„Kopar“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Tek aftur breytingu 1525727 frá 81.15.98.250 (spjall) |
nokkrar orðalagsbreytingar |
||
| Lína 15: | Lína 15: | ||
Efnisástand = Fast form}} |
Efnisástand = Fast form}} |
||
'''Kopar'''<ref name="edlisfraedi">{{orðabanki|325130|is=kopar|is1=eir|en1=copper}}</ref><ref name="bilord">{{orðabanki|486875|is=kopar|is1=eir|en1=copper}}</ref><ref name="efnafraedi">{{orðabanki|325887|is=kopar|is1=eir|en1=copper}}</ref> eða '''eir'''<ref name="edlisfraedi"/><ref name="bilord"/><ref name="efnafraedi"/> er [[frumefni]] með [[efnatákn]]ið '''Cu''' og |
'''Kopar'''<ref name="edlisfraedi">{{orðabanki|325130|is=kopar|is1=eir|en1=copper}}</ref><ref name="bilord">{{orðabanki|486875|is=kopar|is1=eir|en1=copper}}</ref><ref name="efnafraedi">{{orðabanki|325887|is=kopar|is1=eir|en1=copper}}</ref> eða '''eir'''<ref name="edlisfraedi"/><ref name="bilord"/><ref name="efnafraedi"/> er [[frumefni]] með [[efnatákn]]ið '''Cu''' og sætistöluna 29 í [[lotukerfið|lotukerfinu]]. |
||
== Almennir eiginleikar == |
== Almennir eiginleikar == |
||
Kopar er rauðleitur [[málmur]] með mikla [[rafleiðni|raf-]] og [[varmaleiðni]] (af hreinum málmum við stofuhita hefur einungis [[silfur]] |
Kopar er rauðleitur [[málmur]] með mikla [[rafleiðni|raf-]] og [[varmaleiðni]] (af hreinum málmum við stofuhita hefur einungis [[silfur]] meiri rafleiðni). Kopar er að líkindum sá málmur sem mannkynið hefur lengst haft í notkun. Fundist hafa tilbúnir hlutir úr kopar sem taldir eru vera frá um 8700 f.Kr. Kopar finnst í margvíslegu málmgrýti, en einnig sums staðar í hreinu formi. |
||
Á tímum [[Grikkland hið forna|Forn-Grikkja]] |
Á tímum [[Grikkland hið forna|Forn-Grikkja]] var málmurinn þekktur undir nafninu ''khalkos''. Á tíma [[Rómverjar|Rómverja]] varð hann svo þekktur sem ''aes Cyprium'' (''aes'' er almennt [[latína|latneskt]] orð yfir koparmálmblöndur eins og [[brons]] og aðra málma og mikið af kopar var unnið úr námum á [[Kýpur]]). Heitið var einfaldað yfir í ''cuprum'' og þaðan, með breytingum, yfir í íslenska orðið ''kopar''. |
||
== Notkun == |
== Notkun == |
||
| Lína 27: | Lína 27: | ||
* [[Pípulögn|Pípulagnir]] úr kopar. |
* [[Pípulögn|Pípulagnir]] úr kopar. |
||
* Hurðarhúna og aðra húsmuni. |
* Hurðarhúna og aðra húsmuni. |
||
* [[Stytta|Styttur]]: [[Frelsisstyttan]] |
* [[Stytta|Styttur]]: Í [[Frelsisstyttan|Frelsisstyttunni]] eru til dæmis 81,3 [[tonn]] af kopar. |
||
* [[Rafsegulstál]]. |
* [[Rafsegulstál]]. |
||
* [[Hreyfill|Hreyfla]], þá sérstaklega rafmagnshreyfla. |
* [[Hreyfill|Hreyfla]], þá sérstaklega rafmagnshreyfla. |
||
* [[Gufuvél]]ar. |
* [[Gufuvél]]ar. |
||
* [[Rafliði|rafliða]], [[safnteinn|safnteina]] |
* [[Rafliði|rafliða]], [[safnteinn|safnteina]] og [[rofi|rofa]]. |
||
* [[Rafeindalampa| |
* [[Rafeindalampa|Rafeindalampa,]] [[bakskautslampi|bakskautslampa]], og [[örbylgjuvaki|örbylgjuvaka]] í [[örbylgjuofn]]um. |
||
* [[Bylgjuleiðir|Bylgjuleiðara]] fyrir örbylgjur. |
* [[Bylgjuleiðir|Bylgjuleiðara]] fyrir örbylgjur. |
||
* |
* [[Samrás]]um, en í þeim hefur færst í vöxt að [[ál]]i sé skipt út fyrir kopar sökum betri leiðni kopars. |
||
* [[Mynt]]. |
* [[Mynt]]. Íslensku 5 og 10 krónu myntirnar eru 0,2% kopar. |
||
* |
* [[eldunarvara|Eldunarvörur]] eins og [[steikarpanna|steikarpönnur]]. |
||
* |
* Flestan [[borðbúnaður|borðbúnað]] ([[hnífur|hnífar]], [[gaffall|gafflar]] og [[skeið (áhald)|skeiðar]] innihalda kopar (nikkelsilfur)). |
||
* [[Sterlingsilfur]], ef það á að notast í |
* [[Sterlingsilfur]], ef það á að notast í borðbúnað, verður það að innihalda nokkur prósent af kopar. |
||
* |
* [[gljái|Leirglerung]] og til að lita [[gler]]. |
||
* [[Hljóðfæri]], þá sérstaklega [[látúnshljóðfæri]]. |
* [[Hljóðfæri]], þá sérstaklega [[látúnshljóðfæri]]. |
||
Útgáfa síðunnar 11. febrúar 2018 kl. 19:58
| Nikkel | Kopar | Sink | |||||||||||||||||||||||
| Silfur | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
Kopar[1][2][3] eða eir[1][2][3] er frumefni með efnatáknið Cu og sætistöluna 29 í lotukerfinu.
Almennir eiginleikar
Kopar er rauðleitur málmur með mikla raf- og varmaleiðni (af hreinum málmum við stofuhita hefur einungis silfur meiri rafleiðni). Kopar er að líkindum sá málmur sem mannkynið hefur lengst haft í notkun. Fundist hafa tilbúnir hlutir úr kopar sem taldir eru vera frá um 8700 f.Kr. Kopar finnst í margvíslegu málmgrýti, en einnig sums staðar í hreinu formi.
Á tímum Forn-Grikkja var málmurinn þekktur undir nafninu khalkos. Á tíma Rómverja varð hann svo þekktur sem aes Cyprium (aes er almennt latneskt orð yfir koparmálmblöndur eins og brons og aðra málma og mikið af kopar var unnið úr námum á Kýpur). Heitið var einfaldað yfir í cuprum og þaðan, með breytingum, yfir í íslenska orðið kopar.
Notkun
Kopar er þjáll og sveigjanlegur og er notaður mikið í vörur eins og:
- Koparvír.
- Pípulagnir úr kopar.
- Hurðarhúna og aðra húsmuni.
- Styttur: Í Frelsisstyttunni eru til dæmis 81,3 tonn af kopar.
- Rafsegulstál.
- Hreyfla, þá sérstaklega rafmagnshreyfla.
- Gufuvélar.
- rafliða, safnteina og rofa.
- Rafeindalampa, bakskautslampa, og örbylgjuvaka í örbylgjuofnum.
- Bylgjuleiðara fyrir örbylgjur.
- Samrásum, en í þeim hefur færst í vöxt að áli sé skipt út fyrir kopar sökum betri leiðni kopars.
- Mynt. Íslensku 5 og 10 krónu myntirnar eru 0,2% kopar.
- Eldunarvörur eins og steikarpönnur.
- Flestan borðbúnað (hnífar, gafflar og skeiðar innihalda kopar (nikkelsilfur)).
- Sterlingsilfur, ef það á að notast í borðbúnað, verður það að innihalda nokkur prósent af kopar.
- Leirglerung og til að lita gler.
- Hljóðfæri, þá sérstaklega látúnshljóðfæri.
Sjá einnig
- Eirgræna, spanskgræna (verdigris)
- Eirgrænn
Tilvísanir
- ↑ 1,0 1,1 Orðið „kopar“ á Orðabanka íslenskrar málstöðvar
- íslenska: „kopar“, „eir“
- ↑ 2,0 2,1 Orðið „kopar“ á Orðabanka íslenskrar málstöðvar
- íslenska: „kopar“, „eir“
- ↑ 3,0 3,1 Orðið „kopar“ á Orðabanka íslenskrar málstöðvar
- íslenska: „kopar“, „eir“