Devanagarí
 |
Þessi grein þarfnast hreingerningar svo hún hæfi betur sem grein hér á Wikipediu. |
Devanagarí (hindí: देवनागरी, Devanāgarī), einnig kallað nagarí, er ritkerfi Indlands og Nepal. Ritkerfið var fundið upp á 11. öld út frá fornri skrift sem nefnist brahmi. Vegna þess að miklar bókmenntir á sanskrít voru gefnar út með skriftinni, mörg telja devanagarí vera opinbera ritkerfið fyrir málið, þó að það hafir aldrei verið neitt til. Skriftin er skrifuð frá vinstri til hægri, notar ekki hástafi, er ein abúgída, samanstendur af 48 bókstöfum; 34 samhljóðum og 14 sérhljóðum, og nánast allir stafirnir bera einkennandi línu sem gengur í gegnum stafinn að ofan.
Devanagarí er notað til að skrifa hindí, maratí og nepölsku. Frá því á 19. öld hefur það verið mest notaða skrift fyrir sanskrít. Skriftin er líka notuð fyrir bojpurí, gujarí, paharí (garvalí og kúmaní), konkaní, magahí, maítilí, marvarí, bilí, nevarí, santalí, tarú og stundum sindí, sérpu og kasjmirí. Áður fyrr var hún notuð til að skrifa gújaratí.
Nafnið „devanagarí“ er upprunið af tveimur orðum úr sanskrít; deva kemur af orðinu „guð“ eða „guðlegur“ og nāgarī kemur af orðinu „borg“ og má lauslega þýða sem „skrift guðsborgar“ eða „hin guðlega skrift“.
Efnisyfirlit
Sérhljóðar[breyta | breyta frumkóða]
Sérhljóðarnir og kerfið þeirra eru:
| sjálfstæð mynd | Rómanskur stafur | með प | sjálfstæð mynd | Rómanskur stafur | með प | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| kaṇṭhya (kokhljóð) |
अ | a | प | आ | ā | पा | |
| tālavya (framgómhljóð) |
इ | i | पि | ई | ī | पी | |
| oṣṭhya (varahljóð) |
उ | u | पु | ऊ | ū | पू | |
| mūrdhanya (rishljóð) |
ऋ | ṛ | पृ | ॠ | ṝ | पॄ | |
| dantya (tannhljóð) |
ऌ | ḷ | पॢ | ॡ | ḹ | पॣ | |
| kaṇṭhatālavya (framgómkokhljóð) |
ए | e | पे | ऐ | ai | पै | |
| kaṇṭhoṣṭhya (varakokhljóð) |
ओ | o | पो | औ | au | पौ |
Samhljóðar[breyta | breyta frumkóða]
Samhljóðarnir og kerfið þeirra eru:
| sparśa (lokhljóð) |
anunāsika (nefhljóð) |
antastha (skriðhljóð) |
ūṣma/saṃghashrī (önghljóð) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| röddun → | aghoṣa | ghoṣa | aghoṣa | ghoṣa | ||||||||||||
| fráblástur → | alpaprāṇa | mahāprāṇa | alpaprāṇa | mahāprāṇa | alpaprāṇa | mahāprāṇa | ||||||||||
| kaṇṭhya (kokhljóð) |
क | ka /k/ |
ख | kha /kʰ/ |
ग | ga /ɡ/ |
घ | gha /ɡʱ/ |
ङ | ṅa /ŋ/ |
ह | ha /ɦ/ | ||||
| tālavya (framgómhljóð) |
च | cha /c, t͡ʃ/ |
छ | chha /cʰ, t͡ʃʰ/ |
ज | ja /ɟ, d͡ʒ/ |
झ | jha /ɟʱ, d͡ʒʱ/ |
ञ | ña /ɲ/ |
य | ya /j/ |
श | śa /ɕ, ʃ/ |
||
| mūrdhanya (rishljóð) |
ट | ṭa /ʈ/ |
ठ | ṭha /ʈʰ/ |
ड | ḍa /ɖ/ |
ढ | ḍha /ɖʱ/ |
ण | ṇa /ɳ/ |
र | ra /r/ |
ष | ṣa /ʂ/ | ||
| dantya (tannhljóð) |
त | ta /t̪/ |
थ | tha /t̪ʰ/ |
द | da /d̪/ |
ध | dha /d̪ʱ/ |
न | na /n/ |
ल | la /l/ |
स | sa /s/ | ||
| oṣṭhya (varahljóð) |
प | pa /p/ |
फ | pha /pʰ/ |
ब | ba /b/ |
भ | bha /bʱ/ |
म | ma /m/ |
व | va /ʋ/ |
||||
Tölustafir[breyta | breyta frumkóða]
| 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
| ० | १ | २ | ३ | ४ | ५ | ६ | ७ | ८ | ९ |
Ritvél[breyta | breyta frumkóða]
Unicode fyrir devanagarí[breyta | breyta frumkóða]
Svið Devanāgarī Unicode er U+0900 .. U+097F.
Tenglar[breyta | breyta frumkóða]
- Devanagari í Britannicu.
