Afbrigði latneska stafrófsins

Það eru til mörg afbrigði latneska stafrófsins, þess stafrófs sem notað til að rita flest þeirra tungumála sem nú eru töluð. Það hefur 26 bókstafi sem almennt eru viðurkenndir (hvern um sig bæði í hástafa- og lágstafagerð):

Z

a

b

c

d

e

f

g

h

i

j

k

l

m

n

o

p

q

r

s

t

u

v

w

x

y

z

Þetta er það stafróf sem Rómverjar notuðu á öldunum kringum upphaf tímatals okkar með nokkrum viðbótum. I og J voru upphaflega afbrigði sama stafs og sömuleiðis U og V. W varð til við tvöföldun þess stafs og var upphaflega notað til þess að skrifa germönsk mál sem höfðu tvenns konar rödduð varahljóð. Þar að auki gerðu Rómverjar ekki greinarmun á litlum og stórum stöfum. Upphaflega voru stafirnir Y og Z ekki í stafrófinu, en þeir voru fengnir að láni úr gríska stafrófinu til þess að rita grísk tökuorð í latínu. Í frumgerð stafrófsins var heldur ekkert G, en því var bætt við þar sem mikilvægt var að gera greinarmun á þeim tveimur hljóðum sem C stóð áður fyrir.

Þó að upphaflega hafi hver latneskur bókstafur um það bil samsvarað einu fónemi í latínu gefur auga leið að til þess að það yrði nothæft í öðrum málum, mörgum þeirra mjög fjarskyldum, þurfti það að aðlagast nýjum aðstæðum. Þess vegna er latneska stafrófið til í fjölmörgum afbrigðum og aðlögunum. Hér að neðan má sjá nokkur sýnishorn af slíkum viðbótum og aðlögunum.

Íslenska stafrófið[breyta | breyta frumkóða]

Íslenska stafrófið notar 32 bókstafi:

Ö

a

á

b

d

ð

e

é

f

g

h

i

í

j

k

l

m

n

o

ó

p

r

s

t

u

ú

v

x

y

ý

þ

æ

ö

Í íslensku eru bókstafirnir C, Q, W og Z almennt ekki notaðir. Tökuorð eru almennt aðlöguð íslensku þannig að aðrir stafir komi í stað þeirra, nema ýmis erlend nöfn og orð sem eru samsett úr þeim, t.d. ASCII-hnappaborð. Sérstakir íslenskir bókstafir eru: á, ð, é, í, ó, ú, ý, þ, æ og ö.

Danska og norska stafrófið[breyta | breyta frumkóða]

Danska og norska nota sama stafróf með 29 bókstöfum:

Å

a

b

c

d

e

f

g

h

i

j

k

l

m

n

o

p

q

r

s

t

u

v

w

x

y

z

æ

ø

å

Danska og norska nota bókstafina Æ, Ø og Å sem ekki eru til í upphaflega latneska stafrófinu.

Finnska og sænska stafrófið[breyta | breyta frumkóða]

Finnska og sænska nota sama stafróf með 29 bókstöfum:

Ö

a

b

c

d

e

f

g

h

i

j

k

l

m

n

o

p

q

r

s

t

u

v

w

x

y

z

å

ä

ö

Munurinn á finnsk-sænska stafrófinu og því dansk-norska er að í því seinna er Æ notað í stað Ä, og formið Ø í stað Ö. Einnig er röðun þessara bókstafa önnur: Æ, Ø, Å.

Pólska stafrófið[breyta | breyta frumkóða]

Pólska stafrófið hefur 32 bókstafi.

Ż

a

ą

b

c

ć

d

e

ę

f

g

h

i

j

k

l

ł

m

n

ń

o

ó

p

r

s

ś

t

u

w

y

z

ź

ż

Latnesku bókstafirnir Q, V og X eru ekki notaðir í pólsku. Pólska hefur 9 bókstafi sem ekki eru notaðir í latneska stafrófinu: ą, ć, ę, ł, ń, ó, ś, ź og ż.

Tékkneska stafrófið[breyta | breyta frumkóða]

Tékkneska stafrófið hefur 39 bókstafi:

Ž

a

á

b

c

č

d

ď

e

é

ě

f

g

h

ch

i

í

j

k

l

m

n

ň

o

ó

p

r

ř

s

š

t

ť

u

ú

ů

v

y

ý

z

ž

Athugið að farið er með "ch" sem sérstakan staf.

Baskneska stafrófið[breyta | breyta frumkóða]

Í baskneska stafrófinu eru einungis 22 bókstafir:

Z

a

b

d

e

f

g

h

i

j

k

l

m

n

ñ

o

p

r

s

t

u

x

z

Latnesku bókstafirnir C, Q, V, W og Y eru ekki notaðir í basknesku.

Tyrkneska starfrófið[breyta | breyta frumkóða]

Tyrkneska stafrófið hefur 29 bókstafi:

Z

a

b

c

ç

d

e

f

g

ğ

h

ı

i

j

k

l

m

n

o

ö

p

r

s

ş

t

u

ü

v

y

z

Þrír bókstafir latneska stafrófsins eru ekki notaðir: Q, W og X.

Tyrkneskan hefur sex bókstafi sem ekki eru notaðir í latneska stafrófinu:

Skrifaðir sem stórir bókstafir: Ç, Ğ, I, İ, Ö, Ş og Ü.

Skrifaðir sem litlir bókstafir: ç, ğ, ı, i, ö, ş og ü.

Athuga ber að "ı" og "i" eru tveir aðskildir stafir með óskiltt hljóðgildi og skrifaðir á mismunandi hátt sem bæði litlir og stórir stafir.

Maltneska stafrófið[breyta | breyta frumkóða]

Maltneska notar 30 bókstafi:

Ż

a

b

ċ

d

e

f

ġ

g

għ

h

ħ

i

ie

j

k

l

m

n

o

p

q

r

s

t

u

v

w

x

z

ż

Latnesku stafirnir C og Y eru ekki notaðir.

Víetnamska stafrófið[breyta | breyta frumkóða]

Víetnamska stafrófið hefur 29 bókstafi:

Y

a

ă

â

b

c

d

đ

e

ê

g

h

i

k

l

m

n

o

ô

ơ

p

q

r

s

t

u

ư

v

x

y

Í viðbót við latneska stafrófið hefur það víetnamska bókstafina Â, Ê og Ô. Þar að auki eru 8 tvístafa og ein þriggjastafa samsetningar sem samsvara sérstökum víetnömskum fónemum en ekki reiknast sem einingar í stafrófinu: Ch, Gh, Gi, Kh, Ng, Ngh, Nh, Ph og Th