Breiðafjörður

Helstu firðir og flóar við Ísland.
Faxaflói, Breiðafjörður og Húnaflói eru stærstir.

Breiðafjörður er stór og grunnur fjörður við vesturströnd Íslands, um 50 km breiður og 125 km langur. Breiðafjörður er á milli Vestfjarðakjálkans og Snæfellsness og er umkringdur fjöllum á þrjá vegu og ganga margir firðir inn úr honum, stærstur þeirra Hvammsfjörður í austurátt. Nokkur þéttbýlissvæði eru að sunnanverðu við fjörðinn en engin norðanmegin.

Náttúra

Fjaran í Skáleyjum á Breiðafirði

Náttúra Breiðafjarðar er mjög sérstök og einkennist af fjölda eyja en í honum eru flestar eyjar á Íslandi. Talið er að þar séu um 3000 eyjar, hólmar og sker og hafa eyjarnar á Breiðafirði löngum verið taldar eitt af því sem væri óteljandi á Íslandi. Sjávarföll eru mjög mikil á firðinum og er munur á flóði og fjöru allt að 6 metrum á meðal stórstreymi. Landslagið tekur því miklum breytingum eftir stöðu sjávar og er þar um fjórðungur af öllum fjörum á Íslandi.

Berggrunnur Breiðafjarðar tilheyrir elsta hluta berggrunns Íslands og er um 6 til 12 milljón ára gamall, hluti af tertíer berggrunninum. Hann er að mestu leyti byggður upp af misþykkum basalthraunlögum. Á Hrappsey má finna bergtegundina anortosít og er það eini fundarstaðurinn á Íslandi. Antortosít er stundum nefnd tunglberg því að það er önnur aðalbergtegund tunglsins. Stór skriðjökull lá yfir Breiðafirði á síðustu ísöld og hefur hann að mestu mótað núverandi landslag í firðinum.

Lífríki fjarðarins og eyjanna er óvenjumikið og fjölskrúðugt. Þar eru meðal annars mikilvæg hrygningar- og uppeldissvæði fyrir margar tegundir t.d. þorsk, rækju, hörpuskel og hrognkelsi. Um 20 % af íslenska landselsstofninum og um helmingur útselsstofninum halda sig við Breiðafjörð. Hvalir eru tíðir á Breiðafirði og smáhveli eins og hnísa og hnýðingur eru algengustu tegundirnar en háhyrningar og hrefnur eru algengar á utanverðum firðinum. Þar er einnig eitt mikilvægasta svæði landsins fyrir fuglalíf. Sjófuglar einkenna svæðið og er fjöldi einstaklinga mestur hjá lunda en æðarfuglar eru næstflestir. Fýll, dílaskarfur, toppskarfur, rita, hvítmáfur, svartbakur, kría og teista eru einnig mjög áberandi tegundir en grágæs, þúfutittlingur, maríuerla og snjótittlingur eru einnig algengar tegundir. Um 70 % af íslenska hafarnarstofninum lifir við Breiðafjörð. Toppskarfur verpir á Íslandi nánast eingöngu við fjörðin og um 90 % dílaskarfa verpa þar. Minkar eru nú í öllum eyjum á firðinum en refir hafa ekki verið með greni þar svo vitað sé til þó þeir sjáist stundum á eyjum næst landi.

Búseta og landnýting

Eyjar á Breiðafirði hafa verið í byggð allt frá því að Þrándur mjóbein nam land í Flatey. Þar þóttu landkostir miklir þó að eyjarnar væru smáar, hlunnindabúskpur eyjabænda bætti það ríflega upp. Nýttu menn jöfnum höndum fisk, sel og fugl. Helstu verstöðvar voru í Oddbjarnarskeri, Bjarneyjum og Höskuldsey. Dvöldu um 200 manns vor og haust á vertíð í Oddbjarnaskeri fram á seinni hluta 19. aldar. Einkum voru það flatfiskar, hrongkelsi, þorskur, ýsa og skata sem veidd voru. Selurinn gaf af sér kjöt, spik til fæðu og ljósmetis og skinn í klæði og skó. Auk fuglatekju til matar var eggja- og dúntekja mikilvæg hlunnindi.

Nú er einungis búið allt árið í Flatey. Þar er einna best varðveitti byggðakjarni landsins frá seinni hluta 19. aldar og byrjun þeirrar 20. Í Flatey var klaustur frá 1172 og þar var Flateyjarbók, sem er merk heimild um Noregskonunga, varðveitt um tíma.

Heimildir

• Vefur Breiðafjaraðarnefndar Geymt 14 júlí 2006 í Wayback Machine
• Lífríki sjávar í Breiðafirði Yfirlit rannsókna
• Breiðafjörður, West-Iceland: an Arctic marine protected area úr tímaritinu Marine Protected areas

Tenglar

• „Bráður Breiðafjörður“; grein í Morgunblaðinu 1986