Luzern

Luzern
Luzern
	Skjaldarmerki
Kantóna	Luzern
Flatarmál
• Samtals	29,06 km2
Hæð yfir sjávarmáli	436 m
Mannfjöldi
• Samtals	80.501 (31 des 2.013)
Vefsíða	www.stadtluzern.ch

Luzern er stærsta borgin í kantónunni Luzern í Sviss 80 þús íbúar (2013) og er jafnframt höfuðborg kantónunnar. Hún er að sama skapi áttunda stærsta borgin í Sviss.

Lega og lýsing

Luzern stendur við vesturenda stöðuvatnsins Vierwaldstättersee, nokkuð miðsvæðis í Sviss og nemur við norðurrætur Alpafjalla. Fjallið Pílatus gnæfir yfir borgina. Áin Reuss rennur úr vatninu og í gegnum miðborgina. Til borgarinnar heyrir lítið landsvæði við suðurströnd Vierwaldstättersee, sem er að öðru leyti umlukið kantónunni Nidwalden. Næstu borgir eru Olten til norðvesturs (50 km), Zürich til norðausturs (60 km) og Bern til vesturs (95 km). Luzern er miðstöð menninga og ferðamennsku í miðhluta Sviss. Flestir eru þýskumælandi.

Söguágrip

Upphaf

Eftir að Rómverjar hurfu af svæðinu, settust alemannar þar að. Árið 710 var klaustrið St. Leodegar stofnað á núverandi borgarstæði Luzern, en svæðið kallaðist um þessar mundir Luciaria. Habsborgarar voru eigendur héraðsins á 12. öld. Borgin Luzern var formlega stofnuð af bræðrunum frá Eschenbach í lok þeirrar aldar. Stofnárið er ekki þekkt, en það mun hafa verið á bilinu 1180-1200. Luzern óx hratt í upphafi, en 1250 náði hún þeirri stærð sem hún var allt fram á 19. öld. Hún var hliðið að Gotthardleiðinni til Ítalíu. Þegar Habsborgarar ásældust meiri og meiri völd yfir staðnum, leituðu íbúar í æ ríkara mæli til svissneska sambandsins, sem stofnað var 1291. 1332 gerði borgin fyrsta samning við sambandið og fékk inngöngu í það á sama ári. Luzern var þar með fyrsta héraðið sem gekk í svissneska sambandið eftir stofnun þess og varð að fimmtu kantónunni. Næstu tvær aldir einkenndust af útþennslu á borgríkinu, enda var Luzern leiðandi aðili í svissneska sambandinu.

Trúarórói

Árið 1520 fóru siðaskiptin fram í nokkrum borgum, en Luzern hafnaði nýju trúnni og hélst kaþólsk. Þetta olli klofningi í sambandinu. Luzern barðist í trúarorrustunni við Kappel 1531, þar sem kaþólikkar sigruðu heri siðaskiptaborganna. Trúartogstreitan stóð þó enn í hartnær tvær aldir. En siðaskiptin fóru aldrei fram í Luzern og er hún kaþólsk enn í dag. Það var ekki fyrr en 1712 að reformeruðu borgirnar sigruðu í seinna Villmerger-stríðinu.

Nýrri tímar

1798 hertóku Frakkar Luzern, sem og allt svissneska sambandið. Stofnað var helvetíska lýðveldið. Höfuðborg þess var borgin Aarau til að byrja með. En hún þótti of lítil og var því leitað að heppilegri borg. Þá varð Luzern fyrir valinu og var Luzern því höfuðborg Sviss þar til Bern var kosin sem höfuðborg 1848. Þegar þingið flutti frá Luzern var iðnbyltingin ekki hafin þar í borg. Árið 1860 störfuðu t.d. aðeins 1,7% íbúanna við iðnað, en það var margfalt minna en í öðrum svissneskum borgum. Borgin var enn landbúnaðarborg. Þetta breyttist síðla á 19. öld er iðnaður varð æ víðtækari. Frá miðri 19. öld til 1913 fjórfaldaðist íbúafjöldinn. Á 20. öld stækkaði borgin enn og fór íbúafjöldinn upp í 75 þús þegar mest var í upphafi 8. áratugarins. En síðan fækkaði í borginni aftur talsvert. Árið 2010 var samþykkt í atkvæðagreiðslu að sameina sveitarfélagið Littau við borgina Luzern. Nú búa þar 75 þús manns á ný, en markmið borgarinnar er að mynda borg með 150 þús manns. Þar með yrði Luzern að fjórðu stærstu borg í Sviss.

Viðburðir

Luzerner Fasnacht er stærsta hátíð borgarinnar, sem og Mið-Sviss. Um er að ræða skrautgöngur um götur miðborgarinnar. Oftar en ekki er fólkið skreytt í ýmsum skrýtnum búningum, stundum með skrautvagna.

Fumetto er árleg teiknimyndahátíð (Comic-Festival) í borginni. Hún stendur yfir í níu daga í miðborginni. Sýndar eru nýjustu teiknimyndasögurnar, myndir, listaverk, grafík, sýningar, hreyfimyndir og margt annað. Á hátíðinni hittast margir helstu teiknimyndateiknarar í heimi, sem og margir ungir listamenn og byrjendur.

Rose d'Or (Gullna rósin) er heiti á sjónvarpshátíð sem stofnuð var í Montreux 1961. Hér er um sjónvarpsefni að ræða, en eftir sýningar á útvöldu efni eru verðlaunin Gullna rósin veit fyrir besta sjónvarpsefnið. Verðlaunahafar eru oft frá öðrum löndum og meðal verðlaunahafa má nefna Barbra Streisand and other Musical Instruments, The Muppet-Show, The Benny Hill Show, Spitting Image, Mr. Bean, Monty Python og marga fleiri. Hátíðin hefur verið haldin árlega í Montreux frá 1961 til 2004, er hún var flutt til Luzern.

Maraþonhlaupið í Luzern er þriðja fjölmennasta Maraþonhlaupið í Sviss. Það hefur verið haldið árlega síðan 2007 og eru þátttakendur hátt í 10 þús.

Vinabæir

Dresden viðheldur vinabæjatengslum við eftirfarandi borgir:

Guebwiller í Frakklandi, síðan 1978
Bornemouth í Englandi, síðan 1982
Cieszyn í Póllandi, síðan 1992

Olomouc í Tékklandi, síðan 1992
Chicago í Illinois, BNA, síðan 1998
Potsdam í Þýskalandi, síðan 2002

Byggingar og kennileiti

Kapellbrücke kallast gamla göngubrúin yfir ána Reuss og er hún einkennnismerki borgarinnar. Hún var smíðuð 1365 og tengdi þá gamla bæinn og nýja bæinn. Brúin er elsta yfirbyggða brú Evrópu og næstlengsta yfirbyggða viðarbrú í Evrópu með 204 m. Upphaflega var brúin lengri, en með landfyllingu voru 75 m rifnir niður árið 1835. Á gafli brúarinnar eru 111 þríhyrningslaga málverk sem sýna mikilvæga atburði í sögu Sviss. Slíkt er einstakt í Evrópu. Á miðri brúnni er gamall vatnsturn sem reistur var um 1300 og er því töluvert eldri en brúin sjálf. Hann var ekki bara notaður fyrir vatn, heldur einnig sem dýflissa, skjalageymsla og pyntingarhús. Í dag er minjagripaverslun í honum. 1993 kom upp eldur í brúnni og skemmdi hana talsvert. 78 af 111 málverkum skemmdust, 47 björguðust. 30 myndir var þó hægt að laga. Brúin sjálf bjargaðist og samfara viðgerðum fékk hún ærlega andlitslyftingu.
Ljónastyttan er minnisvarði um fallna hermenn frá Sviss. Loðvík XVI Frakklandskonungur óttaðist um líf sitt um það leyti sem franska byltingin hófst og réði til sín 1.100 svissneska lífverði. Þegar Parísarbúar gerðu atlögu að Tuilerien-kastalanum, vörðust svissnesku verðirnir af mikilli hreysti. Loðvík komst undan í það skiptið, en 760 Svisslendingar létu lífið. Frummyndin er gerð af Bertel Thorvaldsen, en Lukas Ahorn frá Konstanz meitlaði ljónið í klettinum. Innskrift nefnir alla fallna svissneska hermenn, sem og þá sem komust lífs af. Bandaríski rithöfundurinn Mark Twain sagði, eftir að hafa skoðað ljónið, að þetta væri dapurlegasta og áhrifamesta grjót sem hann hefði séð um ævina.
Jesúítakirkja heilags Franz Xaver er kaþólsk kirkja í miðborginni. Hún var reist 1666-77 og er elsta kirkjan í barokkstíl í Sviss. Jesúítakirkjan er þekkt fyrir hinn mikla íburð að innan.
Borgarkirkja heilags Leodegar er mikilvægasta kirkjan í borginni og eitt helsta kennileiti hennar. Hún var reist 1633-39 á grunni basilíku sem brann niður 1633 og var hluti af St. Leodegar klaustrinu. Kirkjan er ein af fáum kirkjum sem reist var norðan Alpa í 30 ára stríðinu. Að innan eru ýmsir gamlir munir og listaverk, s.s. hið geysimikla Maríualtari.
Verkehrshaus er heiti á stærsta samgöngu- og samskiptasafni í Evrópu. Þar má sjá lestir, bíla, flugvélar, gervitungl, ýmislegt í sambandi við sjónvarp, útvarp og önnur fjarskipti. Auk þess er þar geimbíó (Planetarium), kvikmyndahús fyrir sérsýningar, listasafn og Swissarena, en hið síðastnefnda er salur með stórri loftmynd af Sviss sem gólfteppi. Safnið var opnað 1979 og er á 22.500 m² svæði.

Jesúítakirkjan í miðborginni
Kirkja heilags Leodegar
Hin ægifagra Maríualtaristafla
Lockheed Orion flugvél í samgöngusafninu
Swissarena í samgöngusafninu

Heimildir

Fyrirmynd greinarinnar var „Luzern“ á þýsku útgáfu Wikipedia. Sótt júní 2011.