbók er safn rita um spámennina og leiðtoga þessa samfélags. Hún er nefnd eftir Mormón, sem var einn af síðustu spámönnum þessa tíma. Joseph Smith fann Mormónsbók 1830 eftir leiðsögn engilsins Moroni og var hún skráð á gullplötur.

Kenning og sáttmálar, er safn guðlegra opinberana og innblásinna útskýringa, sem Guð veitti spámönnum á nítjándu öld til að stofna og leiða kirkjuna á síðari dögum.

Hin dýrmæta perla, er safn opinberana, þýðinga og rita frá Joseph Smith.

Mormónar á Íslandi

Á Íslandi er starfandi söfnuður í Kirkju Jesú Krists hinna síðari daga heilögu.

Fjölkvæni og mormónar

Kirkja Jesú Krists hinna Síðari daga heilögu bannaði fjölkvæni meðlima sinna árið 1890 en kirkjan studdi það í nær fimmtíu ár.

Joseph Smith sagðist hafa fengi snemma í sögu kirkjunnar opinberun frá Guði um að fjölkvæni og fjölveri væri honum þóknanlegt og æskilegt. Smith skrifaði fyrst um þetta árið 1843 þó svo að opinberunin hafi átt sér stað mörgum árum áður. Það þótti talsvert hugrekki til að tala fyrir fjölkvæni þar sem það opnaði fyrir heiftarlegar árásir og ofsóknir gagnvart söfnuðinum. Í upphafi voru flestir mormónar óviljugir að taka sér marga maka og samkvæmt ýmsum heimildum gerðu þeir það eftir miklar bænir og vangaveltur.

Brigham Young sagðist einnig hafa fengið ítrekaða opinberun frá Guði 1852 um fjölkvæni og eftir það varð það mun algengara en áður. Því var meðal annars trúað að einungis þeir sem höfðu lifað í hjónabandi við fleiri en eina persónu gætu náð hæsta tilverustigi á himnum. Þrátt fyrir það var ekki meirihluti hjónabanda mormóna fjölkvænishjónabönd. Um 20 % allra hjónbanda voru af því tagi og um 60 % karla í þessum hjónaböndum höfðu einungis tvær eiginkonur og um 5 % fleiri en fimm. Nokkur dæmi eru um fjölveri, þ.e. að ein kona hafði fleiri en einn eiginmann.

Lög Bandaríkjanna bönnuðu fjölkvæni og flestallir þeir sem ekki voru mormónar tóku harkalega afstöðu gegn fjölkvæni. Eftir mikil átök milli mormóna og yfirvalda sagðist þáverandi leiðtogi mormóna, Wildord Woodruff, hafa fengið opinberun frá Guði 1890 um það að engin ný fjöldahjónabönd mætti stofna upp frá því. Þeir sem þá lifðu í þannig hjónaböndum voru ekki neyddir til að leysa þau upp.

Ekki sættu allir mormónar sig við þessa afstöðu Woodruffs og klufu sig úr söfnuðinum. Áætlað er að um þrjátíu þúsund manns lifi í fjölkvæni í fylkjunum Utah, Idaho, Montana og Arizona. Sumir þeirra telja sig lifa eftir upprunalegum kenningum mormóna og aðrir hafa valið þetta hjónabandsform óháð trúarbrögðum.

Heimildir

• By the Hand of Mormon: The American Scripture that Launched a New World Religion, Terryl L. Givens, Oxford University Press, 2002. ASIN: B000WD16NA
• Shipps, Jan (1987-01-01). Mormonism: The Story of a New Religious Tradition. University of Illinois Press. ISBN 0-252-01417-0.
• Williams, Drew (2003-06-03). The Complete Idiot's Guide to Understanding Mormonism. Alpha. ISBN 0-02-864491-3.

Tenglar

• Vefur Kirkju Jesú Krists hinna síðari daga heilögu
• LDS.org - Opinber vefur móðurkirkjunnar í Bandaríkjunum
• scriptures.lds.org - Ritningar mormóna í vefbúningi (á ensku)
• FamilySearch.org - Ættfræðivefur