Sink
Kopar | Sink | Gallín | |||||||||||||||||||||||
Kadmín | |||||||||||||||||||||||||
|
Sink (úr þýsku Zinke, sem merkir „hvasst“ eða „skörðótt“) er frumefni með efnatáknið Zn og er með sætistöluna 30 í lotukerfinu. Það er fyrsta frumefnið í flokki 12. Efnafræðilega líkist sink magnesíni, þar sem jónir beggja eru svipaðar að stærð og algengasta oxunartala sinks er +2. Sink er 24. algengasta frumefnið í jarðskorpunni og hefur fimm stöðugar samsætur. Það er aðallega unnir úr málmgrýtinu sinkblendi sem er sinksúlfíð (ZnS). Helstu framleiðslulönd eru Ástralía, Kanada og Bandaríkin. Úrvinnsla fer fram með fleytingu, brennslu og raflausnarmálmvinnslu.
Almennir eiginleikar
[breyta | breyta frumkóða]Sink er tiltölulega hvarfgjarn málmur sem binst auðveldlega við súrefni og aðra málmleysingja. Það hvarfast einnig við daufar sýrur og myndr þá vetni. Algengasta og eina stöðuga oxunarstig sinks er +2.
Notkun
[breyta | breyta frumkóða]Sink er fjórði algengasti málmurinn í notkun í dag, á eftir járni, áli og kopar, mælt í framleiddu magni í tonnum á ári hverju. Árið 2023 var heimsframleiðsla á sinki áætluð um 13 milljónir tonna, þar af voru um 12,1 milljón tonna unnin úr námum, en afgangurinn kom frá endurvinnslu. [1]
Húðun og málmblöndur
[breyta | breyta frumkóða]Sink er mikið notað til að húða aðra málma, einkum stál, til að vernda þá gegn tæringu; þessi aðferð kallast galvanisering. Um helmingur allrar sinksframleiðslu fer í slíka húðun. [2] Sink er einnig notað í málmblöndur eins og látún, nýsilfur, ritvélamálm og ýmsar tegundir lóðmálma. Látún nýtur sérstakrar hylli vegna styrkleika og tæringarþols og er notað í bæði iðnaðar- og nytjahluti.
Sink er jafnframt notað í steypumót, sérstaklega í bílaiðnaði, og valsað sink er nýtt í hluta af umbúðum rafhlaðna.
Efna- og gúmmíiðnaður
[breyta | breyta frumkóða]Sinkoxíð (ZnO) er mikið notað sem hvítt litarefni í vatnsliti og málningu. Það gegnir einnig hlutverki efnahvata í framleiðslu gúmmívara þar sem það eykur styrk og endingu. [3] Sinkklóríð (ZnCl₂) er notað sem svitalyktareyðir og fúavarnarefni fyrir við. [4] Sinksúlfíð (ZnS) er notað sem litarefni í glóandi vísitölur í klukkum og öðrum hlutum sem þurfa að glóa í myrkri. [5][6]
Sinkmetýl (Zn(CH₃)₂) kemur fyrir í lífrænum efnasmíðum, en sinksterat er notað sem smurefni í plastframleiðslu og til að bæta eiginleika lita og mótunar.[7]
Lyfjafræði og snyrtivörur
[breyta | breyta frumkóða]Sinkoxíð er notað í lyfseðilslausum húðvörum sem veita vörn gegn sól og kulda, meðal annars í rakakrem og smyrsli. Kalamín, sem er blanda af sinkhýdroxíð-karbónötum og sílikötum, er notað í smyrsli gegn útbrotum og húðertingu.
Fæðubótarefni og lækningaleg notkun
[breyta | breyta frumkóða]Sink er algengt innihaldsefni í fjölvítamín- og steinefnablöndum sem fást án lyfseðils. Það hefur verið rannsakað vegna mögulegra andoxunaráhrifa og talið að það geti stuðlað að hraðari sáragræðslu og viðhaldi vefja. [8] Sinkglúkonat ásamt glýsíni hefur verið notað í töfluformi við kvefi og gæti dregið úr lengd einkenna. [9]
- ↑ Canada, Natural Resources (30 janúar 2018). „Zinc facts“. natural-resources.canada.ca. Sótt 4 maí 2025.
- ↑ „Zinc Uses“. American Galvanizers Association (enska). Sótt 4 maí 2025.
- ↑ „French Process Zinc Oxide: A Key Ingredient in Rubber Production“. HM Royal (bandarísk enska). Sótt 4 maí 2025.
- ↑ admin (6 maí 2023). „Zinc chloride is utilized extensively across a variety of sectors“. Niir Project Consultancy Services (bandarísk enska). Sótt 4 maí 2025.
- ↑ Lipsey, Jon (5 nóvember 2024). „What is zinc sulfide and what is it used for?“. Unfiltered (bandarísk enska). Sótt 4 maí 2025.
- ↑ Edwards, Tania (30. mars 2022). „Glowing in the dark: The History of Watch Luminescence from the Early 20th Century to Today“. Collectability (bresk enska). Sótt 4 maí 2025.
- ↑ admin (9 apríl 2023). „Zinc Stearate applications in industrial manufacturing“. Platinum Industries Pvt. Ltd. (bandarísk enska). Sótt 4 maí 2025.
- ↑ Health, Net (10. mars 2025). „Vitamins for Wound Healing: From A to Zinc“. Net Health (bandarísk enska). Sótt 4 maí 2025.
- ↑ McElroy, Betty Howell; Miller, Shelley Porter (2002). „Effectiveness of zinc gluconate glycine lozenges (Cold-Eeze) against the common cold in school-aged subjects: a retrospective chart review“. American Journal of Therapeutics. 9 (6): 472–475. doi:10.1097/00045391-200211000-00002. ISSN 1075-2765. PMID 12424502.