Finnska borgarastyrjöldin
.jpg)
Finnska borgarastyrjöldin (Suomen sisällissota á finnsku; Finska inbördeskriget á sænsku og Гражданская война в Финляндии á rússnesku) var stríð um yfirráð í Finnlandi þegar landið breyttist úr rússnesku stórfurstadæmi í sjálfstætt ríki. Stríðið braust út í kjölfar fyrri heimsstyrjaldarinnar í Evrópu og rússnesku byltingarinnar. Borgarastríðið var á milli rauðliða, sem lutu stjórn finnska sósíaldemókrataflokksins, og hvítliða, sem samanstóðu af íhaldsöflum finnska þingsins. Her rauðliða, sem aðallega var skipaður iðnaðar- og landbúnaðarverkamönnum, náði stjórn á borgum og iðnkjörnum Suður-Finnlands. Her hvítliða, sem skipaður var bændum og mið- og hástéttarmönnum, náði stjórn í strjálbýlli hlutum Mið- og Norður-Finnlands.
Á árunum í aðdraganda borgarastyrjaldarinnar hafði finnskt samfélag umbreyst af fólksfjölgun, iðnvæðingu, þéttbýlismyndun og þróun stéttarhreyfinga. Stjórnkerfi landsins var í miðri lýðræðis- og nútímavæðingu og því viðkvæmt. Efnahags- og samfélagsaðstæður Finna höfðu batnað hægt og bítandi og því hafði þjóðernis- og menningarvitund þeirra aukist.
Í fyrri heimsstyrjöldinni hrundi rússneska keisaradæmið og því hékk staða Finnlands í lausu lofti. Úr varð valdabarátta og vígbúnaðarkapphlaup milli vinstrisinnaðra verkamannahreyfinga og hægrisinnaðra íhaldsafla. Rauðliðarnir hrundu af stað misheppnuðu áhlaupi í febrúar árið 1918 með herstuðningi frá hinum nýstofnuðu Sovétríkjum. Hvítliðarnir hrundu af stað gagnáhlaupi í mars og hlutu liðsauka frá þýska keisaraveldinu í apríl. Helstu orrusturnar voru háðar við Tampere og Vyborg, þar sem hvítliðar unnu sigur, og við Helsinki og Lahti, þar sem þýskir hermenn báru sigur úr býtum. Hvítliðar og þýskir bandamenn þeirra unnu stríðið að endingu. Miklu ofbeldi gegn pólitískum andófsmennum var beitt á báðum hliðum. Um 12.500 stríðsfangar úr röðum rauðliða létust úr vannæringu og sjúkdómum í fangabúðum hvítliða. Alls létust um 39.000 manns, þar af 36.000 Finnar, í átökunum.
Eftir átökin urðu Finnar hluti af áhrifasvæði Þjóðverja í stað Rússa og gerðu áætlanir um að stofna finnskt konungsríki með ættingja Vilhjálms 2. Þýskalandskeisara á konungsstól. Þegar Þýskaland tapaði fyrri heimsstyrjöldinni og keisarinn sagði af sér síðla árs 1918 var hætt við þetta og í staðinn stofnað finnskt lýðveldi. Borgarastyrjöldin skildi eftir sig djúp sár í þjóðarsál Finnlands sem tók marga áratugi að græða. Í kjölfar borgarastyrjaldarinnar varð Carl Gustaf Emil Mannerheim, einn helsti herforingi Finna, þjóðhetja og gegndi embætti ríkisstjóra þar til fyrsti forseti finnska lýðveldisins var kosinn.
Tengill[breyta | breyta frumkóða]
- „Hvað getur þú sagt mér um finnsku borgarastyrjöldina 1918?“ á Vísindavefnum