Fara í innihald

Samkynhneigð

Breyta tenglum
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
(Endurbeint frá Hommi)
Hér sést forngrikkinn Saffó syngja fyrir Hómer, umkringd konum. Saffó var talin samkynhneigð og bjó í eynni Lesbos, þaðan er orðið lesbía komið. Málverkið er frá 1824.
Édouard-Henri Avril, 1860

Samkynhneigð nefnist það þegar einstaklingur laðast tilfinningalega og/eða kynferðislega aðallega að einstaklingum af sama kyni og hann sjálfur. Samkynhneigðir karlmenn eru oft kallaðir hommar, samkynhneigðar konur lesbíur.

Samkynhneigð er ásamt tvíkynhneigð og gagnkynhneigð ein af þremur helstu flokkum á kynhneigðarskalanum. Ekki er vitað hvað veldur mismunandi kynhneigð í mönnum, en talið er að það orsakist af samspili erfðaþátta, hormóna, og umhverfisþátta og að fólk hafi ekki val um það.[1][2][3] Vísbendingar eru um að umhverfi í móðurkviði ásamt erfðaþáttum geti spilað inn í.[4][5] Vísbendingar benda ekki til þess að kynhneigð ráðist af uppeldi.[6] Gagnkynhneigð er algengasta kynhneigðin, en mismunandi kynhneigðir eru nú taldar vera eðlilegur breytileiki innan margra dýrategunda.[7][8] Sálfræðimeðferðir og önnur inngrip hafa ekki sýnt að þau geti haft áhrif á kynhneigð.[9]

Í kringum 3,5% af fullorðnum skilgreina sig sem sam- eða tvíkynhneigð samkvæmt könnun sem gerð var í Bandaríkjunum 2011.[10][11] Á milli 2% og 11% af fullorðnum hafa átt í einhverju kynferðislegu sambandi við einstakling af sama kyni.[12][13][14][15][16][17][18][19][20][21] Í breskri könnun frá 2010 sögðust 95% Breta skilgreina sig sem gagnkynhneigða, 1,5% sem sam- eða tvíkynhneigða, og 3,5% voru óvissir eða svöruðu ekki spurningunni.[22][23]

Samkynhneigð til forna

[breyta | breyta frumkóða]
Lesbíur (Bandaríkin, 2013).

Viðhorf til samkynhneigðar hafa verið af ýmsu tagi í gegnum tíðina, allt frá algjöru samþykki samfélagsins til dauðarefsingar.

Hugtakið hefur heldur ekki alltaf haft sömu merkingu, og núverandi flokkunarkerfi passar oft hreinlega ekki við þá flokkun sem önnur samfélög hafa notað. Núverandi flokkun byggir að miklu leyti á tilfinningum einstaklingsins og hverjum hann laðast að, en í ýmsum samfélögum hefur sú flokkun ekki verið til og fólk þá flokkað eftir því með hverjum það stundar kynlíf eða hvaða hlutverki það gegnir í kynlífi.

Tekið var saman yfirlit yfir helstu menningarheima sem voru uppi fyrir tíma iðnbyltingarinnar. Af 42 menningarheimum voru 41% eindregið á móti samkynhneigð, hjá 21% var samkynhneigð tekin í sátt eða hunsuð, og hjá 12% var hugtakið ekki til. Í annarri samantekt af 70 menningarheimum var samkynhneigð til staðar hjá 41%, en hjá 59% var samkynhneigð sjaldgæf eða ekki til staðar.[24]

Í þeim menningarheimum sem byggja á Abrahamstrú (Kristni, Íslam, Gyðingdómur) hefur verið harkaleg andstaða við endaþarmsmök og þau talin siðferðisbrot og brot á lögmálum náttúrunnar. Andstaða við endaþarmsmök var þó til staðar á undan Kristninni og var líka algeng í Grikklandi hinu forna. Platón kallaði þau ónáttúruleg.[25]

Í Grikklandi hinu forna var kynlíf milli karlmanns og drengs algengt og þótti gegna góðu hlutverki í uppeldi unglinga. Gerður var greinarmunur á samkynja kynlífi og samböndum, rómantísk sambönd voru litin hornauga og vanalega ekki leyfð. Litið var niður á þá sem létu ríða sér (sér í lagi eftir unglingsaldur), en það sama átti ekki við um þá sem riðu. Flokkun Grikkja á samkynhneigð er því ekki beint sambærileg okkar. Lítið er vitað um samkynhneigðar konur í Grikklandi hinu forna, en ljóðskáldið Saffó frá eyjunni Lesbos skrifaði ástríðufull ljóð til bæði karla og kvenna og því var á 19. öld byrjað að nota nafn hennar og stað til að lýsa samkynhneigð í konum, lesbía og saffískt.[26][27]

Hjá frumbyggjum Ameríku fyrir nýlendutímann var samkynhneigð í allt öðrum flokki sem er ekki sambærileg núverandi flokkun. Hjá þeim voru sumir taldir búa yfir tvöföldum anda og uppfylltu hlutverk nokkurs konar þriðja kyns í samfélaginu. Hlutverkið var að einhverju leyti trúarlegt og var hluti af trúarlegum athöfnum.[28][29]

Lengst fram eftir var samkynhneigð litin hornauga á Íslandi. Orðin ergi og kynvilla voru notuð yfir samkynhneigð karlmanna, en þau þykja afar úrelt í dag.

Kynhneigð

[breyta | breyta frumkóða]

Fólk upplifir kynhneigð á mismunandi máta. Þar að auki eru skilgreiningar og flokkanir hvorki þær sömu milli samfélaga né milli einstaklinga. Gróflega lýsir kynhneigð því hvaða flokki (karl eða kona) af mannfólki einhver laðast tilfinningalega og/eða kynferðislega að.

Oft haldast tilfinningaleg og kynferðisleg aðlöðun í hendur, en það þarf ekki að vera svo.

Nokkur fjölbreytileiki er í birtingarmyndum kynhneigðar og kynhegðunar fólks og hafa sumir lagt til að þetta megi setja fram á skala og lýsa kynhneigð frá gangkynhneigð til samkynhneigðar. Þekktasti skalinn er Kinsey-skalinn sem líffræðingurinn Alfreð Kinsey setti fram árið 1948 í riti sýnu þar sem hann lýsti kynhegðun almennings. Ritið olli nokkurri hneysklun. Skalar sem þessi eru að miklu leyti einföldun, en þykja oft þægilegir til flokkunar:

Stig á Kinsey-skalanum Lýsing
0 Eingöngu gagnkynhneigð
1 Aðallega gagnkynhneigð, smá samkynhneigð
2 Aðallega gagnkynhneigð, en töluverð samkynhneigð
3 Jöfn gagnkynhneigð og samkynhneigð
4 Aðallega samkynhneigð, en töluverð gagnkynhneigð
5 Aðallega samkynhneigð, smá gagnkynhneigð
6 Eingöngu samkynhneigð
X Engin saga um kynferðisleg sambönd,
engin viðbrögð við kynferðislegum spurningum

Sumir upplifa kynhneigð sem óhaggandi fyrirbæri, aðrir upplifa kynhneigð sem breytilegan hlut.[30][31]

Að koma út úr skápnum

[breyta | breyta frumkóða]
Jóhanna Sigurðardóttir, fyrrverandi forsætisráðherra, var fyrsti þjóðarleiðtoginn sem lýsti opinberlega yfir samkynhneigð sinni.[32]
Tim Cook, forstjóri Apple, kom opinberlega út sem samkynhneigður árið 2014.

Gagnkynhneigð er algengasta kynhneigðin og því er oft reiknað með að einstaklingur sé gagnkynhneigður ef annað er ekki tekið fram. Það að gera öðrum grein fyrir kynhneigð sinni eða kynvitund er oft kallað að koma út úr skápnum eða að koma út. Það þarf ekki að vera gert með nokkurri yfirlýsingu heldur einungis með því að hætta að vera í felum með málefnið. Það að koma út er persónulegt ferli sem gerist á mismunandi tíma eftir fólki, þar sem upplifanir og tilfinningar fólks eru mismunandi. Eftir að einstaklingur áttar sig á því að hann laðist að einhverju leiti að sama kyni getur það tekið tíma fyrir sjálfsmynd hans að aðlagast því og fyrir viðkomandi að vera reiðubúinn að ganga á móti væntingum þess samfélags sem hann býr í.

Réttindabarátta

[breyta | breyta frumkóða]

Undanfarna áratugi hefur réttindabarátta samkynhneigðra tekið stakkaskiptum. Í Bandaríkjunum þykir réttindabaráttan hafa byrjað af alvöru þegar kom til kasta milli mótmælenda og lögreglu við barinn Stonewall í New York borg árið 1969 og með tilkomu fyrstu kröfugöngunnar (gleðigöngunnar) árið þar á eftir. Þegar HIV og eyðni-faraldurinn geisaði um miðjan 9. áratug síðustu aldar meðal samkynhneigðra manna leiddi það til mikillar andstöðu frá almenningi og var réttindabaráttan lengi að hrista af sér mótlætið.

Á Íslandi var það Hörður Torfason sem var fyrstur til að lýsa opinberlega yfir samkynhneigð sinni árið 1975. Hann var þegar þjóðþekkt tónskáld. Í kjölfarið varð hann fyrir miklum fordómum og fluttist brott af Íslandi um tíma.

Árið 2010 voru samkynja hjónabönd lögleidd af íslenska ríkinu. Staða hinsegin fólks á Íslandi er nokkuð góð, sér í lagi samanborið við önnur lönd, og njóta samkynhneigðir fullra lagalegra réttinda. Félagslegt samþykki hefur stóraukist á örfáum áratugum. Þó eru enn til staðar fordómar í samfélaginu.

Félagssamtök á Íslandi

[breyta | breyta frumkóða]

Tengt efni

[breyta | breyta frumkóða]

Tenglar

[breyta | breyta frumkóða]
Wikiorðabókin er með skilgreiningu á orðinu Samkynhneigð.
Wikimedia Commons er með margmiðlunarefni sem tengist Samkynhneigð.

Íslensk félög, hópar og samtök

[breyta | breyta frumkóða]

Alþjóðleg samtök

[breyta | breyta frumkóða]

Tilvísanir

[breyta | breyta frumkóða]
  1. ↑ Frankowski BL; American Academy of Pediatrics Committee on Adolescence (júní 2004). „Sexual orientation and adolescents“. Pediatrics. 113 (6): 1827–32. doi:10.1542/peds.113.6.1827. ISSN 0031-4005. PMID 15173519.
  2. ↑ Mary Ann Lamanna; Agnes Riedmann; Susan D Stewart (2014). Marriages, Families, and Relationships: Making Choices in a Diverse Society. Cengage Learning. bls. 82. ISBN 1305176898. Sótt 11. febrúar 2016. „The reason some individuals develop a gay sexual identity has not been definitively established  – nor do we yet understand the development of heterosexuality. The American Psychological Association (APA) takes the position that a variety of factors impact a person's sexuality. The most recent literature from the APA says that sexual orientation is not a choice that can be changed at will, and that sexual orientation is most likely the result of a complex interaction of environmental, cognitive and biological factors...is shaped at an early age...[and evidence suggests] biological, including genetic or inborn hormonal factors, play a significant role in a person's sexuality (American Psychological Association 2010).“
  3. ↑ Gail Wiscarz Stuart (2014). Principles and Practice of Psychiatric Nursing. Elsevier Health Sciences. bls. 502. ISBN 032329412X. Sótt 11. febrúar 2016. „No conclusive evidence supports any one specific cause of homosexuality; however, most researchers agree that biological and social factors influence the development of sexual orientation.“
  4. ↑ „Submission to the Church of England's Listening Exercise on Human Sexuality“. The Royal College of Psychiatrists. Sótt 13. júní 2013.
  5. ↑ Långström, N.; Rahman, Q.; Carlström, E.; Lichtenstein, P. (2008). „Genetic and Environmental Effects on Same-sex Sexual Behavior: A Population Study of Twins in Sweden“. Archives of Sexual Behavior. 39 (1): 75–80. doi:10.1007/s10508-008-9386-1. PMID 18536986.
  6. ↑ „Submission to the Church of England's Listening Exercise on Human Sexuality“. The Royal College of Psychiatrists. Sótt 13. júní 2013.
  7. ↑ „Sexual orientation, homosexuality and bisexuality“. American Psychological Association. Afrit af upprunalegu geymt þann 8. ágúst 2013. Sótt 10. ágúst 2013.
  8. ↑ „"Therapies" to change sexual orientation lack medical justification and threaten health“. Pan American Health Organization. Afrit af upprunalegu geymt þann 23. maí 2012. Sótt 26. maí 2012.
  9. ↑ American Psychological Association: Resolution on Appropriate Affirmative Responses to Sexual Orientation Distress and Change Efforts
  10. ↑ Gary Gates (apríl 2011). „How Many People are Lesbian, Gay, Bisexual and Transgender?“. The Williams Institute. Afrit af upprunalegu geymt þann júlí 21, 2017. Sótt 12. maí 2014.
  11. ↑ Gary Gates (apríl 2011). „How many people are lesbian, gay, bisexual, and transgender?“ (PDF). The Williams Institute. bls. 1.
  12. ↑ Billy JO, Tanfer K, Grady WR, Klepinger DH (1993). „The sexual behavior of men in the United States“. Family Planning Perspectives. 25 (2): 52–60. doi:10.2307/2136206. JSTOR 2136206. PMID 8491287.
  13. ↑ Binson, Diane; Michaels, Stuart; Stall, Ron; Coates, Thomas J.; Gagnon, John H.; Catania, Joseph A. (1995). „Prevalence and Social Distribution of Men Who Have Sex with Men: United States and Its Urban Centers“. The Journal of Sex Research. 32 (3): 245–54. doi:10.1080/00224499509551795. JSTOR 3812794.
  14. ↑ Johnson AM, Wadsworth J, Wellings K, Bradshaw S, Field J (desember 1992). „Sexual lifestyles and HIV risk“. Nature. 360 (6403): 410–2. doi:10.1038/360410a0. PMID 1448163.
  15. ↑ Laumann, E. O., Gagnon, J. H., Michael, R. T., & Michaels, S. (1994). The social organization of sexuality: Sexual practices in the United States. Chicago: University of Chicago Press.[blaðsíðutal vantar]
  16. ↑ Wellings, K., Field, J., Johnson, A., & Wadsworth, J. (1994). Sexual behavior in Britain: The national survey of sexual attitudes and lifestyles. London, UK: Penguin Books.[blaðsíðutal vantar]
  17. ↑ Investigators ACSF (1992). „AIDS and sexual behaviour in France“. Nature. 360 (6403): 407–409. doi:10.1038/360407a0. PMID 1448162.
  18. ↑ Bogaert AF (september 2004). „The prevalence of male homosexuality: the effect of fraternal birth order and variations in family size“. Journal of Theoretical Biology. 230 (1): 33–7. doi:10.1016/j.jtbi.2004.04.035. PMID 15275997. Bogaert argues that: "The prevalence of male homosexuality is debated. One widely reported early estimate was 10% (e.g., Marmor, 1980; Voeller, 1990). Some recent data provided support for this estimate (Bagley and Tremblay, 1998), but most recent large national samples suggest that the prevalence of male homosexuality in modern western societies, including the United States, is lower than this early estimate (e.g., 1–2% in Billy et al., 1993; 2–3% in Laumann et al., 1994; 6% in Sell et al., 1995; 1–3% in Wellings et al., 1994). It is of note, however, that homosexuality is defined in different ways in these studies. For example, some use same-sex behavior and not same-sex attraction as the operational definition of homosexuality (e.g., Billy et al., 1993); many sex researchers (e.g., Bailey et al., 2000; Bogaert, 2003; Money, 1988; Zucker and Bradley, 1995) now emphasize attraction over overt behavior in conceptualizing sexual orientation." (p. 33) Also: "...the prevalence of male homosexuality (in particular, same-sex attraction) varies over time and across societies (and hence is a "moving target") in part because of two effects: (1) variations in fertility rate or family size; and (2) the fraternal birth order effect. Thus, even if accurately measured in one country at one time, the rate of male homosexuality is subject to change and is not generalizable over time or across societies." (p. 33)
  19. ↑ Fay RE, Turner CF, Klassen AD, Gagnon JH (janúar 1989). „Prevalence and patterns of same-gender sexual contact among men“. Science. 243 (4889): 338–48. doi:10.1126/science.2911744. PMID 2911744.
  20. ↑ Sell RL, Wells JA, Wypij D (júní 1995). „The prevalence of homosexual behavior and attraction in the United States, the United Kingdom and France: results of national population-based samples“. Archives of Sexual Behavior. 24 (3): 235–48. doi:10.1007/BF01541598. PMID 7611844.
  21. ↑ Hope, Debra A, ritstjóri (2009). „Contemporary Perspectives on Lesbian, Gay, and Bisexual Identities“. Nebraska Symposium on Motivation. 54. doi:10.1007/978-0-387-09556-1. ISBN 978-0-387-09555-4.
  22. ↑ Harford, Tim (1. október 2010). „More or Less examines Office for National Statistics figures on gay, lesbian and bisexual people“. BBC.
  23. ↑ „Measuring Sexual Identity : Evaluation Report, 2010“. Office for National Statistics. 23. september 2010.
  24. ↑ Adolescence and puberty By John Bancroft, June Machover Reinisch, p.162
  25. ↑ "... sow illegitimate and bastard seed in courtesans, or sterile seed in males in defiance of nature." Plato in THE LAWS (Book VIII p.841 edition of Stephanus) or p.340, edition of Penguin Books, 1972.
  26. ↑ Douglas Harper (2001). „Lesbian“. Online Etymology Dictionary. Sótt 7. febrúar 2009.
  27. ↑ Douglas Harper (2001). „Sapphic“. Online Etymology Dictionary. Sótt 7. febrúar 2009.
  28. ↑ Pablo, Ben (2004), „Latin America: Colonial“, glbtq.com, afrit af upprunalegu geymt þann 11. desember 2007, sótt 1. ágúst 2007
  29. ↑ Murray, Stephen (2004). Claude J. Summers (ritstjóri). Mexico. Afrit af upprunalegu geymt þann 2. nóvember 2007. Sótt 1. ágúst 2007.
  30. ↑ „Question A2: Sexual orientation“. Centre for Addiction and Mental Health. Afrit af upprunalegu geymt þann 28. desember 2014. Sótt 3. febrúar 2015.
  31. ↑ "LGBT-Sexual Orientation: What is Sexual Orientation?" Geymt 28 júní 2014 í Wayback Machine, the official web pages of APA. Accessed April 9, 2015
  32. ↑ Moody, Jonas (30. janúar 2009). „Iceland Picks the World's First Openly Gay PM“. TIME. Sótt 13. nóvember 2013.
Sótt frá „https://is.wikipedia.org/w/index.php?title=Samkynhneigð&oldid=1874587“