Nijmegen

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Fáni Skjaldarmerki
Upplýsingar
Hérað: Gelderland
Flatarmál: 57,53 km²
Mannfjöldi: 164.165 (31. des 2010)
Þéttleiki byggðar: 2854/km²
Vefsíða: www.nijmegen.nl
Lega
Staðsetning Nijmegen í Hollandi

Nijmegen er stærsta borgin í héraðinu Gelderland í Hollandi með 164 þúsund íbúa. Hún er þó ekki höfuðborg héraðsins. Borgin er gömul hansaborg og gerir tilkall til að vera elsta borg Hollands.

Lega og lýsing[breyta | breyta frumkóða]

Nijmegen liggur við fljótið Waal, sem er syðri aðalarmur Rínarfljóts, aðeins steinsnar fyrir vestan við þýsku landamærin. Næstu borgir eru Arnhem til norðurs (15 km), Kleve í Þýskalandi til austurs (20 km), Hertogenbosch til suðvesturs (50 km) og Eindhoven til suðurs (70 km).

Skjaldarmerki[breyta | breyta frumkóða]

Skjaldarmerki Nijmegen sýnir tvíhöfða svartan örn á gylltum grunni. Örninn stendur fyrir þýska ríkið. Fyrir framan er minni skjöldur með gylltu ljóni á bláum grunni. Tvö ljón eru hvort sínum megin, annað svart, hitt gyllt, en þau merkja þau tvö héruð sem Nijmegen tilheyrði áður fyrr. Efst er kóróna, sem merkir konungsríkið Holland.

Orðsifjar[breyta | breyta frumkóða]

Á tímum Rómverja var borgin kölluð Noviomagus. Novio merkir nýr. Magus merkir staður eða markaður. Á tímum Karlamagnúsar var búið að afbaka heitið í Numaga. Úr því varð Nieumeghen og Nimmegen, og loks Nijmegen. Á latínu heitir borgin enn Noviomagus. Hins vegar segja Frakkar Nimègue og Þjóðverjar Nimwegen.

Saga Nijmegen[breyta | breyta frumkóða]

Upphaf[breyta | breyta frumkóða]

Nijmegen er elsta borg Hollands. Hún var stofnuð af Rómverjum árið 5 e.Kr. að talið er. Ártalið er viðurkennt í dag og voru mikil hátíðarhöld í borginni árið 2005 til að fagna 2000 ára afmælinu. Á hinn bóginn gerir Maastricht einnig tilkall sem elstu borg Hollands. Rómverjar reistu virki á staðnum og notuðu Noviomagus sem herstöð. Þegar þeir hurfu af svæðinu í upphafi 5. aldar, settust germanir að í virkinu. Karlamagnús styrkti virkið og notaði bæinn sem útstöð gegn söxum og frísum. En árið 880 sigldu normannar upp Rín og eyddu virkinu.

Miðaldir[breyta | breyta frumkóða]

Máritz af Óraníu gerir árás á Nijmegen 1591 og frelsar hana úr höndum Spánverja.

Eftir að normannar lögðu Nijmegen í rúst lá staðurinn niðri í fleiri ár. Hann var ekki byggður upp á ný fyrr en í kringum 1000 og tilheyrði þýska ríkinu. Nokkrir konungar og keisarar ríkisins sóttu Nijmegen heim og héldu þar þing, svo sem Ottó III. 1150 breytti keisarinn Friðrik Barbarossa staðnum í fyrirferðamikið kastalavirki, eiginlega smáborg. Virkið kallaðist Valkhof, en það er að mestu horfið í dag. Sonur Friðriks, Hinrik IV, fæddist í Valkhof 1165. 1247 léði Hinrik VII greifanum Otto II. frá Geldern borgina að léni sem nokkurs konar tryggingu, en Ottó hafði lánað konungi fjármuni. Hinrik tókst hins vegar aldrei að leysa trygginguna og því hélst borgin í eigu ættmenna Geldern. Það voru greifarnir frá Geldern sem reistu hina víðáttumikla borgarmúra umhverfis Nijmegen til varnar óvinum. Árið 1402 gekk borgin í Hansasambandið og átti í verslunarsamskiptum við Englendinga og borgir við Eystrasalt. Á þeim tíma voru borgarbúar um 10 þúsund.

Frelsisstríð[breyta | breyta frumkóða]

Nijmegen árið 1651. Í forgrunni er Waal, syðri armur Rínarfljóts. Málverk eftir Jan van Goyen.

1543 hrifsaði Karl V. keisari héraðið Geldern undan hertoganum Vilhjálmi V. Ástæðan var sú að Vilhjálmur hafði tekið siðaskiptum en keisari hafði megnustu óbeit á nýju trúnni. Þetta markaði endalok hertogadæmisins. Nijmegen varð því hluti af Habsborg, þ.e. spænsku Niðurlöndum, og var stjórnað af spænskum landstjóra sem sat í Brussel, enda var Karl sjálfur Habsborgari. Reyndar tóku borgarbúar vel við siðaskiptunum og tóku margir kalvínstrú. Þetta varð til þess að Spánverjar sátu nokkrum sinnum um borgina og féll hún loks 1585 í hendur Alexander Farnese, spænska landstjórans. Hann hóf strax handa við að ofsækja kalvínista. En Máritz prins, bróðir Vilhjálms af Óraníu, tókst að hertaka og frelsa borgina úr höndum Spánverja 1591. Eftir það var borgin í höndum Hollendinga þar til Holland var viðurkennt ríki 1648. Skömmu síðar, 1655, var háskóli stofnaður í borginni. Hann var þó skammlífur. Í pestinni 1665 fækkaði stúdentum en þegar stríð hófst að nýju 1672 lognaðist hann út af. Stríðið var háð milli Hollendinga og Englendinga. Frakkar og þýska ríkið blönduðust í átökin en friður var samin milli allra stríðsðila í Nijmegen og kallast Nijmegen-samningarnir. Samningar þessir bundu eiginlega endi á Holland sem stórveldi í siglingum. Eftir þetta kom Nijmegen lítið við sögu næstu aldir.

20. öldin[breyta | breyta frumkóða]

Nijmegen í rústum eftir loftárásir 1944
Skriðdrekar bandamanna á brúnni í Nijmegen

1923 var háskóli á ný stofnaður í Nijmegen, Radboud University Nijmegen. Að þessu sinni var hann kaþólskur, sem er mjög óvenjulegt fyrir Holland. Í maí 1940 var Nijwegen fyrsta hollenska borgin sem Þjóðverjar hertóku í heimstyrjöldinni síðari, enda liggur hún steinsnar frá þýsku landamærunum. 22. febrúar 1944 var flugsveit bandamanna að fljúga til þýsku borgarinnar Gotha til að gera loftárásir á Messerschmitt verksmiðjurnar. En hætt var við þetta verkefni, þannig að á heimflugi var litið eftir öðru skotmarki. Þannig tóku flugmenn bandamanna borgina Nijmegen í misgripum fyrir þýsku borgina Kleve og vörpuðu hundruðum sprengja á borgina. Í eldhafinu nær gjöreyðilagðist miðborgin. Í september á sama ári réðust bandamenn með landher inn í Niðurlönd. Til stóð að bandaríkjamenn ættu að fara til Nijmegen og tryggja yfirráð yfir tveimur brúm yfir Waal, meðan Bretar sóttu inn í Arnhem. Í nokkra daga geysuðu harðir götubardagar í báðum borgum. Meðan Bretar urðu að hörfa frá Arnhem, náðu Bandaríkjamenn að komast yfir á norðurbakka Waal og hrekja Þjóðverja burt. Þeir héldu borginni það sem eftir lifði stríðs og lá nýja framlínan milli stríðsaðila við norðurmörk Nijmegen. Í dag er Nijmegen með skipahöfn við Waal-Maas-skipaskurðinn en hann liggur um vesturhluta borgarinnar. Mikill iðnaður er í borginni.

Viðburðir[breyta | breyta frumkóða]

Þátttakendur í Nijmegenmarsch

Sonisphere Festival er rokkhátíð sem hleypt var af stokkunum í Nijmegen 2009. Á hverju ári fer hátíðin fram í hinum og þessum borgum í Evrópu.

Síðan 1909 hefur gangan Nijmegenmarsch farið fram í og við Nijmegen. Þessi alþjóðlega ganga rúmlega 200 km löng og er gengið 30-50 km daglega. Þátttakendur eru 47 þús (ekki fleiri leyfðir) og er ganga þessi því sú stærsta sinnar tegundar í heimi. Í upphafi voru það bara hermenn (karl- og kvenkyns) sem þreyttu gönguna en fljótt fóru almennir borgarar að taka þátt. Árið 1932 voru þeir orðnir fjölmennari en hermennirnir. Utan göngumanna og kvenna mæta um 1,5 milljónir manna til Nijmegen til að horfa á. Í þá fjóra daga sem gangan stendur yfir er nokkurs konar þjóðhátíðarandi í borginni.

Frægustu börn borgarinnar[breyta | breyta frumkóða]

Vinabæir[breyta | breyta frumkóða]

Dresden viðheldur vinabæjatengslum við eftirfarandi borgir:

Byggingar og kennileiti[breyta | breyta frumkóða]

Stefánskirkjan
  • Stefánskirkjan (Sint Stevenskerk, eða bara Grote Kerk) er aðalkirkja miðborgarinnar. Byrjað var að reisa hana 1254 í gotneskum stíl. Við vígluna 1273 var hún helguð Stefáni píslarvotti. Turninn var ekki reistur fyrr en um 1300 og kórinn um miðja 14. öld. Kirkjan var upphaflega kaþólsk en við siðaskiptin ruddust kalvínistar inn í hana á 16. öld og eyðilögðu helgimyndir og önnur listaverk. Þó var kirkjunni ekki breytt í kalvíniska kirkju fyrr en 1591. Árið 1944 skemmdist kirkjan talsvert í loftárásum bandamanna, en var endurgerð 1953-69.
  • Nikulásarkapellan var áður fyrr hluti af virkinu Valkhof sem Friðrik Barbarossa keisari reisti á 12. öld. Valkhof er með öllu horfið og var kapellan sjálf eyðilögð á 14. öld. Hún var þó endurreist og er eina rómanska kirkjubyggingin í Hollandi.
  • Ráðhúsið í Nijmegen var reist 1554-55 í endurreisnarstíl og endurgert 1879-82. Í loftárásum 1944 brann húsið að innan og stórskemmdist. Í húsinu er mikill fjöldi eldri og nýrri listaverka. Má þar nefna málverk af öllum borgarstjórum Nijmegen.
  • Vogarhúsið stendur við aðalmarkaðstorgið. Það var reist 1612-13 í endurreisnarstíl og þjónaði sem viktunaraðstaða fyrir alls konar vörur. Húsið er í dag eitt allra fegursta hús í miðborginni og setur mikinn svip á torgið.
  • Velorama er reiðhjólasafn, það eina í Hollandi. Það var stofnað 1981 og eru um 250 reiðhjól siðustu tveggja alda sýnd á þremur hæðum.

Heimildir[breyta | breyta frumkóða]

Fyrirmynd greinarinnar var „Nijmegen“ á hollensku útgáfu Wikipedia. Sótt 22. júní 2011.