Notandi:Óskadddddd/sandkassi/1

 Þetta er aðeins sandkassi. Ekki nota þetta.

Listi yfir algengar málvillur og ritvillur í íslensku, hér eru aðeins skráð orð og orðasambönd sem alltaf teljast röng en ekki bara röng í vissu samhengi.

Málfræðivilla/Stafsetningarvilla	Leiðrétting	Útskýring
afhverju	af hverju	Rita skal af hverju sem tvö orð; enda samanstendur það af forsetningunni „af“ og spurnarfornafninu „hver“.
afneytun	afneitun	Orðið „afneitun“ kemur af því að neita einhverju. Að „neyta“ einhvers er skylt orðinu „not“.
alkahólisti	alkóhólisti	Orðið er dregið af orðinu alkóhól.
annað hvort...eða	annaðhvort...eða	Samtengingin „annaðhvort ... eða“ er rituð í tveimur orðum en ekki þremur. Rétt er að taka fram að óákveðna fornafnið „annar hvor“ er í hk. et. „annað hvort“ og er tvíyrt. Hér er merkingarmunur.
annarsvegar	annars vegar
"að standa upp fyrir sjálfum sér"	Að standa með sjálfum sér	Tekið ur ensku: "To stand up for yourself" en hefur afbakaða merkingu á íslensku. Þú getur ekki staðið upp fyrir sjálfum/sjálfri þér, en þú getur staðið upp (úr sæti þínu) fyrir öðrum.
bakka upp	styðja	To back up er stundum notað á ensku þegar átt við að styðja eitthvað, á íslensku hefur það að "bakka eitthvað upp" enga merkingu.
berast á banaspjótum	berast á banaspjót	Orðtakið berast á banaspjót þýðir „að sækjast hvor eftir annars lífi“. Berast á er gagnverkandi merkingar (bera hvor á annan), sbr. að slást (slá hvor annan). Berast á banaspjót er þannig í rauninni = bera hvor á annan banaspjót, þ.e. hvor um sig ber banaspjót á hinn, þeir beita vopni hvor gegn öðrum. Villan að berast á banaspjótum kemur upp þegar menn hafa misskilið þetta þannig að á ætti að stýra þágufalli. Berast á banaspjótum er svokölluð alþýðuskýring, tveggja alda gömul.
byggja á	byggjast á	Að segja: samningar ?byggja á gagnkvæmnu trausti, er rangt. Rétt er að segja: samningar byggjast á gagnkvæmu trausti. Samningar „byggja“ ekki neitt. Rangt: Kristin trú ?byggir á Biblíunni. Rétt: Kristin trú er byggð á eða byggist á Biblíunni. Prófspurningarnar ?byggja á námsefninu. Rétt er: Prófspurningarnar eru byggðar á námsefninu eða byggjast á námsefninu. Byggja á á við þegar sagt er t.d.: Hann byggði húsið á sandi.
dáldið	dálítið
dreyfa	dreifa
einhvað / eikkhvað	eitthvað
einmanna	einmana
fyrring	firring
fleyra	fleira
fleirra	fleira
gamminn geysa	gamminn geisa	Gammur er hestur. Láta gamminn geisa.
gangnamunni	gangamunni	Göng en ekki göngur. Munni ganganna.
grandskoða	grannskoða	Þú skoðar eitthvað grannt.
gregoríanska tímatalið	gregoríska tímatalið eða gregorska tímatalið	Allar myndirnar þrjár fyrirfinnast í íslensku máli, en gregorska eða gregoríska tímatalið er réttast frá röklegu og málfræðilegu sjónarmiði þar sem tímatalið er kennt við Gregoríus 13. páfa sem einnig er nefndur Gregor á íslensku.
haldfang	handfang	Handfang er sá hluti einhvers sem hendur geta fangað, til dæmis í því skyni að lyfta viðkomandi hlut, halda á honum eða færa hann úr stað. Orðið „haldfang“ er hins vegar hvergi að finna í íslenskri orðabók.
harmlaus	meinlaus	Hér er dæmi um falsvini. Hér er verið að rugla saman enska orðinu harmless og íslenska orðinu harmlaus (laus við harm (þ.e. sorg)), en harmless er venjulega þýtt sem: meinlaus, skaðlaus, saklaus.
hellast úr lestinni	heltast úr lestinni	Orðatiltækið á uppruna sinn að rekja til þess þeim tíma þegar hestar voru helsti fararskjótinn, en þá gat komið sér illa þegar margir voru á ferð saman ef einn hestur varð haltur og gat ekki fylgt lestinni lengur. Þar sem slík lest er ekki ílát er hins vegar ekki hægt að hella neinu úr henni.
hinsvegar	hins vegar
hlægja	hlæja	Sögnin beygist þannig: Hlæja (nh.) - hló (þt. et.) - hlógum (þt. ft.) - hlegið (lh. þt.). Sögnin að hlægja merkir að fá einhvern til að hlæja.
hnéið	hnéð
mig/mér hlakka til	ég hlakka til	sjá: þágufallssýki
hurðar (nf.ft)	hurðir (nf. ft)	Sumir gera sömu villu með orðið lestir, og tala um margar lestar (sem er rangt). Hér er ruglað saman eignarfalli eintölu og nefnifalli fleirtölu.
hvorki...eða	hvorki...né	sjá: fleiryrt samtenging
hæðsti	hæsti
inní	inn í eða inni í	Hvort „inn í“ eða „inni í“ er notað fer eftir því hvort átt er við hreyfingu („ég fór inn í húsið“) eða hreyfingarleysi („ég er inni í húsinu“). Hvort tveggja er skrifað í tveimur orðum.
innstunga	tengill	Sagnorðið „innstunga“ á við um þann verknað að stinga einhverju inn í eitthvað. Tengill er hins vegar hlutur sem hægt er stinga einhverju inn í til þess að tengja það við eitthvað. Til dæmis er hægt að stinga kló á raftæki inni rafmagnstengil, til þess að tengja tækið við raforkudreifikerfi.
ítrasta	ýtrasta	ítrasta sem er komið af orðinu ítur: fallegur, ágætur er oft ruglað saman við efsta stig af ýtrari sem þýðir: frekar, rækilegar, en efsta stigið er: ýtrast(ur): eins og t.d. í orðasambandinu: til hins ýtrasta af fremsta megni - eða - mitt ýtrasta ráð: síðasta ráð mitt.
jafnmargir...en...	Jafnmargir...og...	Rangt er að skrifa: Óvíða eru jafnmargar bifreiðar miðað við íbúa en á Íslandi. Þarna á annaðhvort að standa: jafnmargar...og eða fleiri...en...
kartefla	kartafla
keyptu	kauptu	Þegar notaður er boðháttur sagnarinnar að kaupa í eintölu á hann að vera „kauptu“ en ekki „keyptu“. Orðmyndin „keyptu“ er þó ekki alltaf röng, hún er rétt sem 3. persóna fleirtölu í þátíð.
kílómeter	kílómetri
koma frá Akureyri, koma frá Reykjavík	vera frá Akureyri, vera frá Reykjavík.	Það eru ensk áhrif að tala um að „koma frá“ einhverjum stað. Talað er um að menn séu frá Akureyri (en úr Svarfaðardal til dæmis) eða úr Reykjavík eða frá, en menn „koma“ ekki frá neinum stað ef menn eru að tala um uppruna einhvers.
kjarnaorkusprengja	kjarnorkusprengja
leiti	leyti	í orðasambandi eins og „að öðru leyti“ og „um þetta leyti“ skal ekki skrifa „leiti“; „leiti“ þýðir hæð og á að nota í orðasambandi eins og „á næsta leiti“ og í staðarheitum eins og „Efstaleiti“.
líter	lítri
lýst á	líst á
mannsal	mansal	Orðið „man“ merkir „ófrjáls manneskja“.
mér langar	mig langar	Sögnin „að langa“ er ópersónuleg sögn sem tekur með sér þolfall.
mánaðarmót	mánaðamót	Tveir mánuðir mætast og því er orðið mánuður í eignarfalli fleirtölu, ekki eintölu.
meiga	mega	núþáleg sögn
meter	metri
millistykki	fjöltengi	Fjöltengi er röð tengja með snúru á öðrum enda sem gerir manni kleift að knýja fleira en eitt raftæki úr einum tengli. Millistykki hefur hins vegar þann tilgang að breyta einni tegund af tengi yfir í aðra, til dæmis USB tengi á tölvumús yfir í PS/2 svo hægt sé að nota nýlegar mýs með eldri gerðum tölva sem hafa ekki USB tengi. Flest slík millistykki hafa aðeins eitt inntak og eitt úttak, og eru því ekki fjöltengi. Þó er ekki útilokað að sama tækið geti verið bæði millistykki og fjöltengi, hafi það fleiri en eitt inntak eða úttak. Hins vegar eru langflest fjöltengi ekki millistykki, það á til dæmis við um venjuleg rafmagnsfjöltengi sem breyta ekki einni tegund af tengi yfir í aðra, heldur þjóna þeim tilgangi að fjölga tengjum af sömu tegund.
neytaði	neitaði
nokkurskonar	nokkurs konar
næst síðast	næstsíðast
oft á tíðum	oft og tíðum	Samanber orðasambandið „ótt og títt“: Dæmi: „Hvað gat hún hugsað um oft og tíðum er hún horfði svo?“ (H.Laxness).
orsakavaldur	orsök	Orsakavaldur er óþörf tvítekning (tautologia). Orsök er nóg.
pulsa	pylsa
ristavél	brauðrist	Brauðrist er heimilistæki notað til að rista brauð. Orðið „ristavél“ er hins vegar hvergi að finna í íslenskri orðabók. (Ristavél er að finna í Beygingarlýsingu íslensks nútímamáls sem aðgengileg er á heimasíðu Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum og hún er einnig í frá 2006.
samskonar	sams konar
snéri	sneri	Ri-sagnir eru 4 sagnir í íslensku, sem hafa þá sérstöðu að vera einu sagnir málsins sem enda á -ri í þátíð. Þær eru einu sagnirnar sem hafa blandaða beygingu fyrir utan núþálegar sagnir. Þessar sagnir eru gróa, núa, róa og snúa. Einnig eru þær sérstakar fyrir þá sök, að í þátíð eru þær ritaðar með e (skv. tilskipun menntamálaráðuneytisins), þó svo að framburðurinn sé með é.
soldið	svolítið
svo lengi sem	svo framarlega sem, svo fremi sem	Komið úr ensku: „As long as …“.
talva	tölva
telur - eitthvað telur	skiptir máli	Á ensku er stundum sagt: everything counts, en á íslensku er ekki rétt að segja ?að allt telji, eða ?að mörk telji (að hvert mark telji) o.s.frv., heldur skipta þau máli (hvert mark skiptir máli).
tréið	tréð
trúnna	trúna	Það er eitt „n“ í orðunum trúna, kúna, ána, brúna. Dæmi: "missa trúna, mjólka kúna, vaða yfir ána eða fara yfir brúna."
uppá	upp á eða uppi á	(sjá: inn í og inni í)
útfrá	út frá
útileiga	útilega	Þú ferð í útilegu og gistir í tjaldi, ferðavagn, eða gistir jafnvel úti í náttúrunni. Það getur jafnvel verið að þú leigir þér ferðavagninn, sem þá er í útleigu. En útileiga er ekki til.
útí	út í eða úti í	(sjá: inn í og inni í)
útum	út um eða úti um	(sjá: inn í og inni í)
vírus	veira	Orðið veira er íslenska, en vīrus er það latneska. T.a.m.: Tölvuveira, bakteríuveira, plöntuveira.
víst að...	fyrst að...	Menn rugla saman tveimur orðum, víst og fyrst. Hið fyrrnefnda er komið af orðinu vissa en hitt er úr talmáli og haft í merkingunni: úr því að, þar sem (um orsök). Dæmi: Fyrst að ég get þetta þá getur þú þetta, þ.e.a.s: Þar eð ég get þetta þá getur þú þetta. En víst er notað um vissu: Það er nokkuð víst að ég geti gert þetta.
ynnsta	innsta
mér vantar	mig vantar	Sögnin „að vanta“ er ópersónuleg sögn sem tekur með sér þolfall.
ég vill	ég vil
þáttaka	þátttaka	Orðið merkir „það að taka þátt“ og er þannig myndað, að sögninni „að taka“ er skeytt aftan við stofn nafnorðsins „þáttur“ þannig að úr verður þátt-taka.
þ.á.m.	þ.á m.	Punktur er óþarfur þar sem forsetningin „á“ er ekki stytt. Sjá má reglurnar um skammstöfun í íslensku.
þæginlegt	þægilegt

Tenglar

• „Hverjar eru algengustu villurnar í talaðri íslensku?“. Vísindavefurinn.
• LanguageTool Style and Grammar Checker með stuðningi fyrir íslensku.