„Devanagarí“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við

Innfellt

Útgáfa síðunnar 25. maí 2021 kl. 21:40

Devanagarí (hindí: देवनागरी, Devanāgarī), einnig kallað nagarí, er ritkerfi Indlands og Nepal. Ritkerfið var fundið upp á 11. öld út frá fornri skrift sem nefnist brahmi. Miklar bókmenntir á sanskrít hafa verið gefnar út með þessu letri en það hefur þó enga opinbera stöðu sem ritkerfi þeirrar tungu og fleiri hafa verið notuð. Skriftin er skrifuð frá vinstri til hægri, notar ekki hástafi, er af gerðinni abúgída, samanstendur af 48 bókstöfum; 34 samhljóðum og 14 sérhljóðum, og nánast allir stafirnir bera einkennandi línu sem gengur í gegnum stafinn að ofan.

Devanagarí er notað til að skrifa hindí, maratí og nepölsku. Frá því á 19. öld hefur það verið mest notaða skrift fyrir sanskrít. Skriftin er líka notuð fyrir bojpurí, gujarí, paharí (garvalí og kúmaní), konkaní, magahí, maítilí, marvarí, bilí, nevarí, santalí, tarú og stundum sindí, sérpu og kasjmirí. Áður fyrr var hún notuð til að skrifa gújaratí.

Nafnið „devanagarí“ er upprunið af tveimur orðum úr sanskrít; deva kemur af orðinu „guð“ eða „guðlegur“ og nāgarī kemur af orðinu „borg“ og má lauslega þýða sem „skrift guðsborgar“ eða „hin guðlega skrift“.

Sérhljóðar

Sérhljóðarnir og kerfið þeirra eru:

	sjálfstæð mynd	Rómanskur stafur	með प	sjálfstæð mynd	Rómanskur stafur	með प
kaṇṭhya (kokhljóð)	अ	a	प	आ	ā	पा
tālavya (framgómhljóð)	इ	i	पि	ई	ī	पी
oṣṭhya (varahljóð)	उ	u	पु	ऊ	ū	पू
mūrdhanya (rishljóð)	ऋ	ṛ	पृ	ॠ	ṝ	पॄ
dantya (tannhljóð)	ऌ	ḷ	पॢ	ॡ	ḹ	पॣ
kaṇṭhatālavya (framgómkokhljóð)	ए	e	पे	ऐ	ai	पै
kaṇṭhoṣṭhya (varakokhljóð)	ओ	o	पो	औ	au	पौ

Samhljóðar

Samhljóðarnir og kerfið þeirra eru:

	sparśa (lokhljóð)								anunāsika (nefhljóð)		antastha (skriðhljóð)		ūṣma/saṃghashrī (önghljóð)
röddun →	aghoṣa				ghoṣa								aghoṣa		ghoṣa
fráblástur →	alpaprāṇa		mahāprāṇa		alpaprāṇa		mahāprāṇa		alpaprāṇa				mahāprāṇa
kaṇṭhya (kokhljóð)	क	ka /k/	ख	kha /kʰ/	ग	ga /ɡ/	घ	gha /ɡʱ/	ङ	ṅa /ŋ/					ह	ha /ɦ/
tālavya (framgómhljóð)	च	cha /c, t͡ʃ/	छ	chha /cʰ, t͡ʃʰ/	ज	ja /ɟ, d͡ʒ/	झ	jha /ɟʱ, d͡ʒʱ/	ञ	ña /ɲ/	य	ya /j/	श	śa /ɕ, ʃ/
mūrdhanya (rishljóð)	ट	ṭa /ʈ/	ठ	ṭha /ʈʰ/	ड	ḍa /ɖ/	ढ	ḍha /ɖʱ/	ण	ṇa /ɳ/	र	ra /r/	ष	ṣa /ʂ/
dantya (tannhljóð)	त	ta /t̪/	थ	tha /t̪ʰ/	द	da /d̪/	ध	dha /d̪ʱ/	न	na /n/	ल	la /l/	स	sa /s/
oṣṭhya (varahljóð)	प	pa /p/	फ	pha /pʰ/	ब	ba /b/	भ	bha /bʱ/	म	ma /m/	व	va /ʋ/

Tölustafir

0	1	2	3	4	5	6	7	8	9
०	१	२	३	४	५	६	७	८	९

Ritvél

Unicode fyrir devanagarí

Svið Devanāgarī Unicode er U+0900 .. U+097F.

Tenglar

Devanagari í Britannicu.

@@ Lína 1: / Lína 1: @@
 {{hreingerning}}
-'''Devanagarí''' ([[hindí]]: देवनागरी, ''Devanāgarī''), einnig kallað '''nagarí''', er [[ritkerfi]] [[Indland]]s og [[Nepal]]. Ritkerfið var fundið upp á [[11. öld]] út frá fornri skrift sem nefnist [[brahmi]]. Vegna þess að miklar bókmenntir á [[sanskrít]] voru gefnar út með skriftinni, mörg telja devanagarí vera opinbera ritkerfið fyrir málið, þó að það hafir aldrei verið neitt til. Skriftin er skrifuð frá vinstri til hægri, notar ekki hástafi, er ein [[Skrifletur#Abúgída|abúgída]], samanstendur af 48 bókstöfum; 34 samhljóðum og 14 sérhljóðum, og nánast allir stafirnir bera einkennandi línu sem gengur í gegnum stafinn að ofan.
+'''Devanagarí''' ([[hindí]]: देवनागरी, ''Devanāgarī''), einnig kallað '''nagarí''', er [[ritkerfi]] [[Indland]]s og [[Nepal]]. Ritkerfið var fundið upp á [[11. öld]] út frá fornri skrift sem nefnist [[brahmi]]. Miklar bókmenntir á [[sanskrít]] hafa verið gefnar út með þessu letri en það hefur þó enga opinbera stöðu sem ritkerfi þeirrar tungu og fleiri hafa verið notuð. Skriftin er skrifuð frá vinstri til hægri, notar ekki hástafi, er af gerðinni [[Skrifletur#Abúgída|abúgída]], samanstendur af 48 bókstöfum; 34 samhljóðum og 14 sérhljóðum, og nánast allir stafirnir bera einkennandi línu sem gengur í gegnum stafinn að ofan.
 Devanagarí er notað til að skrifa [[hindí]], [[maratí]] og [[nepalska|nepölsku]]. Frá því á [[19. öld]] hefur það verið mest notaða skrift fyrir sanskrít. Skriftin er líka notuð fyrir [[bojpurí]], [[gujarí]], [[paharí]] ([[garvalí]] og [[kúmaní]]), [[konkaní]], [[magahí]], [[maítilí]], [[marvarí]], [[bilí]], [[nevarí]], [[santalí]], [[tarú]] og stundum [[sindí]], [[sérpa|sérpu]] og [[kasjmirí]]. Áður fyrr var hún notuð til að skrifa [[gújaratí]].