Friðbjarnarhús

Friðbjarnarhús á Akureyri

Friðbjarnarhús er safnahús sem stendur í innbænum á Akureyri við Aðalstræti 46. Það var byggt árið 1856 og er friðað. Í húsinu eru tvö söfn: Leikfangasafn frá síðustu öld, stofnað af Guðbjörgu Ringsted; og safn Góðtemplarareglunnar á Íslandi (I.O.G.T.) sem stofnuð var í húsinu 10. janúar 1884. Húsið var heimili Friðbjörns Steinssonar, stofnanda reglunnar og það er kennt við hann.

Saga

Friðbjarnarhús var byggt árið 1856 af Steini Kristjánssyni járnsmið og fyrrum bóndi að Hólum í Öxnadal, og konu hans Guðnýju Kráksdóttur. Síðar eignaðist sonur þeirra, Friðbjörn Steinsson bókbindari, bóksali og bæjarfulltrúi húsið og bjó þar til dauðadags, árið 1918.

Friðbjörn Steinsson, fæddur árið 1838, var mikill athafnamaður. Hann sat í stjórn bæjarins í 40 ár, var mikill félagsmálamaður og átti þátt í stofnun margra félaga, svo sem Handiðnamannafélagið, sem var stofnað í þeim tilgangi að koma í veg fyrir drykkju, Framfarafélagið sem kom á stofn sunnudagaskóla fyrir iðnaðarmenn, ásamt því sem það efndi til leikfimikennslu og alþýðufyrirlestra. Friðbjörn stóð einnig að stofnun Jarðræktarfélags Akureyrar og Iðnaðarmannafélags Akureyrar sem hóf kvöldskóla fyrir iðnaðarmenn.

Friðbjörn er þekktastur sem einn frumherja og stofnenda Góðtemplarareglunnar á Íslandi (I.O.G.T.). Hann var einn 12 félaga sem stofnuðu fyrstu stúku landsins, Ísafold nr. 1, á heimili hans í Friðbjarnarhúsi, þann 10. janúar árið 1884.

Eftir daga Friðbjörns gekk húsið kaupum og sölum uns Góðtemplarareglan (stúkurnar Ísafold og Brynja) keyptu húsið 25. september árið 1961. Húsið var gert upp af hagleikssmiðnum Sverri Hermannssyni sem sérhæfði sig í að gera upp gömul hús á Akureyri. Í húsinu var útbúin félagsaðstaða fyrir Góðtemplararegluna sem og minjasafn fyrir myndir, stofnskrár og heiðursskjöl reglunnar. Gísli Guðmann gerði lágmyndir úr gifsi af heiðursfélögum Akureyrarstúknanna fyrir safnið. Í húsinu er uppsettur stúkusalur eins og þeir voru á fyrstu árum stúkunnar og einnig nokkrir munir frá starfi reglunnar á Sauðárkróki. Að auki voru í húsinu ýmsir munir úr búi Friðbjarnar og Guðnýjar. Sunnan við húsið var sett upp brjóstmynd af Friðbirni eftir Ríkarð Jónsson myndhöggvara. Neðarlega á lóð hússins var gamall ljósastaur úr steyptu járni, líklega frá árinu 1896, sá eini sinnar tegundar á Akureyri.

Safnið hefur að geyma merkar söguheimildir um það mikla félagsmálastarf á Akureyri sem spratt undan viðjum stúkumanna. Góðtemplarareglan sem var stórveldi í landinu var sérstaklega sterk á Akureyri. Góðtemplarar voru á sínu tíma með töluverðan rekstur á bænum. Auk Æskulýðsheimilis Templara hóf reglan að reka kvikmyndahúsið Borgarbíó árið 1946 og rekstur bindindishótels árið 1953 að Hótel Varðborg. Flugkaffi, veitingasala á Akureyrarflugvelli var einnig rekin af reglunni. Ennfremur ráku stúkurnar barnaheimili að Litlu-Tjörnum í Ljósavatnsskarði fyrir um 30 börn.

Árið 2009 færði Góðtemplarareglan Akureyrarbæ Friðbjarnarhús til eignar. Ári síðar auglýsti bærinn Friðbjarnarhús til leigu. Síðan þá hefur Guðbjörg Ringsted listakona rekið leikfangasafn í húsinu. Þar kennir margra grasa enda hefur Guðbjörg safnað leikföngum í meira en tvo áratugi. Árið 2017 var leigusamningur leikfangasafnsins við Akureyrarbæ framlengdur til fjögurra ára.

Tenglar

• Góðtemplarareglan á Íslandi
• Vefur Minjasafns Akureyrar um leikfangasafnið.
• Vefur Akureyrabæjar um leikfangasafnið í Friðbjarnarhúsi
• Akureyri