Fara í innihald

Íó (tungl)

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Mynd af Íó tekin af geimfarinu Galíleó.

Íó (úr grísku: Ῑώ, á íslensku einnig ritað ) er innst þeirra fjögurra tungla reikistjörnunnar Júpíters sem Galíleó Galílei uppgötvaði (í janúarmánuði árið 1610) og kennd eru við hann. Tunglið er nefnt eftir Íó, sem var ein margra ástkvenna Seifs í grískri goðafræði (Seifur er þekktur sem Júpíter í rómverskri goðafræði).

Íó er eftirtektarverðust vegna eldvirkni sinnar, en hún er eldvirkasti hlutur sólkerfisins. Líkt og gerist með eldfjöll á Jörðinni, gefa eldfjöllin á Íó frá sér brennistein og brennisteinsdíoxíð. Upphaflega var því haldið fram að hraunin á Íó væru úr brennisteinssamböndum, en í dag er því haldið fram að mörg þeirra séu úr kísilbráð eins og hraun Jarðarinnar.

Orsök þessara miklu eldvirkni á Íó er líklega að finna í flóðkröftunum á milli Íó, Júpíters og tveggja annarra tungla Júpíters, Evrópu og Ganýmedesar. Tunglin þrjú eru föst á svokölluðum Laplace-brautum, þannig að Íó fer tvær umferðir í kringum Júpíter fyrir hverja eina umferð Evrópu, sem fer tvær umferðir fyrir hverja eina umferð Ganýmedesar. Þar að auki snýr Íó alltaf sömu hlið að Júpíter. Þyngdarverkunin á milli Júpíters, Evrópu og Ganýmedesar toga og teygja Íó um allt að 100 metra, ferli sem myndar hita vegna innri núnings.

Gosstrókar á Íó hafa mælst teygja sig upp í meira en 300 km hæð yfir yfirborðið, áður en þeir byrja að falla niður. Hraði efnisins sem þeytist upp af yfirborðinu er um 1 km/s. Eldgosin á Íó eru síbreytileg. Á aðeins fjórum mánuðum á milli komu geimfaranna Voyager 1 og Voyager 2, fjöruðu sum eldgosin út á meðan önnur hófust. Efnið sem settist til í kringum gosopin breytti einnig um ásýnd á þessu tímabili.