Þari
Þari | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Þaraskógur við Kaliforníu
| ||||||||||
Vísindaleg flokkun | ||||||||||
| ||||||||||
Ættir | ||||||||||
Þari er íslenskt heiti á nokkrum tegundum brúnþörunga sem tilheyra ættbálknum Laminariales (e. kelp). Þekktustu ættkvíslir þara eru Macrocystis, Laminaria og Ecklonia.[1] Þarategundir einkennast af því að allar hafa vel aðgreindan stilk, neðst á honum vaxa út margir, sívalir festusprotar sem festa þarann við botninn og á efri enda stilksins situr stórt blað. Stilkurinn er oft nefndur þöngull og festan á neðri enda hans þöngulhaus.[2]
Þarar eru fjölbreyttastir og stærstir brúnþörunga og hafa fundist einstaklingar sem eru allt að 100 m langir. Þeir finnast í miklu magni á grunnsævi neðan fjörunnar í tempruðum svæðum bæði á norður- og suðurhveli jarðar. Sumar tegundir geta orðið mjög stórar og myndað þétta þaraskóga þar sem framleiðnin er oft mjög mikil.[1]
Á einni þaraplöntu, þöngulhaus, þöngli og blöðku, getur dafnað ótrúlegur fjöldi einstaklinga. Yfir 100 þúsund plöntur og dýr geta vaxið á þaranum sem ásætur, auk dýralífs í og á þöngulhausnum. Þaraskógur býður auk þess fjölda lífvera upp á skjól, felustaði og æti.[3]
Útbreiðsla
[breyta | breyta frumkóða]Þari er algengur á tempruðum svæðum á bæði norður- og suðurhveli. Flestar tegundir þara vaxa í Kyrrahafi, en einnig hefur fundist töluverður fjöldi í Atlantshafi. Ættkvíslin Laminaria er ríkjandi í N-Atlantshafi og NV-Kyrrahafi, ættkvísl Macrocystis (risaþara) í A-Kyrrahafi og SA-Atlantshafi, en ættkvísl Ecklonia við S-Afríku og Ástralasíu.[4]
Þari vex á grunnsævi neðan fjöruborðs. Eftir því sem sjórinn er tærari og sólarljósið nær lengra niður í sjóinn, getur þarinn lifað því mun dýpra. Sumar tegundir vaxa á allt að 40 metra dýpi.[1]
Tegundir við Ísland
[breyta | breyta frumkóða]Við Ísland vaxa sex tegundir þara sem tilheyra þremur mismunandi ættkvíslum[2]:
- Laminaria
- Stórþari (Laminaria hyperborea)
- Hrossaþari (Laminaria digitata)
- Beltisþari (Laminaria saccharina)
- Alaria
- Marinkjarni (Alaria esculenta)
- Ránarkjarni (Alaria pylaii)
- Saccorhiza
- Dílaþari (Saccorhiza dermatodea)
Nytjar
[breyta | breyta frumkóða]Þari hefur verið notaður sem áburður, húsdýrafóður og matur. Marinkjarni er eina þarategundin sem vitað er til að höfð hafi verið til matar á Íslandi, en í Austur-Asíu er þari notaður í miklum mæli til matar. Japansþari (Laminaria japonica) er sú þarategund sem mest er neytt af, og er megnið af honum ræktaður.
Aðalnotkun þara hins vegar er til framleiðslu á gúmmíefninu algín. Það er notað í margs konar iðnaði, t.d. matvæla- og lyfjaiðnaði, og í vefnaði. Algín er einnig notað til að auðvelda blöndun ólíkra vökva, svo sem vatns og olíuefna. Sem dæmi er algín notað við ísgerð, til að koma í veg fyrir að vatnið skilji sig frá mjólkurfitunni og myndi ískristalla.[5]
Tilvísanir
[breyta | breyta frumkóða]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Castro, P. og Huber, M.E. (2005). Marine Biology (5. útgáfa). New York, NY: McGraw-Hill.
- ↑ 2,0 2,1 Karl Gunnarsson, Gunnar Jónsson og Ólafur Karvel Pálsson (1998). Sjávarnytjar við Ísland. Reykjavík: Mál og menning.
- ↑ Guðmundur Páll Ólafsson (1995). Ströndin - í náttúru Íslands. Reykjavík: Mál og menning.
- ↑ Jennings, S., Kaiser, M. og Reynolds, J. (2008). Marine Fisheries Ecology (7. útgáfa). United Kingdom: Blackwell Science Ltd.
- ↑ Karl Gunnarssson (1997). ÞARI. Reykjavík: Námsgagnastofnun og Hafrannsóknarstofnunin. Hægt að nálgast hér.