Fyrri heimsstyrjöldin

Bíbú

Nigga

Stríðandi fylkingar

Stríðandi fylkingar í fyrri heimsstyrjöldinni.

Miðveldin

Austurríki-Ungverjaland leit á morðið á ríkiserfingjanum, Franz Ferdinand sem ógnun. Þar að auki óttuðust Austurríkis-Ungverjar að Serbar væru að reyna að ýta undir byltingu innan Austurríkis-Ungverjalands og vildu því taka á Serbum áður en til þess kæmi. Þeir gáfu Serbum úrslitakosti sem þeir vissu að væru of kröfuharðir, til þess að egna þá til stríðs. Serbar höfnuðu úrslitakostunum og í kjölfarið lýsti Austurríki-Ungverjaland stríði á hendur Serbíu, þann 28. júlí 1914.

Þýskaland hafði samið við Austurríki-Ungverjaland árið 1883, um samstöðu ef annað ríkið lenti í stríði. Þegar Franz Jósef, keisari Austurríkis-Ungverjalands, bað Þýskaland um stuðning í stríðinu við Serbíu, hét Vilhjálmur 2. Þýskalandskeisari, þeim skilyrðislausum stuðningi, án þess að spyrjast fyrir um markmið eða áætlanir þeirra. Að stríðinu loknu litu bandamenn svo á að þessi skilyrðislausi stuðningur hafi haft úrslitaþýðingu varðandi allsherjarstríð og kenndu því Þjóðverjum um upphaf stríðsins.

Tyrkneska Ottomanveldið átti landamæri að Rússlandi í Kákasus og hafði misst landssvæði á þeim slóðum til Rússanna. Tyrkirnir gerðu því samning við Þjóðverja í ágúst 1914, um að berjast sameiginlega gegn Rússum, með það fyrir augum að vinna til baka af þeim landsvæði. Búlgarar gengu til liðs við miðveldin í október 1915 þegar þeir lýstu stríði á hendur Serbíu. Búlgarar höfðu það að markmiði að vinna landsvæði af Serbum í stríðinu. Auk þessara ríkja börðust nýlendur Þýskalands í Afríku og Asíu með miðveldunum.

Bandamenn

Serbar voru á móti þeim ítökum sem Austurríki-Ungverjaland hafði á Balkanskaganum, og litu í raun á þá sem helstu óvini sína, en Austurríkis-Ungverjar réðu yfir Króatíu, Bosníu og Hersegóvínu og fleiri svæðum. Serbar vildu sameina alla slava á Balkanskaganum í einu ríki, Júgóslavíu, undir sinni forystu. Austurríkis-Ungverjar sökuðu serbnesk yfirvöld um að eiga þátt í morðinu á Franz Ferdinand, en því höfnuðu Serbar og einnig þeim úrslitakostum sem Austurríkis-Ungverjar gáfu þeim.

Eftir stríðsyfirlýsingu Austurríkis-Ungverja reiddu Serbar sig á stuðning Rússa sem höfðu lengi verið bandamenn þeirra. Serbar höfðu beðið Rússa um að standa með sér nokkrum dögum áður en stríðsyfirlýsing Austurríkis-Ungverjalands var birt. Nikulás 2. Rússakeisari gaf þegar fyrirmæli um herútboð og var þá í raun að staðfesta þátttöku Rússlands yfirvofandi stríði. Þjóðverjar litu á þetta sem stríðsyfirlýsingu og urðu á undan Rússum til að lýsa yfir stríði með formlegum hætti, sem þeir gerðu þann 1. ágúst.

Frakkar voru í hernaðarbandalagi með Rússum og því var við því búist, í Þýskalandi, að Frakkland myndi taka þátt í stríðinu. Einnig voru Frakkar enn bitrir yfir ósigri í stríði þeirra við Prússa árið 1871. Þýskir herforingjar töldu að þeir þyrftu að klára stríð við Frakkana áður en þeir gætu tekist á við Rússa, svo þeir myndu ekki þurfa að berjast á tveimur vígstöðvum. Þjóðverjar lýstu yfir stríði á hendur Frökkum þann 3. ágúst.

Bretland lýsti yfir stríði á hendur Þjóðverjum 4. ágúst. Ein ástæða fyrir þátttöku Breta var sú að árið 1839 höfðu þeir lofað að verja hlutleysi Belgíu ef til innrásar kæmi. Þjóðverjar höfðu nú krafið Belga um að leyfa sér að fara inn í landið til þess að ráðast þaðan inn í Frakkland, en Belgar höfnuðu og því réðust Þjóðverjar inn í Belgíu. Einnig var mikilvægt fyrir Breta að halda vináttu við Frakka og Rússa, bæði vegna viðskiptahagsmuna og vegna þess hve erfitt það gæti reynst að verja hin gríðarstóru landflæmi heimsveldisins ef til átaka kæmi við þessi lönd.

Japanir lýstu yfir stríði á hendur Þjóðverjum í ágúst 1914. Japanir litu á stríðið sem tækifæri til að auka áhrif og umsvif sín á meginlandi Asíu og á Kyrrahafinu á kostnað Þjóðverja. Ítalía var fyrir stríðið í hernaðarbandalagi með Þýskalandi og Austurríki-Ungverjalandi, en kaus engu að síður að vera hlutlaus þegar stríðið braust út. Árið 1915 sömdu Ítalir svo við bandamenn um að berjast með þeim í stríðinu. Ítalía réðst gegn Austurríki-Ungverjalandi með það fyrir augum að leggja undir sig ítölsku-mælandi héruð landsins. Bandaríkin voru hlutlaus fram til 1917 en gengu til liðs við bandamenn 6. apríl það ár, m.a. vegna þess að Þjóðverjar höfðu þá sökkt sjö bandarískum kaupskipum. Rúmenía, Portúgal, Svartfjallaland, Grikkland, Armenía, Kína og Brasilía börðust einnig með bandamönnum auk nýlendna Breta og Frakka víðsvegar um heiminn. Fjölmörg önnur ríki lýstu yfir stríði á hendur Miðveldunum eða slitu stjórmálasambandi við þau.

Frekari fróðleikur

• Coffman, Edward M., The War to End All Wars: The American Military Experience in World War I (1998).
• Cruttwell, C.R.M.F., A History of the Great War, 1914-1918 (1934).
• Ellis, John og Cox, Mike, The World War I Databook: The Essential Facts and Figures for All the Combatants (2002).
• Falls, Cyril, The Great War (1960).
• Fussell, Paul, The Great War and Modern Memory (1975).
• Gray, Edwyn A., The U-Boat War, 1914-1918 (1994).
• Haber, L.F., The Poisonous Cloud: Chemical Warfare in the First World War (1986).
• Halpern, Paul G., A Naval History of World War I (1995).
• Hardach, Gerd, The First World War 1914-1918 (1977).
• Henig, Ruth, The Origins of the First World War (2002).
• Herwig, Holger H., The First World War: Germany and Austria-Hungary 1914-1918 (1996).
• Higham, Robin og Dennis E. Showalter (ritstj.), Researching World War I: A Handbook (2003).
• Howard, Michael, The First World War (2002).
• Hubatsch, Walther, Germany and the Central Powers in the World War, 1914-1918 (1963).
• Joll, James, The Origins of the First World War (1984).
• Keegan, John, The First World War (1999).
• Kennedy, David M., Over Here: The First World War and American Society (1982).
• Kennett, Lee B., The First Air War, 1914-1918 (1992).
• Lee, Dwight E. (ritstj.), The Outbreak of the First World War: Who Was Responsible? (1958).
• Lyons, Michael J., World War I: A Short History 2. útg. (1999).
• Morton, Desmond og Granatstein, J.L., Marching to Armageddon: Canadians and the Great War 1914-1919 (1989).
• Pope, Stephen og Wheal, Elizabeth-Anne (ritstj.), The Macmillan Dictionary of the First World War (1995).
• Robbins, Keith, The First World War (1993).
• Silkin, Jon. (ritstj.), The Penguin Book of First World War Poetry 2. útg. (1997).
• Stevenson, David, Cataclysm: The First World War As Political Tragedy (2004).
• Stevenson, David, The First World War and International Politics (2005).
• Stokesbury, James, A Short History of World War I (1981).
• Strachan, Hew, The First World War: Volume I: To Arms (2004).
• Taylor, A.J.P., The First World War: An Illustrated History (1963).
• Tuchman, Barbara, The Guns of August
• Tucker, Spencer (ritstj.), The Encyclopedia of World War I: A Political, Social, and Military History (2005).
• Tucker, Spencer (ritstj.), European Powers in the First World War: An Encyclopedia (1999).
• Venzon, Anne (ritstj.), The United States in the First World War: An Encyclopedia (1995).
• Winter, J.M., The Experience of World War I 2. útg. (2005).
• van der Vat, Dan, The Atlantic Campaign. (1988).

Tenglar

• First World War.com : The War to End All Wars
• 1914-1918.net : The British Army in the Great War