Fara í innihald

Tungl Júpíters

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
(Endurbeint frá Fylgitungl Júpíters)
Innbyrðis hlutföll massa tungla Júpíters. Einungis Galíleótunglin eru sýnileg og myndin þyrfti að vera mörghundruð sinnum stærri ef fimmta stærsta tunglið ætti að vera sýnilegt á henni.

Um Júpíter ganga 67 þekkt tungl. Yfirgnæfandi stærst þeirra eru Galíleótunglin fjögur sem eru þau einu sem eru nógu stór til þess að hafa fallið saman í hnattlaga form undan eigin þyngd. Hin 63 tunglin samanlögð ná aðeins 0,003% af heildarmassa allra tungla Júpíters. 16 tunglanna hafa ekki hlotið nöfn enn sem komið er hin hafa öll nema eitt verið nefnd eftir kvenpersónum úr grískri og rómverskri goðafræði sem hafa tengingu við Seif eða rómverska hliðstæðu hans, Júpíter. Ganýmedes er eina tunglið sem nefnd er í höfuðið á karlpersónu en sá var bikarberi guðanna og ástmaður Seifs.

Átta af tunglunum eru regluleg þar sem þau ganga með framhreyfingu á hringlaga brautum sem halla ekki mikið miðað við miðbaug Júpíters. Það eru Galíleótunglin og þau fjögur tungl sem ganga innar en þau. Tunglin sem ganga utar en Galíleótunglin eru öll óregluleg tungl sem flest ganga með bakhreyfingu á ílöngum og hallandi brautum. Ætla má að þessi skipting tunglanna í tvo meginflokka endurspegli líka í flestum tilfellum ólíkan uppruna þeirra þar sem reglulegu tunglin hafi líkast til orðið til úr samansöfnun efnis úr sama ryk- og gasskýinu og Júpíter varð til úr á meðan óreglulegu tunglin eru líkast til flest fyrrum smástirni sem áður gengu á braut um sólu áður en Júpíter fangaði þau í þyngdarsviði sínu.

Tafla

[breyta | breyta frumkóða]

Eftirfarandi er listi yfir öll 67 tungl Júpíters sem nú (jan. 2013) eru þekkt. Tunglin sem hafa feitletruð nöfn eru nógu stór til þess að hafa orðið hnattlaga undan eigin þyngd. Tunglin sem ganga utar en Galíleótunglin eru annars vegar á ljósgráum grunni sem merkir að þau ganga rétt um Júpíter en þau sem eru á dökkum grunni ganga öfugan hring um Júpíter (þ.e. á móti hinum tunglunum og á móti snúningi Júpíters um sjálfan sig).

Númer
 Rómversk tala
 Nafn
 Mynd Þvermál
(km) 		Massi
(×1016 kg) 		Hálfur langás
(km)[1] 		Umferðartími
(s)[1] 		Brautarhalli
(°)[1] 		Miðskekkja
[2] 		Uppgötvað árið
[3] 		Uppgötvað af
[3] 		Hópur
1 XVI Metís
60×40×34 ~3.6 127.690 +7t 4m 29s 0,06°[4] 0,00002 1979 Synnott
(Voyager 1)		 Amalþeu
2 XV Adrastea
20×16×14 ~0,2 128.690 +7t 9m 30s 0,03°[4] 0,0015 1979 Jewitt
(Voyager 2)		 Amalþeu
3 V Amalþea
167 ± 4,0 km
250×146×128 		208 181.366 +11t 57m 23s 0,374°[4] 0,0032 1892 Barnard Amalþeu
4 XIV Þeba
116×98×84 ~43 221.889 +16t 11m 17s 1,076°[4] 0,0175 1979 Synnott
(Voyager 1)		 Amalþeu
5 I Íó
3.660,0×3.637,4
×3.630,6 		8.931.900 421.700 +1,769137786 0,050°[4] 0,0041 1610 Galílei Galíleó
6 II Evrópa
3.121,6 4.800.000 671.034 +3,551181041 0,471°[4] 0,0094 1610 Galílei Galíleó
7 III Ganýmedes
5.262,4 14.819.000 1.070.412 +7,15455296 0,204°[4] 0,0011 1610 Galílei Galíleó
8 IV Kallistó
4.820,6 10.759.000 1.882.709 +16,6890184 0,205°[4] 0,0074 1610 Galílei Galíleó
9 XVIII Þemistó 8 0,069 7.393.216 +129,87 45,762° 0,2115 1975/2000 Kowal & Roemer/
Sheppard et al.		 Ingen
10 XIII Leda 16 0,6 11.187.781 +241,75 27,562° 0,1673 1974 Kowal Hímalíu
11 VI Hímalía
170 670 11.451.971 +250,37 30,486° 0,1513 1904 Perrine Hímalíu
12 X Lýsiþea 36 6,3 11.740.560 +259,89 27,006° 0,1322 1938 Nicholson Hímalíu
13 VII Elara
86 87 11.778.034 +261,14 29,691° 0,1948 1905 Perrine Hímalíu
14 — S/2000 J 11 4 0,0090 12.570.424 +287,93 27,584° 0,2058 2001 Sheppard et al. Hímalíu?
15 XLVI Karpó 3 0,0045 17.144.873 +458,62 56,001° 0,2735 2003 Sheppard et al. enginn
16 — S/2003 J 12 1 0,00015 17.739.539 −482,69 142,680° 0,4449 2003 Sheppard et al. ?
17 XXXIV Evporía 2 0,0015 19.088.434 −538,78 144,694° 0,0960 2002 Sheppard et al. Ananke
18 — S/2003 J 3 2 0,0015 19.621.780 −561,52 146,363° 0,2507 2003 Sheppard et al. Ananke
19 — S/2003 J 18 2 0,0015 19.812.577 −569,73 147,401° 0,1569 2003 Gladman et al. Ananke
20 — S/2011 J 1 2 – 20.155.290 −582.22 162,8° 0.2963 2011 Sheppard et al. ?
21 — S/2010 J 2 1 – 20.307.150 −588,1 150,4° 0,307 2010 Veillet Ananke?
22 XLII Þelksínóa 2 0,0015 20.453.753 −597,61 151,292° 0,2684 2003 Sheppard et al. Ananke
23 XXXIII Evanþe 3 0,0045 20.464.854 −598,09 143,409° 0,2000 2002 Sheppard et al. Ananke
24 XLV Helíke 4 0,0090 20.540.266 −601,40 154,586° 0,1374 2003 Sheppard et al. Ananke
25 XXXV Orþósía 2 0,0015 20.567.971 −602,62 142,366° 0,2433 2002 Sheppard et al. Ananke
26 XXIV Jókaste 5 0,019 20.722.566 −609,43 147,248° 0,2874 2001 Sheppard et al. Ananke
27 — S/2003 J 16 2 0,0015 20.743.779 −610,36 150,769° 0,3184 2003 Gladman et al. Ananke
28 XXVII Praxidíke 7 0,043 20.823.948 −613,90 144,205° 0,1840 2001 Sheppard et al. Ananke
29 XXII Harpalyke 4 0,012 21.063.814 −624,54 147,223° 0,2440 2001 Sheppard et al. Ananke
30 XL Neme 2 0,0015 21.129.786 −627,48 149,732° 0,3169 2003 Gladman et al. Ananke
31 XXX Hermíppe 4 0,0090 21.182.086 −629,81 151,242° 0,2290 2002 Sheppard et al. Ananke?
32 XXIX Þýóne 4 0,0090 21.405.570 −639,80 147,276° 0,2525 2002 Sheppard et al. Ananke
33 XII Ananke 28 3,0 21.454.952 −642,02 151,564° 0,3445 1951 Nicholson Ananke
34 L Hersa 2 0,0015 22.134.306 −672,75 162,490° 0,2379 2003 Gladman et al. Karme
35 XXXI Aítne 3 0,0045 22.285.161 −679,64 165,562° 0,3927 2002 Sheppard et al. Karme
36 XXXVII Kale 2 0,0015 22.409.207 −685,32 165,378° 0,2011 2002 Sheppard et al. Karme
37 XX Tágete 5 0,016 22.438.648 −686,67 164,890° 0,3678 2001 Sheppard et al. Karme
38 — S/2003 J 19 2 0,0015 22.709.061 −699,12 164,727° 0,1961 2003 Gladman et al. Karme
39 XXI Kaldene 4 0,0075 22.713.444 −699,33 167,070° 0,2916 2001 Sheppard et al. Karme
40 — S/2003 J 15 2 0,0015 22.720.999 −699,68 141,812° 0,0932 2003 Sheppard et al. Ananke?
41 — S/2003 J 10 2 0,0015 22.730.813 −700,13 163,813° 0,3438 2003 Sheppard et al. Karme?
42 — S/2003 J 23 2 0,0015 22.739.654 −700,54 148,849° 0,3930 2004 Sheppard et al. Pasifae
43 XXV Erínóme 3 0,0045 22.986.266 −711,96 163,737° 0,2552 2001 Sheppard et al. Karme
44 XLI Aede 4 0,0090 23.044.175 −714,66 160,482° 0,6011 2003 Sheppard et al. Pasifae
45 XLIV Kallíkora 2 0,0015 23.111.823 −717,81 164,605° 0,2041 2003 Sheppard et al. Karme?
46 XXIII Kalyke 5 0,019 23.180.773 −721,02 165,505° 0,2139 2001 Sheppard et al. Karme
47 XI Karme 46 13 23.197.992 −721,82 165,047° 0,2342 1938 Nicholson Karme
48 XVII Kallírhó
9 0,087 23.214.986 −722,62 139,849° 0,2582 2000 Spahr, Scotti Pasifae
49 XXXII Evrídóme 3 0,0045 23.230.858 −723,36 149,324° 0,3769 2002 Sheppard et al. Pasifae?
50 — S/2011 J 2 1 23.329.710 −725,06 151,8° 0,3867 2011 Sheppard et al. ?
51 XXXVIII Pasíþe 2 0,0015 23.307.318 −726,93 165,759° 0,3288 2002 Sheppard et al. Karme
52 — S/2010 J 1 2 23.314.335 −723,2 163,2° 0,320 2010 Jacobson et al. Pasifae?
53 XLIX Kóra 2 0,0015 23.345.093 −776,02 137,371° 0,1951 2003 Sheppard et al. Pasifae
54 XLVIII Syllena 2 0,0015 23.396.269 −731,10 140,148° 0,4115 2003 Sheppard et al. Pasifae
55 XLVII Evkelade 4 0,0090 23.483.694 −735,20 163,996° 0,2828 2003 Sheppard et al. Karme
56 — S/2003 J 4 2 0,0015 23.570.790 −739,29 147,175° 0,3003 2003 Sheppard et al. Pasifae
57 VIII Pasifae 60 30 23.609.042 −741,09 141,803° 0,3743 1908 Melotte Pasifae
58 XXXIX Hegemóna 3 0,0045 23.702.511 −745,50 152,506° 0,4077 2003 Sheppard et al. Pasifae
59 XLIII Arke 3 0,0045 23.717.051 −746,19 164,587° 0,1492 2002 Sheppard et al. Karme
60 XXVI Ísónóa 4 0,0075 23.800.647 −750,13 165,127° 0,1775 2001 Sheppard et al. Karme
61 — S/2003 J 9 1 0,00015 23.857.808 −752,84 164,980° 0,2761 2003 Sheppard et al. Karme
62 — S/2003 J 5 4 0,0090 23.973.926 −758,34 165,549° 0,3070 2003 Sheppard et al. Karme
63 IX Sínópa 38 7,5 24.057.865 −762,33 153,778° 0,2750 1914 Nicholson Pasifae
64 XXXVI Sponda 2 0,0015 24.252.627 −771,60 154,372° 0,4431 2002 Sheppard et al. Pasifae
65 XXVIII Atónóa 4 0,0090 24.264.445 −772,17 151,058° 0,3690 2002 Sheppard et al. Pasifae
66 XIX Megaklíte 5 0,021 24.687.239 −792,44 150,398° 0,3077 2001 Sheppard et al. Pasifae
67 — S/2003 J 2 2 0,0015 30.290.846 −981,55 153,521° 0,1882 2003 Sheppard et al. ?

Heimildir

[breyta | breyta frumkóða]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 „Natural Satellites Ephemeris Service“. IAU: Minor Planet Center.
  2. ↑ Sheppard, Scott S.: „Jupiter's Known Satellites“. Departament of Terrestrial Magnetism at Carniege Institution for science.
  3. ↑ 3,0 3,1 „Gazetteer of Planetary Nomenclature“. Working Group for Planetary System Nomenclature (WGPSN) [á vefnum]. U.S. Geological Survey, 2008-11-07.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 Siedelmann P.K.; Abalakin V.K.; Bursa, M.; Davies, M.E.; de Bergh, C.; Lieske, J.H.; Obrest, J.; Simon, J.L.; Standish, E.M.; Stooke, P. ; Thomas, P.C.: „The Planets and Satellites 2000“. IAU/IAG Working Group on Cartographic Coordinates and Rotational Elements of the Planets and Satellites, 2000.
Sótt frá „https://is.wikipedia.org/w/index.php?title=Tungl_Júpíters&oldid=1848564“