Blús

Blús er tónlistarstefna sem varð til í þrælahaldinu í Bandaríkjunum. Hún er upprunninn frá þrælum á plantekrum í syðstu fylkjum Bandaríkjanna eða „Deep South“ sem var einnig þekkt sem bómullarríkin, í byrjun tuttugustu aldar. Svart verkafólk og bómullartínarar fóru að syngja blöndu af trúarlegum söngum, vinnu söngum, hrópum og einföldum ballöðum og kallaðist það blús. Blústónlistin endurspeglaði stöðu svartra bandaríkjamanna eftir að þrælahald var afnumið. Þrælarnir höfðu þróað með sér ákveðinn stíl, kalla og svara, og er það form sem einkennir alla blústónlist.

„I’m a crosscut saw, baby just drag me across your log.

You know I’m a crosscut saw, just drag me across your log.

I’ll cut your wood so easy for you, you can’t help but say, „Hot Dog!““

Í byrjun blússtílsins voru gítar, banjó og munnharpa hljóðfærin sem mest voru notuð og fylgdi þeim yfirleitt sólósöngvari. Þegar blúsinn varð vinsælli og færðist norðar bættust við fleiri hljóðfæri úr djassinum eins og trompet, básúna, klarinett, píanó og kontrabassi. Algengasta uppbygginginn í blús er 12 takta blús. Hann notar tólf takta mynstur og er á sama tíma. Hann byrjar á ákveðnum grunntón í 4 takta, svo fer hann upp um fimmund í 2 takta svo kemur aftur grunntónninn í 4 takta, svo fer hann upp í sjöund í 1 takt og niður í fimmund í 1 takt og svo kemur yfirleitt eitthvað stutt millispil. Blús hefur hægan takt og textinn innheldur oft mikla depurð og líf svartra bandaríkamanna bæði fyrir og eftir þrælahald. Nafnið dregur líka merkingu sína af því hversu tilfinningaþrungin tónlistin og textarnir geta verið. Á ensku er blús blues og „feeling blue“ þýðir að vera dapur.

Upphaf

Tónlistarstefnan blús byggist á blús forminu en býr einnig yfir öðrum einkennum eins og sérstökum textum, bassa línum og hljóðfærum. Blús hefur margar undistefnur sem hafa verið mis vinsælar á mörgum tímabilum 20. aldarinnar. Fyrsta blúslagið sem gefið var út var lagið „Dallas Blues“ með Hart Wand árið 1912. Fyrsta upptakan með svörtum bandaríkjamanni var gerð árið 1920, það var flutningur Mamie Smith á laginu „Crazy Blues“. Það var fyrsta blúslagið sem náði heimsvinsældum. Uppruni blús er þó talinn ná lengra aftur, alveg að 1890. Það eru því miður til fáar heimildir um það vegna mikils kynþáttamismunar innan bandarísks samfélags á þeim tíma. Svörtu fólki bauðst ekki menntun og skólaganga og því gátu þeir ekki skráð neinar heimildir um það sem þeir gerðu. Blind Lemon Jefferson var söngvari og gítarleikari frá Texas. Hann var fyrsti alvöru blússöngvarinn sem tók upp lag í alvöru upptökustúdíói.

Saga

Umskiptin sem urðu á blús árið 1920 þegar hann fór að færast norðar og í þéttbýlli svæði höfðu alltaf verið keyrð áfram af efnahagslegum ástæðum, eins og kreppunni. Fólk fór að flytja frá dreifibýli til þéttbýlis og tónlistin flaut með. Eftir seinni heimstyrjöldina varð rafmagnsblús (e. electric blues) vinsæll í borgum eins og Chicago, Memphis, Detroit og St. Louis. Í rafmagnsblús er notaður rafmagnsgítara, bassa, trommur og stundum munnhörpur. Chicago varð miðpunktur rafmagnsblús og var hann síðar meir kallaður „Chicago blues“.

Árið 1949 fæddist ein af undirstefnum blús, ryþmablús. Sú stefna er enn þann dag í dag mjög vinsæl. Muddy Waters og Jimmy Reed urðu vinsælir blús tónlistarmenn, þeir fluttust báðir til Chicago í kreppunni og uppgvötuðu tónlistina. Blús hafði mikil áhrif á popptónlist í Bandaríkjunum á sjötta áratugnum. Í byrjum sjöunda áratugsins voru stefnur sem urðu fyrir áhrifum frá bandarískri blökkumannatónlist eins og rokki og sálartónlist orðinn partur af hefðbundinni amerískri popptónlist. Hvítir tónlistarmenn höfðu kynnt tónlistina til víðari áhorfendahóps, bæði í Bandaríkjunum og út fyrir þau. Hins vegar varð blúsinn sem gerði Muddy Waters og fleiri fræga ekki jafn vinsæll áfram. Nýjar tegundir blúsins urðu til og fóru að leiðast út í meira popp og rokk.

Síðan árið 1980 hefur verið endurvakning á upprunalega blúsinum á meðal ungra amerískra blökkumanna, þá aðallega í Jackson í Mississippi og á þeim slóðum. Á níunda áratugnum hélt blúsinn áfram bæði í hefðbundnu formi og nýju.

Áhrif

Blús hafði mikil áhrif á tónlist víðsvegar um heiminn. Evrópsk þjóðlagatónlist hafði lítið sem ekkert breyst í gegnum árin áður en að blús fór að hafa áhrif á hana. Blústónlistarstíll (12 takta blús) hefur verið fyrirmynd fyrir margar aðrar stefnur svo sem rokk, djass og popp. Áberandi djass-, þjóðlaga- og rokktónlistarflytjendur eins og Louis Armstrong, Duke Ellington, Miles Davis og Bob Dylan hafa allir flutt þýðingarmikil blúslög. Blúsballöður eins og „Since I Fell For You“ og „Please Send Me Someone to Love“ og fleiri popp lög notast við 12 takta formið. Blúsinn á sér margar undirstefnur:

• Afrískur blús
• Blúsrokk
• Blús shouter
• Boogie-woogie
• Breskur blús
• Chicago-blús
• Delta-blús
• Detroit-blús
• Djassblúss
• Gospelblús
• Hill country blues
• Hokum-blús
• Kanadískur blús
• Kansas City-blús
• Kántríblús
• Klassískur kvennablús
• Louisiana-blús
• Memphis-blús
• Píanóblús
• Piedmont-blús
• Pönkblús
• Rafmagnsblús
• Ryþmablús
• Sálarblús
• St. Louis-blús
• Stökkblús (e. jump blues)
• Sýrublús (e. acid blues)
• Swamp blues
• Texas-blús
• Vesturstrandarblús

Blústónlistarmenn

• W.C. Handy (1873 – 1958)

William Christofer Handy, kallaður faðir blúsins fæddist í Alabama og varð hugfanginn af tónlist þar. Hann var einn af áhrifamestu amerísku lagahöfundunum. Árið 1902 ferðaðist hann um Mississippi og fræddist um blús tónlist af afmerískum blökkumönnum. Hann fylgdi ekki alltaf þessu klassíska 12 takta blús heldur prófaði margt nýtt. Hann samdi lög eins og „Long gone John“ og „Memphis blues“.

• Mamie Smith (1883 – 1946)

Hún var amerísk söngona, leikkona, píanóleikari og dansari. Hún lék í nokkrum myndum á sínum ferli. Hún var fyrsta svarta söngkonan til að gefa út lag, það var lagið „Crazy blues“. Það var fyrsta blús lagið til að ná heimsvinsældum.

• Big Joe Turner (1911 – 1985)

Amerískur blús söngvari, kallaður yfirmaður blúsins. Hann söng lög eins og „Midnight special“ og „Honey Hush“.

• Jimmy Reed (1925 – 1976)

Amerískur söngvari og lagahöfundur, hann var þekktur fyrir að spila rafmagns blús. Hljómsveitin the rolling stones hafa sagt að Reed hafi verið þeim mikill innblástur í sinni tónlist. Söngvarinn Elvis Presley söng mörg lög eftir Jimmy. Jimmy Reed samdi mörg lög, meðal annars: „Shame, shame, shame“ og „Found love“.

• Eric Clapton (f. 1945)

Hann er brekur gítarleikar, söngvari og lagahöfundur. Hann hefur verið í hljómsveitunum Derek and the dominos, Cream, Bluesbrakers og The Yardbirds. Það hefur verið talað um Clapton sem einn mikilvægasta og áhrifamesta gítarleikara allra tíma. Hann hefur samið lög eins og „Tears in heaven“ og „Layla“.

• B.B. King (f. 1925)

Hann er amerískur söngvari, gítarleikari og lagahöfundur. Tímaritið Rolling Stone setti hann í 3. sæti yfir bestu gítarleikara allra tíma. Hann er einn áhrifamesti blús gítarleikari allra tíma. Hann hefur unnið mörg grammy-verðlaun fyrir lög og plötur.

• Muddy Waters (1913 – 1983)

Amerískur blús tónlistarmaður. Var þekktur sem faðir Chicago-blúsins.

Heimildir

• Fyrirmynd greinarinnar var „Blues“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 12. mars 2012.
• The Blues
• Essay: The Blues
• Blues music history
• A blues history
• Call and response

  Þessi tónlistargrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.