Vesturfarar

Ljósmynd af vesturförum um borð í skipinu Vesturfari tekin af Sigfúsi Eymundssyni.

Vesturfarar voru Íslendingar sem héldu til Brasilíu, Kanada og Bandaríkjanna á ofanverðri 19. öld og stóðu fólksflutningarnir allt fram að fyrri heimstyrjöld eða frá 1870 til 1914. Flestir voru þeir þó á seinni hluta 19. aldar. Ástæður fólksflutninganna voru margvíslegar, oftast voru þær fjárhagslegar, veðurfarslegar og tengdust skorti á landrými (eða vistarbandinu), óánægja með gang sjálfstæðisbaráttunnar og stundum einnig ævintýraþrá. Talið er að um 15 þúsund Íslendingar eða 20% þjóðarinnar hafi farið vestur og ekki snúið aftur.

Aðdragandi

Fyrstu Íslendingarnir sem fóru vestur voru mormónar á árunum 1855-1860. Þá fóru sextán íslenskir mormónar vestur og töluvert fleiri fylgdu á eftir.

Bændur í Þingeyjarsýslu voru sérlega áhugasamir um framfarir ýmis konar og töluðu um sín á milli að nema land annars staðar, kannski á Grænlandi. Einar Ásmundsson í Nesi, leiðtogi bændanna, lagði þá til að haldið yrði til Brasilíu þar sem heitara loftslag væri. Fjórir menn héldu af stað 1863 til að kanna möguleika á fjöldaflutningum og árið 1873 höfðu yfir 500 manns skráð sig. En ekkert varð úr flutningum. 34 manns fóru þó á eigin spýtum.

Veðurfar

Rannsóknir á veðurfari á Íslandi hafa sýnt að nokkuð kalt skeið varaði frá 13. öld og fram á lok 19. aldar. Á Vesturfaratímabilinu var oft hart í ári Íslandi. Það kom fyrir að hafís og kuldi á sumrin, drógu úr grassprettu sem varð svo aftur til þess að ekki var nóg hey handa skepnum. Þá urðu vetrarhörkur, með tilheyrandi frosti og stormum og snjóþyngslum. Sérstaklega var 9. áratugur 19. aldar kaldur og þá fór líkega mikill fjöldi Íslendinga vestur.

Eldgos í Öskju þann 29. mars 1875 hafði einnig mikið að segja, enda lagðist aska og ryk yfir stóran hluta norðausturhluta Íslands. Árið 1878 var mikið harðindaár á Íslandi, þá gaus Hekla og til að bæta gráu ofan á svart lá hafís við norðurhluta landsins stóran part úr ári. Árið 1882 var mjög kalt, grassprettan var afleit og hafði það mikil áhrif á búskap manna.

Íslendingabyggðir

Kort sem sýnir dreifingu fólks af íslenskum ættum í Norður-Ameríku.

Vesturfaraskrá, sem var gefin út 1983, telur nöfn 14.268 Íslendinga sem að mestu eru tekin af farþegalistum skipa, en hún er ekki tæmandi. Meðal þekktustu íslensku vesturfaranna var skáldið Stephan G. Stephansson sem fluttist tvítugur að aldri vestur með fjölskyldu sinni og lifði það sem eftir var ævinnar. Margir Íslendingar fluttust til Kanada og þá sérstaklega til Gimli í Kanada þar sem Íslendingabyggðin Nýja Ísland var stofnuð árið 1875. Annar þekktur Íslendingur sem fór vestur var Einar H. Kvaran. Sigfús Eymundsson bóksali og ljósmyndari var mikilvirkur við að skipuleggja skipaferðir og selja Íslendingum farmiða vestur.

Tímaás

• 1876 2. júlí - Útflutningaskipið „Verona“ lagði af stað frá Akureyri með allt að 800 vesturfara.

Heimildir og ítarefni

Bækur

• Böðvar Guðmundsson (1995). Híbýli vindanna. Mál og manning, Reykjavík.
• Friðrik Guðmundsson (1972-1973). Endurminningar, Seinna bindi. Víkurútgáfan, Reykjavík. bls. 172-281.
• Guðjón Arngrímsson (1997). Nýja Ísland: Örlagasaga vesturfaranna í máli og myndum. Mál og Menning, Reykjavík.
• Guðjón Arngrímsson (1998). Annað Ísland: Gullöld Vestur-Íslendinga í máli og myndum. Mál og Menning, Reykjavík.
• Helgi Skúli Kjartansson (1995). Vesturfarar. Námsgagnastofnun.
• Helgi Skúli Kjartansson og Steinþór Heiðarsson (2003). Framtíð handan hafs: Vesturfarir frá Íslandi. Háskólaútgáfan, Reykjavík.
• Vilhelm Moberg (2010). Landnemarnir. Salka, Reykjavík. ISBN 978-9935-418-59-3.

Greinar í blöðum og tímaritum

• Deilur magnast um vesturferðir; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1998
• Þættir úr sögu Vesturheimsferða; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1975
• Íslendingarnir og árið þeirra í Ontario; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1975
• Í sólskini Nýja Íslands; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1976
• Annað land, annað líf; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1997
• Íslenskir frumbyggjar í Ameríku; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1927
• Föðurland þitt og mitt; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1949
• Fór til Ameríku fyrir forvitnissakir; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1945
• Ræða Gunnars Björnssonar á degi Vestur-Íslendinga 1940; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1965
• Ameríku-farganið; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1967
• Við vildum vera sjálfbjarga; bréf frá gömlum vesturfara; birtist í Lesbók Morgunblaðsins 1943
• Brasilíufararnir; birtist í Lesbók Morgunblaðsins 1998
• Vesturferðir 1874-1900, Tjaldbúðin - 1. tölublað (01.01.1902)

Tenglar

• Heimasíða Vesturfarasetursins á Hofsósi
• Sérvefur RÚV: Vesturfararnir Geymt 11 febrúar 2013 í Wayback Machine
• Upptaka af fyrirlestri Dr. Ágústu Edwald: Vesturfarar í deiglu ólíkra þjóða - Hefðir, nýbreytni og sjálfsmynd. Geymt 5 mars 2016 í Wayback Machine
• „Hve margir Íslendingar fluttust til Vesturheims og hve margir sneru heim aftur?“. Vísindavefurinn.
• „Hvar settust íslenskir vesturfarar aðallega að og af hverju?“. Vísindavefurinn.
• „Hverjar voru meginástæður vesturferðanna?“. Vísindavefurinn.
• Katrín Níelsdóttir. „Blómlegar byggðir: Landnám Íslendinga í Saskatchewan“ (PDF). Sótt 26. febrúar 2020.
• Julia Adamson. „Iceland to Saskatchewan“ (PDF). Sótt 26. febrúar 2020.
• Icelandic Roots. „Where did they go to“ (PDF). Sótt 26. febrúar 2020.
• Borgfirskir sagnaþættir frá 19. öld; Kristleifur Þorsteinsson, Akranes október 1957, bls. 229–236 og 243.
• Ágrip af landnámssögu Vestur-Íslendinga, Almanak Ólafs S. Thorgeirssonar - 1. Tölublað (01.01.1896)

  Þessi sögugrein sem tengist Íslandi er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.