Norðursamíska
| Norðursamíska davvisámegiella | ||
|---|---|---|
| Málsvæði | Finnland, Noregur, Svíþjóð, (Finnmörk) | |
| Heimshluti | Norður-Evrópa | |
| Fjöldi málhafa | 20.000 | |
| Sæti | ekki með efstu 100 | |
| Ætt | úrölsk mál finnsk-úgrísk mál | |
| Skrifletur | Latneskt stafróf | |
| Opinber staða | ||
| Opinbert tungumál |
 Finnland (Minnihlutahópsmál)
| |
| Stýrt af | - | |
| Tungumálakóðar | ||
| ISO 639-1 | se
| |
| ISO 639-2 | sme
| |
| SIL | SME
| |
| ATH: Þessi grein gæti innihaldið hljóðfræðitákn úr alþjóðlega hljóðstafrófinu í Unicode. | ||
Norðursamíska (norðursamíska: davvisámegiella, sámegiella, davvi) er finnsk-úgrískt tungumál sem er talað í Samalandi sem liggur í norður Noregi, Svíþjóð, og Finnlandi. [1] Flestir samenar eiga norðursamísku að móðurmáli og er oft notað í samískt alþingi (Sámediggi).
Stafróf
[breyta | breyta frumkóða]| A a | Á á | B b | C c | Č č | D d | Đ đ | E e |
| F f | G g | H h | I i | J j | K k | L l | M m |
| N n | Ŋ ŋ | O o | P p | R r | S s | Š š | T t |
| Ŧ ŧ | U u | V v | Z z | Ž ž |
Málnotkun
[breyta | breyta frumkóða]Orðasambönd
[breyta | breyta frumkóða]| Davvisámegiella | Íslenska |
|---|---|
| Bures | Halló |
| Buorre iđit | Góðan daginn (í morgunni) |
| Buorre beaivi | Góðan daginn |
| Buorre eahket | Góða kvöldið |
| Buorre idja | Góða nótt |
| Mana dearvan | Bless (ef talandi er að vera kyrr) |
| Báze dearvan | Bless (ef talandi er að fara) |
| Mii du namma lea? | Hvað heitirðu? |
| Mu namma lea Iŋgá | Ég heiti Inga |
| Mot manná? | Hvað segirðu gott? |
| Bures dat manná, giitu, na ieš? | Ég segi bara fínt, takk, en þú? |
| Olu giitu | Þakka þér kærlega fyrir |
| Hálat go don ... | Talarðu ... |
| sámegiela? (akkusatiiva) | samísku? (þolfalli) |
| islánddagiela? | íslensku? |
| eaŋgalasgiela? | ensku? |
| dárogiela? | norsku? |
| ruoŧagiela? | sænsku? |
| suomagiela? | finnsku? |
| ruoššagiela? | rússnesku? |
| dánskkagiela? | dönsku? |
| fearagiela? | færeysku? |
| duiskkagiela? | þýsku? |
| ránskkagiela? | frönsku? |
| spánskagiela? | spænsku? |
| itáliagiela? | ítölsku? |
| Juo | Já |
| Juo, mun hálan sámegiela | Já, ég tala samísku |
| Ándagassii, mun in hála sámegiela | Því míður en ég tala ekki samísku |
| Gii don leat? | Hver ert þú? |
| Mun lean ... | Ég er ... |
| Gos don orut? | Hvar býrðu? |
| Mun orun Reykjavíkis | Ég bý í Reykjavík |
| Mii dat lea? | Hvað er það? |
| Mun in dieđe | Ég veit það ekki |
| Mun in ádde | Ég skil ekki? |
| Maid don? | Hvað ertu að gera? |
| Borgguhatgo don? | Reykirðu? |
| Gos lea ... | Hvar er ... |
| Ipmil | Guð |
Málfræði
[breyta | breyta frumkóða]Föll
[breyta | breyta frumkóða]Það eru 7 föll í norðursamísku, þó eru þolfall og eignarfall sama fall núna. Nefnifall, þolfall, og eignarfall virka sama eins og á íslensku. En þegar maður notar töluorð, þá nafnorðið tekur þolfall í eintali. (T.d. 2 beatnaga = "2 hund" = 2 hundar). Staðarfall getur þýtt "frá e-h" eða "í e-h" og er notað líka til að segja "að eiga, að hafa" í norðursamísku. (T.d. mus lea = "í mér er" = ég hef). Íferðarfall er notað þegar mann langar að segja "til e-hs". (T.d. mun ferten Supmii = ég ferðast til Finnlands). Til að segja "með e-h" í norðursamísku, samvistarfall er notað. (T.d. mun bargan bohccuiguin = ég er að vinna með hreindýrum). Og síðasta fallið í norðursamísku er verufall sem er sjaldan notað en þýðir að eitthvað eða einhver er í tímabúndu ástandi.
| Dæmi | Þýðing | |
|---|---|---|
| Nefnifall (nominatiiva) | beana | hundur |
| Þolfall (akkusatiiva) | beatnaga | hund, hunds |
| Eignarfall (genetiiva) | beatnaga | hund, hunds |
| Staðarfall (lokatiiva) | beatnagis | frá hundi, í hundi, hjá hundi |
| Íferðarfall (illatiiva) | beatnagii | til hunds |
| Samvistarfall (komitatiiva) | beatnagiin | með hundi |
| Verufall (essiiva) | beanan | tímabundinn hundur, eins og hundur |
Fornöfn
[breyta | breyta frumkóða]Eitthvað sem er einstætt í norðursamísku er tvötalið. Á íslensku höfum við bara eintal og fleirital, eins og í flestum evrópeskum tungumálum. En í norðursamísku er það önnur leið til að segja "við tvö, þau tvö, tveir hundar, o.s.frv.". Þessi listi er fornöfn í nefnifalli.
| Norðursamíska | Íslenska | |
|---|---|---|
| Fyrsta persóna (eintal) | mun | ég |
| Önnur persóna (eintal) | don | þú |
| Þriðja persóna (eintal) | son | hann, hún |
| Fyrsta persóna (tvötal) | moai | við tvö |
| Önnur persóna (tvötal) | doai | þið tvö |
| Þriðja persóna (tvötal) | soai | þau tvö |
| Fyrsta persóna (fleirital) | mii | við |
| Önnur persóna (fleirital) | dii | þið |
| Þriðja persóna (fleirital) | sii | þeir, þær, þau |
Og þessi listi er fallbeygingar af fornöfnum í norðursamísku.
| Nefnifall (nominatiiva) | mun | don | son | moai | doai | soai | mii | dii | sii |
| Þolfall (akkusatiiva) | mu | du | su | munno | dudno | sudno | min | din | sin |
| Eignarfall (genetiiva) | mu | du | su | munno | dudno | sudno | min | din | sin |
| Staðarfall (lokatiiva) | mus | dus | sus | munnos | dudnos | sudnos | mis | dis | sis |
| Íferðarfall (illatiiva) | munnje | dutnje | sutnje | munnuide | dudnuide | sudnuide | midjiide | didjiide | sidjiide |
| Samvistarfall (komitatiiva) | muinna | duinna | suinna | munnuin | dudnuin | sudnuin | minguin | dinguin | singuin |
| Verufall (essiiva) | munin | dunin | sunin | munnon | dudnon | sudnon | minin | dinin | sinin |
Sjá einnig
[breyta | breyta frumkóða]Heimildir
[breyta | breyta frumkóða]- ↑ Guttorm, Iŋgá. Davvin 1-4. Stockholm: Brevskolan och Utbildningsradion, 1984.
