Fara í innihald

Krátrokk

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
(Endurbeint frá Krautrock)
Krátrokk
UppruniSeinni hluti sjöunda áratugarins í Vestur-Þýskalandi
HljóðfæriGítar, bassi, trommur, hljóðgervill
VinsældirMest neðanjarðar en sumar sveitir öðluðust vinsældir
Tengdar stefnur
Sýrurokk – Framsækið rokk - Tilraunakennd tónlist - Raftónlist

Krátrokk (e. Krautrock) er heiti yfir þýska rokktónlist frá seinni hluta sjöunda áratugarins og byrjun þess áttunda. Það voru breskir tónlistarblaðamenn sem nefndu þessa byltingu krautrock en hljómsveitir sem eru kenndar við þetta nafn eru allar mjög ólíkar og því enginn afgerandi stíll á þessari stefnu. Krátrokk hafði mikil áhrif á tónlistarheiminn og út frá þessari einkennilegu tónlistarstefnu urðu til nýjar stefnur á borð við raftónlist, teknó, hipp hopp og ambient tónlist.[1] Dæmi um þekktar krátrokk hljómsveitir eru Can, Neu! og Kraftwerk.

Uppruni nafnsins

[breyta | breyta frumkóða]

Upprunalega nafnið á krátrokki, Krautrock, dregur nafn sitt af þýska orðinu Kraut sem þýðir kál á íslensku. Bretar uppnefndu þjóðverja „kraut“, komið af orðinu Sauerkraut (ísl. súrkál), í fyrri og seinni heimstyrjöldinni. Nafnið á því niðrandi forsögu og er alls ekki að skapi þjóðverja. Talið er að Bretar hafið fengið hugmyndina af nafninu út frá lagi krátrokksveitarinnar Amon Düül, „Mama Düül und Ihre Sauerkrautband Spielt Auf“ sem á íslensku þýðir „Mama Düül og hennar súrkálshljómsveit troða upp“. Það er einnig talið að BBC plötusnúðurinn og krátrokkaðdáandinn John Peel hafi gefið stefnunni þetta nafn.[2]

Tónlistarstíll

[breyta | breyta frumkóða]

Krátrokk hefur engan afgerandi tónlistarstíl en flestar sveitir spila eru taldar spila blöndu af sýrurokki, framsæknu rokki og tilraunakenndri tónlist. Margar krátrokksveitir spiluðu tónlist sem núna gæti verið kölluð ambient tónlist og nýaldartónlist. Sumar sveitir eins og til dæmis Kraftwerk, Tangerine Dream og Cluster spiluðu avant-garde raftónlist en hljómsveitir á borð við Can spiluðu tilraunakennt sýrurokk með áhrifum frá djassi og heimstónlist.[2] Margar krátrokkhljómsveitir til dæmis Kraftwerk og Neu! hafa einkennandi 4/4 takt sem breska tónlistarpressan kallaði motorik takt.[3]

Saga

[breyta | breyta frumkóða]

Í lok sjöunda áratugarins var Þýskaland fullt af ungu menntuðu fólki sem vildi breyta til. Þetta unga fólk hafði verið fætt inn í eftirstríðs-Þýskaland og var umlukt fólki sem í stríðinu höfðu verið nasistar. Þessi kynslóð vildi endurmóta þýska menningu, gera eitthvað nýtt og örðuvísi og breyta sýn heimsins á Þýskalandi.[1][3]

Moog Modular hljóðgervill

Frá því að stríðinu lauk fram að sjöunda áratugnum hafði vinsæl tónlist í Þýskalandi annað hvort verið bandarísk, bresk eða það sem er kallað Schlager tónlist en það er einföld og létt popptónlist.[4] Tónlistarmenn þessarar nýju kynslóðar vildu hvorki spila breska tónlist né bandaríska tónlist og ekki heldur Schlager tónlist þannig þau ákveðu að finna upp á einhverju nýju sem enginn hafði gert. Eitt af þessu var raftónlist. Á þessum tíma voru hljóðgervlar sjaldgæfir og fáar hljómsveitir voru byrjaðar að nota þá.

Árið 1968 var haldin fyrsta þýska rokktónlistarhátíðin í bænum Essen. Á þessari hátíð er talið að krátrokk hafi risið upp. Ein af hljómsveitunum sem átti að spila þarna var Amon Düül. Sú hljómsveit var frá München, þar sem nasisminn hafði verið mjög sterkur í seinni heimstyrjöldinni, og spilaði afar pólitískt tilraunakennt sýrurokk. Rétt áður en að sveitin átti að stíga á svið klofnaði hún og varð að tveimur sveitum sem urðu þekktar sem Amon Düül I og Amon Düül II.[5][2]

Sama ár og tónlistarhátíðin í Essen var haldin stofnuðu tónlistarmennirnir Hans-Joachim Rodelius, Conrad Schnitzler og Klaus Schulze klúbbinn Zodiak Free Arts Lab í Berlín. Rodelius og Schnitzler kynntust listanemanum Dieter Moebius og stofnaði þríeykið hljómsveitina Kluster. Eftir að þeir höfðu gefið út þrjár plötur hætti Conrad Schnitzler í hljómsveitinni. Roedelius og Moebius breyttu þá nafninu í Cluster og hljóðupptökumaðurinn Conny Plank bættist í hópinn. Cluster spilaði ambient raftónlist og var ein af fyrstu rafhljómsveitunum.[6] Zodiak Free Arts Lab hafði tvö svið í sitthvorum hluta hússins. Annað sviðið var hvítt en hitt svart. Á þessum sviðum voru hljóðfæri, magnarar og allt sem maður þurfti til að spila tónlist. Þangað gat maður komið og gert hvað sem mann langaði. Tangerine Dream og Ash Ra Tempel voru meðal þekktra hljómsveita sem spiluðu í klúbbnum.[7]

Eitt áhrifamesta tónskáld krátrokksins var Karlheinz Stockhausen sem sérhæfði sig í tilraunakenndri avant-garde tónlist. Hann var áhrifamikill hvað varðar raftónlist, avant-garde og tilraunakennda tónlist. En hann hafði ekki aðeins áhrif á neðanjarðarmenninguna heldur einnig á dægurmenninguna. Bítlarnir fengu innblástur frá tónlist Stockhausen við gerð plötu sinnar, Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band, og hægt er að sjá hann framan á plötunni.[8] Einn af nemendum Stockhausen var Holger Czukay. Hann var rekinn úr Tónlistarakademíu Berlínar, þar sem hann hafði verið að læra að verða tónskáld, fyrir að semja of róttæka tónlist. Eftir að Czukay var búinn að læra hjá Stockhausen í nokkurn tíma byrjaði hann sjálfur að kenna. Hann var þó einungis með einn nemanda, Michael Karoli, sem kynnti hann fyrir hljómsveitum á borð við Bítlana, The Rolling Stones, Jimi Hendrix og The Velvet Underground. Czukay og Karoli ásamt Irmin Schmidt, sem einnig var nemandi Stockhausen, og tveimur öðrum stofnuðu hljómsveitina Can árið 1968.[9] Can spilaði tilraunakennda tónlist með áhrifum frá djassi, heimstónlist, sýrurokki og hljómsveitinni The Velvet Underground. [10][3]

Kraftwerk

Árið 1968 mynduðu tónlistarnemarnir Ralf Hütter og Florian Schneider hljómsveitina Organisation og spiluðu spunatónlist með orgeli, þverflautu og rafhljóðfærum á viðburðum og í galleríum. Á einum tónleikum sínum hittu þeir Conny Plank sem tók upp fyrir þá fyrstu plötuna þeirra Tone Float. Platan seldist ekki vel og ákváðu þeir því að breyta nafni hljómsveitarinnar í Kraftwerk. Þeir komu sér upp hljóðveri sem seinna var kallað Kling Klang Studio. Þá bættust við sveitina trommuleikarinn Klaus Dinger og gítarleikarinn Michael Rother. Þeir gáfu út plötuna Kraftwerk sem fékk ágæta dóma en við gerð næstu plötu þeirra hættu Michael Rother og Klaus Dinger í hljómsveitinni. Hütter og Schneider héldu áfram að gefa út plötur en það var ekki fyrr en þeir gáfu út plötuna Autobahn árið 1974 sem þeir hittu naglann á höfuðið. Autobahn var einungis gerð með Moog hljóðgervlum og er fyrsta platan þeirra sem var með söng. Fyrsta lagið á plötunni, Autobahn, komst hátt á vinsældarlistum í Bretlandi og Bandaríkjunum. Eftir að hafa gefið út plötuna ráku þeir Conny Plank og gáfu út plötur sem urðu hverri annarri vinsælli.

Eftir að Klaus Dinger og Michael Rother hættu í Kraftwerk mynduðu þeir nýja hljómsveit, Neu!, sem á íslensku þýðir hreinlega „Nýtt!“. Neu! tók upp þrjár plötur með Conny Plank sem seldust ekkert svakalega vel. En þrátt fyrir það þá eru þessar plötur taldar meistaverk af tónlistarmönnum svo sem David Bowie, Brian Eno, Iggy Pop og Thom Yorke, söngvara hljómsveitarinnar Radiohead.[3]

Popul Vuh varð fyrsta krátrokkhljómsveitin til að nota hljóðgervil árið 1970 og varð þá til það sem kallað er Kosmische Musik. Árið 1971 voru hljómsveitirnar Tangerine Dream og Faust einnig byrjaðar að nota hljóðgervla og nær nafnið Kosmische Musik, sem á íslensku þýðir „alheimstónlist“, aðeins yfir þetta tímabil.

Um seinni hluta áttunda áratugsins hvarf krátrokk úr sýn almennings mest vegna nýrrar stefnu, pönksins. Þá var byrjað að nota heitin rafrokk, raftónlist, nýaldartónlist til að lýsa tónlistinni í stað krátrokks og alheimstónlist en þrátt fyrir það er krátrokk ennþá talið sem tónlistarstefna.[11][3]

Áhrif

[breyta | breyta frumkóða]

Krátrokk hefur haft mikil áhrif á tónlistarsöguna þrátt fyrir að það að vera ekki mjög þekkt. Úr frá tónlist hljómsveitarinnar Kraftwerk varð til hip hop, rapp, teknó og synth pop.[12] Krátrokk hafði einnig sterk áhrif á þróun síðpönks, sérstaklega þá á hljómsveitirnar The Fall, Joy Division og Public Image Ltd. Hljómsveitin Neu! var og er enn einnig mikill áhrifavaldur meðal annars á David Bowie, Brian Eno, Iggy Pop, PiL, Joy Division, Gary Numan, Ultravox, Simple Minds, Radiohead, The Horrors, Sonic Youth og á raftónlist.[13][14]

Krátrokk hafði mikil áhrif á tónlistarmanninn David Bowie, sérstaklega þegar hann bjó í Berlín með tónlistarmönnunum Brian Eno og Iggy Pop. Með hjálp Eno og Conny Plank gaf Bowie út plöturnar Low, Heroes og Lodger sem kallaðar voru Berlínar trílógían. Þær voru allar innblásnar af krátrokki og urðu afar vinsælar og reyndust síðar mjög áhrifamiklar. Bowie var sérstaklega hrifinn af krátrokkhljómsveitinni Neu!, sem einnig hafði unnið með Brian Eno, og ætlaði hann að fá meðlimi hennar til að spila með sér á plötunni Heroes. Ekkert varð úr þessu en Bowie hafði áður nefnt að lagið Hero væri uppáhalds lagið sitt með Neu! og því telja margir að þaðan komi nafnið á plötunni.[15]

Hljómsveitin Radiohead hefur spilað lagið The Thief eftir Can en þeir segjast sækja í áhrif frá meðal annars hljómsveitunum Can, Faust og Neu!.[16]

Breska hljómsveitin TOY hefur nefnt krátrokksveitir á borð við Neu!, Can, Harmonia, Faust og Kraftwerk sem áhrifavalda en þau spila tónlist sem er blanda af krátrokki, sýrurokki og síðpönki.[17][18]

Helstu krátrokkhljómsveitir

[breyta | breyta frumkóða]

Tengt efni

[breyta | breyta frumkóða]

Heimildir

[breyta | breyta frumkóða]
  1. ↑ 1,0 1,1 David Buckley. „Krautrock“, Groove Music Online. Oxford Music Online. Skoðað 5. mars 2012.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Cope, Julian. Krautrocksampler (Yatesbury: Head Heritage, 1995), ISBN 0-6340-5548-8
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 DeRogatis, Jim. Turn On Your Mind: Four Decades of Great Psychedelic Rock (Milwaukie, Michigan: Hal Leonard, 2003), ISBN 0-6340-5548-8
  4. ↑ Roicke, Nico. „Schlager louts: meet Germany's biggest pop stars“, The Guardian
  5. ↑ Bush, John. „Amon Düül“, Allmusic. Skoðað 9.mars 2012.
  6. ↑ Bush, John. „Cluster“, Allmusic. Skoðað 9.mars 2012.
  7. ↑ Buckley, David. The Hirstory of Electronic Music within European Pop, Europopmusic Geymt 7 mars 2012 í Wayback Machine. Skoðað 5. mars 2012.
  8. ↑ Jeremy Grimshaw. „Karlheinz Stockhausen“, Allmusic. Skoðað 9.mars 2012.
  9. ↑ Jason Ankeny. „Holger Czukay“, Allmusic. Skoðað 9.mars 2012.
  10. ↑ Erlewine, Stephen Thomas. „Can“, Allmusic. Skoðað 9.mars 2012.
  11. ↑ Philippe Blache. „An Introduction to Krautrock“, Prog Archives. Your Ultimate Prog Rock Resource.. Skoðað 8.mars 2012.
  12. ↑ Kot, Greg. Kraftwerk, Encyclopædia Britannica Online Academic Edition. Skoðað 8. mars 2012.
  13. ↑ Erlewine, Stephen Thomas. Kraut Rock Geymt 13 desember 2011 í Wayback Machine, Allmusic. Skoðað 10.mars 2012.
  14. ↑ Savage, Jon. „Elektronische musik: a guide to krautrock“, The Guardian
  15. ↑ Erlewine, Stephen Thomas.David Bowie, Allmusic. Skoðað 10.mars 2012.
  16. ↑ Erlewine, Stephen Thomas. From the Vaults Friday: Neu!, Neu! (1972) Geymt 12 janúar 2012 í Wayback Machine, About.com. Alternative Music. Geymt 5 febrúar 2012 í Wayback Machine. Skoðað 10.mars 2012.
  17. ↑ Butt, Jordan.Interview: TOY Geymt 8 desember 2011 í Wayback Machine, Hooting and Howling Magazine Geymt 26 febrúar 2012 í Wayback Machine Skoðað 10. mars 2012.
  18. ↑ Long, Ralegh „Field Day 2011: The Quietus Review - Toy“, thequietus.com The Quietus. Skoðað 9.mars 2012.
Sótt frá „https://is.wikipedia.org/w/index.php?title=Krátrokk&oldid=1849539“