Tíberíus

Tíberíus
Rómverskur keisari
Valdatími	14 – 37
Fæddur:	16. nóvember 42 f.Kr
Fæðingarstaður	Róm
Dáinn:	16. mars 37
Dánarstaður	Misenum
Forveri	Ágústus
Eftirmaður	Calígúla
Maki/makar	Vipsania Agrippina, Julia eldri
Börn	Drusus Julius Caesar, Germanicus (ættleiddur)
Faðir	Tiberius Claudius Nero
Móðir	Livia Drusilla
Fæðingarnafn	Tiberius Claudius Nero
Keisaranafn	Tiberius Caesar Augustus
Ætt	Julíska-claudíska ættin

Tiberius Caesar Augustus, fæddur Tiberius Claudius Nero, (16. nóvember 42 f.Kr. – 16. mars 37) var annar keisari Rómar frá dauða Ágústusar árið 14 þar til hann lést sjálfur. Hann var af claudísku ættinni, sonur Tiberiusar Neros og Liviu Drusillu. Móðir hans skildi við föður hans og giftist Ágústusi 39 f.Kr. Tíberíus giftist síðar dóttur Ágústusar (af fyrra hjónabandi) Juliu eldri og var síðar ættleiddur af Ágústusi og varð við það hluti af julísku ættinni. Keisaratignin átti síðan eftir að haldast innan þessara tveggja ætta næstu fjörutíu árin þannig að sagnfræðingar hafa talað um julíska-claudíska veldið.

Tíberíusar er minnst sem eins af hæfustu herforingjum Rómaveldis sem lagði grundvöllinn að norðurmörkum heimsveldisins með herförum sínum í Pannóníu, Illyríu, Retíu og Germaníu. Síðar varð hann þekktur sem skapþungur og sérlundaður keisari. Keisaratignin var embætti sem hann óskaði sér aldrei, og valdatíð hans endaði með ógnarstjórn eftir lát sonar hans Drususar árið 23. Árið 26 fluttist hann til eyjarinnar Kaprí og sneri aldrei aftur til Rómar en hélt tengslum við öldungaráðið með bréfaskriftum. Stjórn ríkisins var að mestu leyti í höndum hins ófyrirleitna Sejanusar. Ættleiddur sonur hans, Calígúla, tók við af honum.

Æska og uppvöxtur

Tíberíus var sonur Liviu Drusillu og Tiberiusar Neros, en þegar hann var þriggja ára voru foreldrar hans látnir skilja svo að Octavianus (sem síðar varð þekktur sem Ágústus) gæti giftst móður hans. Faðir Tíberíusar lést árið 33 f.Kr. og eftir það var Tíberíus hjá móður sinni og Ágústusi. Árið 16 f.Kr. giftist hann Vipsaniu Agrippinu en með henni eignaðist hann soninn Drusus Julius Caesar árið 13 f.Kr. Ágústus fékk Tíberíus svo til þess að skilja við Vipsaniu til þess að giftast dóttur sinni frá fyrra hjónabandi, Juliu eldri, árið 11 f.Kr. Að sögn var fyrra hjónaband Tíberíusar hamingjusamt, en seinna hjónabandið var alla tíð óhamingjusamt. Árið 6 f.Kr. dró Tíberíus sig út úr sviðsljósinu í Róm og flutti til Rhodos þar sem hann var næstu átta árin. Árið 2 f.Kr. skildi hann við Juliu vegna framhjáhalds hennar.

Arftaki Ágústusar

Ágústus hafði ættleitt Lucius og Gaius, syni Juliu dóttur sinnar frá fyrra hjónabandi hennar. Þeir voru ættleiddir árið 17 f.Kr. með það fyrir augum að þeir myndu taka við af honum keisaratigninni. Lucius lést árið 2 og Gaius árið 4 og því þurfti Ágústus að finna nýjan arftaka. Nýji arftakinn reyndist vera Tíberíus því Ágústus ættleiddi hann

Hershöfðinginn Tíberíus

Tíberíus hafði sýnt það frá unga aldri að hann var hæfur hershöfðingi, en hann hafði m.a. barist gegn Pörþum árið 20 f.Kr., þar sem hann hefndi fyir ósigur Crassusar 33 árum fyrr. Einnig lagði hann ný landsvæði undir Rómaveldi í Ölpunum, ásamt bróður sínum, Drususi. Eftir að hafa verið ættleiddur af Ágústusi hélt hann til herdeildanna á ný og kvað niður uppreisn á Balkanskaga. Árið 9 stjórnaði hann vörnum við ána Rín eftir að hershöfðinginn Varus hafði tapað bardaganum í Teutoburg skógi þar sem þrjár rómverskar herdeildir (legio) höfðu farist.

Valdatími

Brjóstmynd af Tíberíusi.

Tíberíus var augljós erfingi Ágústusar, eftir að sá síðarnefndi lést árið 14, og var því fljótlega hylltur sem keisari af öldungaráðinu. Engu að síður voru ekki allar herdeildirnar tilbúnar til að sverja honum hollustu og uppreisnir áttu sér stað í Pannoniu og við Rín. Drusus sonur Tíberíusar kvað niður uppreisnina í Pannoniu og Germanicus, bróðursonur Tíberíusar sem hann hafði ættleitt, kvað niður uppreisnina við Rín, með nokkrum erfiðleikum.

Germanicus jók á hróður sinn sem sigursæll hershöfðingi þegar hann hefndi fyrir ósigur Varusar í Germaníu, á árunum 14 til 16. Árangrinum fagnaði hann í Róm með hátíðarhöldum og var svo í kjölfarið skipaður ræðismaður (consul). Með þessu var hann orðinn líklegastur til þess að verða arftaki Tíberíusar. Germanicus lést hins vegar skyndilega árið 19 og grunur lék á að eitrað hefði verið fyrir honum. Drusus, sonur Tíberíusar, varð þá líklegur arftaki, varð landsstjóri í Pannoniu og síðar ræðismaður, en hann lést einnig skyndilega, árið 23. Síðar kom í ljós að eiginkona hans Livilla og elskhugi hennar, Sejanus, höfðu eitrað fyrir honum.

Sejanus

Árið 26 yfirgaf Tíberíus Róm og sneri aldrei þangað aftur. Hann varði mestum sínum tíma á eyjunni Kaprí á setri sem hann kallaði Villa Jovis. Eftir brotthvarf Tíberíusar varð Lucius Aelius Sejanus, yfirmaður lífvarðasveitar keisarans, valdamesti maðurinn í Rómaborg. Sejanus hafði áður styrkt stöðu sína í Róm þegar hann flutti alla lífvarðasveit keisarans inn í borgina, en sveitin hafði áður verið staðsett á víð og dreif í kringum borgina. Með þessu hafði hann hátt í tíu þúsund hermenn undir sinni stjórn inni í borginni. Sejanus bað Tíberíus árið 25 um leyfi til að giftast Livillu, ekkju Drususar, en Tíberíus neitaði því hann áleit Sejanus vera af of lágri stétt. Engu að síður var Sejanus einn af helstu aðstoðarmönnum Tíberíusar og eftir að sá síðarnefndi settist að á Kaprí stjórnaði Sejanus að mestu hverjir fengu að hitta keisarann. Sejanus hóf árið 29 að handtaka ýmsa valdamenn í borginni, til þess að losa sig við alla samkeppni um völdin. Margir voru sakaðir um landráð og teknir af lífi. Á meðal þeirra sem hann lét handtaka voru Agrippina, ekkja Germanicusar, og tveir synir hennar, en þau dóu öll í varðhaldi. Fljótlega uppúr þessu fór að halla undan fæti hjá Sejanusi, því Tíberíus fór að gruna að hann ætlaði sér að taka völdin af sér. Tíberíus sendi bréf til Rómar þar sem hann lét öldungaráðið skipa mann að nafni Macro sem yfirmann lífvarðasveitarinnar, og sá hinn sami handtók Sejanus og lét taka hann af lífi.

Síðustu árin

Réttarhöld og aftökur á meintum landráðamönnum héldu áfram þrátt fyrir fráfall Sejanusar, að þessu sinni fyrir tilstuðlan Tíberíusar, enda töldu fornir sagnaritarar að keisarann væri haldinn vænisýki sem hefði farið sífellt versnandi eftir því sem hann eltist. Orðspor Tíberíusar fór sífellt versnandi eftir því sem leið á valdatíma hans, bæði vegna þeirrar ógnarstjórnar sem ríkti í Rómaborg, á meðan keisarinn var fjarverandi, en einnig vegna sögusagna um afbrigðilegar kynhneigðir keisarans.

Tíberíus ættleiddi tvo ættingja sína, og hugsanlega arftaka, árið 35. Annars vegar var það eini eftirlifandi sonur Germanicusar og Agrippinu, Gaius (sem er þekktur sem Calígúla), og hins vegar Tiberius Gemellus, sonarsonur Tíberíusar. Gaius hafði þó mun sterkari stöðu þar sem Gemellus var aðeins á táningsaldri.

Tíberíus veiktist árið 37 þegar hann var að ferðast í Campaniu, á sunnanverðri Ítalíu. Að lokum varð hann ófær um að halda áfram og lést skömmu síðar, við höfnina í Misenum, nálægt Napólí. Sagnaritarinn Tacitus segir frá því að Calígúla og Macro, yfirmaður lífvarðasveitarinnar, hafi kæft Tíberíus með kodda þegar keisarinn virtist vera að jafna sig af veikindunum. Almenningur fagnaði fráfalli Tíberíusar, enda var hann þá orðinn mjög óvinsæll. Calígúla tók við keisaratigninni án átaka. Erfðaskrá Tíberíusar hafði kveðið á um að Calígúla og Gemellus ættu báðir að taka við keisaratigninni, en hún var lögð til hliðar. Calígúla ættleiddi Gemellus en lét þó fljótlega taka hann af lífi.

Heimildir

Scarre, Chris, Chronicle of the Roman Emperors, the Reign–by–Reign Record of the Rulers of Imperial Rome (London: Thames & Hudson, 1995).

Fyrirrennari: Ágústus

Rómarkeisari (14 – 37)

Eftirmaður: Calígúla