7.517
breytingar
Breytingar
Jump to navigation
Jump to search
Ný síða: thumb|right|Róbert 1. Skotakonungur. '''Róbert 1.''' (11. júlí 1274 – 7. júní 1329) eða '''Róbert Bruce''' (enska: '''Robert the Bru...
[[Mynd:Robertthebruce.jpg|thumb|right|Róbert 1. Skotakonungur.]]
'''Róbert 1.''' ([[11. júlí]] [[1274]] – [[7. júní]] [[1329]]) eða '''Róbert Bruce''' (enska: '''Robert the Bruce''') var skoskur [[aðalsmaður]], frægur stríðsmaður, leiðtogi [[Skotland|Skota]] í [[frelsisstríð Skota|frelsisstríði]] þeirra gegn Englendingum og konungur Skotlands frá [[1306]] til dauðadags. Hann er talinn þjóðhetja í Skotlandi.
== Uppruni og erfðatilkall ==
Róbert var elsti sonur Róberts de Brus, lávarðs af Annandale, og konu hans Marjorie, greifynju af [[Carrick]]. Hún var mikill kvenskörungur og er sagt að hún hafi haldið föður hans föngnum þar til hann féllst á að kvænast henni. Þau áttu fjölda barna auk Róberts: Synina Edward, Alexander, Thomas og Neil og dæturnar Christina, [[Ísabella Bruce|Ísabella]] Noregsdrottning, kona [[Eiríkur Magnússon prestahatari|Eiríks prestahatara]], Margaret, Matilda og Mary, sem var fönguð og flutt til Englands árið [[1306]] og höfð þar í búri, almenningi til sýnis, í fjögur ár.
Frá móður sinni erfði Róbert jarldæmið Carrick þegar hún lést [[1292]] en gegnum föður sinn taldi hann sig eiga erfðarétt að skosku krúniunni þar sem faðirinn var afkomandi [[Davíð 1. Skotakonungur|Davíðs 1.]] Skotakonungs. Í erfðadeilunni sem reis eftir lát hinnar barnungu [[Margrét Skotadrottning|Margrétar drottningar]] árið [[1290]] tókst fjarskyldum frænda Róberts, [[Jóhann Balliol|Jóhanni Balliol]], að fá sig tekinn til konungs. Feðgarnir hófu fljótlega baráttu gegn honum. Þeir sóru [[Játvarður 1.|Játvarði 1.]] Englandskonungi hollustu í ágúst [[1296]] en töldu hann svo hafa svikið sig og Róbert yngri studdi uppreisn Skota gegn honum ári síðar. Jóhann Balliol hafði þá sagt af sér og Róbert Bruce og [[John Comyn]], náfrændi Balliols, voru saman útnefndir ríkisstjórar Skotlands. Samkomulag þeirra var þó ekki gott, enda töldu þeir sig báðir eiga tilkall til krúnunnar. Árið [[1299]] var biskupinn af St. Andrews útnefndur þriðji ríkisstjórinn til að reyna að halda frið milli hinna tveggja. Bruce sagði þó af sér árið eftir og hinir árið [[1301]].
Játvarður 1. réðist inn í Skotland í júlí það ár og var það sjötta innrás hans. [[Vopnahlé]] var þó samið í janúar [[1302]]. Um það leyti var á kreiki orðrómur um að Jóhann Balliol, sem var í útlegð í Frakklandi, yrði aftur settur á konungsstól og raunar munu margir aðalsmenn hafa stutt það. Þó varð ekkert af því.
Játvarður gerði enn eina innrásina árið 1303 og varð vel ágengt; í febrúar árið eftir höfðu allir leiðtogar Skota nema [[William Wallace]] (Braveheart) beygt sig undir vald hans. Þeir samþykktu að öll lög skyldu vera eins og verið hafði á ríkisárum [[Alexander2. Skotakonungur|Alexanders 3.]] og þeim mætti ekki breyta án þess að bera þau undir Játvarð. Frændi Játvarðs, jarlinn af Richmond, átti að leiða stjórn Skotlands sem yrði undir Játvarð gefin. Um sumarið var William Wallace svo handtekinn nálægt Glasgow og tekinn af lífi í London [[23. ágúst]].
== Konungur ==
Þótt Róbert Bruce hefði svarið Játvarði hollustu virðist Játvarður ekki hafa treyst honum, heldur grunað hann um græsku, enda hafði hann ýmist stutt Englendinga eða Skota í átökum undangenginna ára. Róbert taldi tilkall sitt til skosku krúnunnar ótvírætt og áleit sig rétta manninn til að leiða baráttuna gegn yfirráðum Englendinga en margir Skotar treystu honum ekki heldur og þar stóð andstæðingur hans og keppinautur, John Comyn, betur að vígi þar sem hann hafði staðið mun harðar gegn Englendingum og erfðatilkall hans var að minnsta kosti jafnsterkt og tilkall Bruce.
Margt er óljóst um atburðarásina en svo mikið er víst að þegar Robert Bruce var við ensku hriðina síðsumars [[1305]] ætlaði Játvarður konungur að láta handtaka hann, en tengdasonur konungs, Ralph de Monthermer, sem var vinur Róberts, varaði hann við svo að hann náði að flýja og komst norður til Skotlands. Þann [[10. febrúar]] [[1306]] hittust þeir Comyn á fundi í Grábræðrakirkjunni í [[Dumfries]] og þar kom til átaka á milli þeirra og Róbert drap Comyn fyrir framan háaltari kirkjunnar. Hann flýtti sér síðan til [[Glasgow]], játaði voðaverkið og vanhelgun kirkjunnar fyrir Robert Wishart biskupi og fékk [[aflausn]]. Wishart gaf klerkum landsins fyrirmæli um að styðja Róbert. Þrátt fyrir það var hann fallinn í [[bannfæring|bann]] af verknaði sínum. Hann sá þá að nú væri að hrökkva eða stökkva og setti fram tilkall sitt til krúnunnar. Fáir urðu til andmæla og hann var krýndur konungur Skota [[25. mars]].
== Skæruliðaforingi ==
Ekki blés byrlega fyrir hinum nýja konungi fyrst í stað í átökum við Englendinga. Hann tapaði hverri orrustunni af annarri. Kona hans, dóttir og systur voru teknar til fanga og sendar til Englands, þar sem þær áttu illa vist. Bróðir hans var tekinn til fanga og líflátinn. Sjálfur flúði Róbert ásamt tryggustu fylgismönnum sínum út í eyjar við strönd Skotlands. Þeir sneru aftur til meginlandsins í febrúar árið eftir og hófu þar [[skæruhernaður|skæruhernað]]. Tveir bræðra Róberts til viðbótar náðust og voru líflátnir, en smám saman fór honumað ganga betur í baráttu sinni við Englendinga og aðra óvini sína, þar á meðan John Comyn, son hins gamla fjandmanns síns. Í maí vann hann sigur á liði Comyns í [[orrustan við Inverurie|orrustunni við Inverurie]] og sigraði síðan setulið Englendinga í [[Aberdeen]].
Róbert reyndist afar snjall skæruliðaforingi. Í ágúst [[1309]] réði hann öllu norðanverðu Skotlandi og ári síðar viðurkenndi skoska kirkjan hann sem konung á kirkjuþingi þótt hann væri enn í banni. Næstu árin vann hann hvern sigurinn á fætur öðrum og fór jafnvel herferðir inn í Norður-England. Endahnúturinn var svo rekinn á þessa baráttu í [[orrustan við Bannockburn|orrustunni við Bannockburn]] 1314. Hernaðarsigrar Róberts stigu honum til höfuðs og hann sendi herlið til [[Írland]]s. Hann sagðist vilja hjálpa Írum í baráttu þeirra gegn Englendingum en sá um leið sjálfan sig eða ætt sína fyrir sér sem þjóðhöfðingja allra gelískra landa. Bróðir hans, Játvarður Bruce, var kjörinn yfirkonungur Írlands en þeim gekk þó ekki nægilega vel að fá Íra á sitt band og þegar Játvarður féll í [[orrustan við Faughart|orrustunni við Faughart]] [[14. október]] [[1318]] var draumurinn úti.
== Fjölskylda ==
Róbert giftist fyrst [[1295]] Ísabellu af Mar, dóttur hertogans af Mar, og er sagt að þau hafi verið afar ástfangin hvort af öðru. Hjónabandið var skammvint því Ísabella dó af barnsförum 19 ára að aldri í desember 1296. Barnið var stúlka, [[Marjorie Bruce]]. Hún dó einnig 19 ára eftir að hafa fætt barn.
Seinni kona Róberts, sem hann giftist [[1302]], var [[Elizabeth de Burgh]], sem samkvæmt sumum heimildum var aðeins um 13 ára að aldri. Hún var fönguð sumarið [[1306]], ekki löngu eftir krýningu þeirra hjónanna, og flutt til Englands ásamt Marjorie stjúpdóttur sinni og mágkonum, Christina og Mary, og höfð þar í haldi í átta ár. Þá var hún látin laus í fangaskiptum eftir orrustuna við Bannockburn. Þau Róbert áttu þrjú börn sem komust upp, soninn [[Davíð 2. Skotakonungur|Davíð 2.]] Skotakonung og dæturnar Matilda og Margaret.
Róbert átti líka allmörg lausaleiksbö0rn en um mæður þeirra er ekkert vitað. Hann lést 7. maí 1329 og hafði átt við veikindi að stríða um tíma. Lík hans var grafið í Dumferline-klaustri.
== Heimildir ==
* {{wpheimild | tungumál = En | titill = Robert Bruce | mánuðurskoðað = 14. júní| árskoðað = 2010}}
{{Töflubyrjun}}
{{Erfðatafla
| titill = [[Þjóðhöfðingjar Skotlands|Skotakonungur]]
| frá = [[1306]]
| til = [[1329]]
| fyrir = enginn<br/>síðast [[Jóhann Balliol]]
| eftir = [[Davíð 2. Skotakonungur|Davíð 2.]]
}}
{{Töfluendir}}
[[Flokkur:Saga Skotlands]]
[[Flokkur:Þjóðhöfðingjar Skotlands]]
{{fd|1274|1329}}
'''Róbert 1.''' ([[11. júlí]] [[1274]] – [[7. júní]] [[1329]]) eða '''Róbert Bruce''' (enska: '''Robert the Bruce''') var skoskur [[aðalsmaður]], frægur stríðsmaður, leiðtogi [[Skotland|Skota]] í [[frelsisstríð Skota|frelsisstríði]] þeirra gegn Englendingum og konungur Skotlands frá [[1306]] til dauðadags. Hann er talinn þjóðhetja í Skotlandi.
== Uppruni og erfðatilkall ==
Róbert var elsti sonur Róberts de Brus, lávarðs af Annandale, og konu hans Marjorie, greifynju af [[Carrick]]. Hún var mikill kvenskörungur og er sagt að hún hafi haldið föður hans föngnum þar til hann féllst á að kvænast henni. Þau áttu fjölda barna auk Róberts: Synina Edward, Alexander, Thomas og Neil og dæturnar Christina, [[Ísabella Bruce|Ísabella]] Noregsdrottning, kona [[Eiríkur Magnússon prestahatari|Eiríks prestahatara]], Margaret, Matilda og Mary, sem var fönguð og flutt til Englands árið [[1306]] og höfð þar í búri, almenningi til sýnis, í fjögur ár.
Frá móður sinni erfði Róbert jarldæmið Carrick þegar hún lést [[1292]] en gegnum föður sinn taldi hann sig eiga erfðarétt að skosku krúniunni þar sem faðirinn var afkomandi [[Davíð 1. Skotakonungur|Davíðs 1.]] Skotakonungs. Í erfðadeilunni sem reis eftir lát hinnar barnungu [[Margrét Skotadrottning|Margrétar drottningar]] árið [[1290]] tókst fjarskyldum frænda Róberts, [[Jóhann Balliol|Jóhanni Balliol]], að fá sig tekinn til konungs. Feðgarnir hófu fljótlega baráttu gegn honum. Þeir sóru [[Játvarður 1.|Játvarði 1.]] Englandskonungi hollustu í ágúst [[1296]] en töldu hann svo hafa svikið sig og Róbert yngri studdi uppreisn Skota gegn honum ári síðar. Jóhann Balliol hafði þá sagt af sér og Róbert Bruce og [[John Comyn]], náfrændi Balliols, voru saman útnefndir ríkisstjórar Skotlands. Samkomulag þeirra var þó ekki gott, enda töldu þeir sig báðir eiga tilkall til krúnunnar. Árið [[1299]] var biskupinn af St. Andrews útnefndur þriðji ríkisstjórinn til að reyna að halda frið milli hinna tveggja. Bruce sagði þó af sér árið eftir og hinir árið [[1301]].
Játvarður 1. réðist inn í Skotland í júlí það ár og var það sjötta innrás hans. [[Vopnahlé]] var þó samið í janúar [[1302]]. Um það leyti var á kreiki orðrómur um að Jóhann Balliol, sem var í útlegð í Frakklandi, yrði aftur settur á konungsstól og raunar munu margir aðalsmenn hafa stutt það. Þó varð ekkert af því.
Játvarður gerði enn eina innrásina árið 1303 og varð vel ágengt; í febrúar árið eftir höfðu allir leiðtogar Skota nema [[William Wallace]] (Braveheart) beygt sig undir vald hans. Þeir samþykktu að öll lög skyldu vera eins og verið hafði á ríkisárum [[Alexander2. Skotakonungur|Alexanders 3.]] og þeim mætti ekki breyta án þess að bera þau undir Játvarð. Frændi Játvarðs, jarlinn af Richmond, átti að leiða stjórn Skotlands sem yrði undir Játvarð gefin. Um sumarið var William Wallace svo handtekinn nálægt Glasgow og tekinn af lífi í London [[23. ágúst]].
== Konungur ==
Þótt Róbert Bruce hefði svarið Játvarði hollustu virðist Játvarður ekki hafa treyst honum, heldur grunað hann um græsku, enda hafði hann ýmist stutt Englendinga eða Skota í átökum undangenginna ára. Róbert taldi tilkall sitt til skosku krúnunnar ótvírætt og áleit sig rétta manninn til að leiða baráttuna gegn yfirráðum Englendinga en margir Skotar treystu honum ekki heldur og þar stóð andstæðingur hans og keppinautur, John Comyn, betur að vígi þar sem hann hafði staðið mun harðar gegn Englendingum og erfðatilkall hans var að minnsta kosti jafnsterkt og tilkall Bruce.
Margt er óljóst um atburðarásina en svo mikið er víst að þegar Robert Bruce var við ensku hriðina síðsumars [[1305]] ætlaði Játvarður konungur að láta handtaka hann, en tengdasonur konungs, Ralph de Monthermer, sem var vinur Róberts, varaði hann við svo að hann náði að flýja og komst norður til Skotlands. Þann [[10. febrúar]] [[1306]] hittust þeir Comyn á fundi í Grábræðrakirkjunni í [[Dumfries]] og þar kom til átaka á milli þeirra og Róbert drap Comyn fyrir framan háaltari kirkjunnar. Hann flýtti sér síðan til [[Glasgow]], játaði voðaverkið og vanhelgun kirkjunnar fyrir Robert Wishart biskupi og fékk [[aflausn]]. Wishart gaf klerkum landsins fyrirmæli um að styðja Róbert. Þrátt fyrir það var hann fallinn í [[bannfæring|bann]] af verknaði sínum. Hann sá þá að nú væri að hrökkva eða stökkva og setti fram tilkall sitt til krúnunnar. Fáir urðu til andmæla og hann var krýndur konungur Skota [[25. mars]].
== Skæruliðaforingi ==
Ekki blés byrlega fyrir hinum nýja konungi fyrst í stað í átökum við Englendinga. Hann tapaði hverri orrustunni af annarri. Kona hans, dóttir og systur voru teknar til fanga og sendar til Englands, þar sem þær áttu illa vist. Bróðir hans var tekinn til fanga og líflátinn. Sjálfur flúði Róbert ásamt tryggustu fylgismönnum sínum út í eyjar við strönd Skotlands. Þeir sneru aftur til meginlandsins í febrúar árið eftir og hófu þar [[skæruhernaður|skæruhernað]]. Tveir bræðra Róberts til viðbótar náðust og voru líflátnir, en smám saman fór honumað ganga betur í baráttu sinni við Englendinga og aðra óvini sína, þar á meðan John Comyn, son hins gamla fjandmanns síns. Í maí vann hann sigur á liði Comyns í [[orrustan við Inverurie|orrustunni við Inverurie]] og sigraði síðan setulið Englendinga í [[Aberdeen]].
Róbert reyndist afar snjall skæruliðaforingi. Í ágúst [[1309]] réði hann öllu norðanverðu Skotlandi og ári síðar viðurkenndi skoska kirkjan hann sem konung á kirkjuþingi þótt hann væri enn í banni. Næstu árin vann hann hvern sigurinn á fætur öðrum og fór jafnvel herferðir inn í Norður-England. Endahnúturinn var svo rekinn á þessa baráttu í [[orrustan við Bannockburn|orrustunni við Bannockburn]] 1314. Hernaðarsigrar Róberts stigu honum til höfuðs og hann sendi herlið til [[Írland]]s. Hann sagðist vilja hjálpa Írum í baráttu þeirra gegn Englendingum en sá um leið sjálfan sig eða ætt sína fyrir sér sem þjóðhöfðingja allra gelískra landa. Bróðir hans, Játvarður Bruce, var kjörinn yfirkonungur Írlands en þeim gekk þó ekki nægilega vel að fá Íra á sitt band og þegar Játvarður féll í [[orrustan við Faughart|orrustunni við Faughart]] [[14. október]] [[1318]] var draumurinn úti.
== Fjölskylda ==
Róbert giftist fyrst [[1295]] Ísabellu af Mar, dóttur hertogans af Mar, og er sagt að þau hafi verið afar ástfangin hvort af öðru. Hjónabandið var skammvint því Ísabella dó af barnsförum 19 ára að aldri í desember 1296. Barnið var stúlka, [[Marjorie Bruce]]. Hún dó einnig 19 ára eftir að hafa fætt barn.
Seinni kona Róberts, sem hann giftist [[1302]], var [[Elizabeth de Burgh]], sem samkvæmt sumum heimildum var aðeins um 13 ára að aldri. Hún var fönguð sumarið [[1306]], ekki löngu eftir krýningu þeirra hjónanna, og flutt til Englands ásamt Marjorie stjúpdóttur sinni og mágkonum, Christina og Mary, og höfð þar í haldi í átta ár. Þá var hún látin laus í fangaskiptum eftir orrustuna við Bannockburn. Þau Róbert áttu þrjú börn sem komust upp, soninn [[Davíð 2. Skotakonungur|Davíð 2.]] Skotakonung og dæturnar Matilda og Margaret.
Róbert átti líka allmörg lausaleiksbö0rn en um mæður þeirra er ekkert vitað. Hann lést 7. maí 1329 og hafði átt við veikindi að stríða um tíma. Lík hans var grafið í Dumferline-klaustri.
== Heimildir ==
* {{wpheimild | tungumál = En | titill = Robert Bruce | mánuðurskoðað = 14. júní| árskoðað = 2010}}
{{Töflubyrjun}}
{{Erfðatafla
| titill = [[Þjóðhöfðingjar Skotlands|Skotakonungur]]
| frá = [[1306]]
| til = [[1329]]
| fyrir = enginn<br/>síðast [[Jóhann Balliol]]
| eftir = [[Davíð 2. Skotakonungur|Davíð 2.]]
}}
{{Töfluendir}}
[[Flokkur:Saga Skotlands]]
[[Flokkur:Þjóðhöfðingjar Skotlands]]
{{fd|1274|1329}}
