Suðurnes

Kort af Íslandi sem sýnir Suðurnes lituð rauð.

Kort af Suðurnesjum ásamt helstu örnefnum.

Suðurnes er samheiti þeirra byggðarlaga sem eru á Reykjanesskaga sunnan Hafnarfjarðar, eða sunnan Straums eins og Suðurnesjamenn segja oft. Þessi byggðarlög eru Vogar í samnefndu sveitarfélagi á Vatnsleysuströnd, Reykjanesbær (sem var myndaður 1994 úr Innri- og Ytri Njarðvík, Keflavík og Höfnum en sameining var felld í öðrum byggðarlögum), Suðurnesjabær (sem myndaður var 2018 úr Garði og Sandgerði) og Grindavík. Á þessu svæði er landnám Steinunnar gömlu, frændkonu Ingólfs, en henni gaf hann Rosmhvalanes allt sunnan Hvassahrauns, eins og Landnáma kemst að orði. Einnig landnám Molda-Gnúps, sem nam Grindavík. Annars er frásögn Landnámu um þetta svæði mjög óljós.

Íbúafjöldi

Heildaríbúafjöldi svæðisins er 25.770 manns (skv. Hagstofu Íslands 1. jan. 2018). Í Sveitarfélaginu Vogum búa 1268, í Reykjanesbæ 17.805, í Garði 1595, í Sandgerði 1779, í Grindavík 3323. Lengst af á seinni hluta 20. aldar var heilt byggðarlag á Keflavíkurflugvelli þar sem bandarískir hermenn og fjölskyldur þeirra bjuggu og voru þar yfir 5000 manns þegar mest var, en Keflavíkurstöðin var lögð niður árið 2006. Haustið 2007 hófst útleiga til námsmanna á íbúðum sem áður tilheyrðu varnarliðinu og var þetta hverfi fyrst nefnt Vallarheiði, síðar nefnt Ásbrú og tilheyrir Reykjanesbæ.

Efnahagur

Suðurnesin hafa löngum verið einhver mestu útgerðarpláss landsins vegna legu sinnar og nálægðar við fengsæl fiskimið. Dregið hefur úr útgerð og fiskvinnslu síðan kvótakerfið var tekið upp og hafa Suðurnesjamenn selt kvóta í miklum mæli til annarra landshluta. Einnig hafa þeir misst mikinn kvóta vegna sameiningar fyrirtækja. Mest útgerð og fiskvinnsla er í Grindavík, sem byggir afkomu sína nánast eingöngu á þessum atvinnugreinum og beinni og óbeinni þjónustu við þær. Svipað má segja um Sandgerði, en þó hefur dregið talsvert úr útgerð þar á allra síðustu árum. Í Garði er allmikil fiskvinnsla, en lítil sem engin útgerð er þaðan vegna skorts á hafnaraðstöðu. Reykjanesbær er að mestu þjónustu-, iðnaðar- og verslunarbær. Allt svæðið er eitt atvinnusvæði og vinnur fjöldi manns úr öllum byggðarlögunum á Keflavíkurflugvelli eða við Leifsstöð í þjónustu við flugið. Flugstöðin er í reynd stærsti atvinnuveitandinn á svæðinu. Helst er að Grindavík skeri sig úr í þessu sambandi vegna þess að sá bær liggur fjærst hinum. Á árunum eftir hrunið var hlutfall atvinnuleysis á Suðurnesjum viðvarandi hæst á landinu, sem stafaði fyrst og fremst af samdrætti í umsvifum hersins á Keflavíkurflugvelli auk áhrifanna af bankahruninu. Hefur það valdið Suðurnesjamönnum talsverðum búsifjum, en mun að líkindum þegar fram í sækir stuðla að breyttum atvinnuháttum með aukningu í iðnaði og þjónustu.

Á svæðinu eru átta grunnskólar, einn framhaldsskóli, eitt sjúkrahús, sjö kirkjur, eitt kvikmyndahús og auk þess fjöldi verslana og annarra þjónustufyrirtækja.

Mannfjöldi

Þróun mannfjölda á Suðurnesjum.

Ár	Mannfjöldi	Hlutfall af heildarfjölda á Íslandi
1920	2.497	2,64%
1930	2.820	2,60%
1940	3.472	2,86%
1950	5.058	3,51%
1960	8.924	4,98%
1970	10.584	5,17%
1980	13.302	5,75%
1990	15.202	5,90%
2000	16.491	5,79%
2010	21.359	6,72%
2020	27.829	7,64%

Tenglar

• Samband sveitarfélaga á Suðurnesjum
• Ferlir.is | Áhugafólk um Suðurnesin
• Vefur Víkurfrétta
• „Er Reykjanes það sama og Suðurnes?“. Vísindavefurinn.
• Suðunesjavaktin, starfshópur á vegum velferðarmálaráðuneytis starfandi 2011-2013