Skógarþröstur
| Skógarþröstur | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Skógarþröstur á Íslandi 2011
ⓘ | ||||||||||||||
| Ástand stofns | ||||||||||||||
| Vísindaleg flokkun | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Tvínefni | ||||||||||||||
| Turdus iliacus Linnaeus, 1766 |
Skógarþröstur (fræðiheiti: Turdus iliacus) er spörfugl af ætt þrasta sem verpir í furu- og birkiskógum og á freðmýrarsvæðum í Norður-Evrópu og Asíu.
Skógarþrösturinn lifir aðallega á skordýrum og ormum á varptímanum en á öðrum tímum árs lifir hann mikið á berjum og fræjum. Hreiður þrasta eru oftast í runnum eða á jörðu. Þeir safnast oft saman í stóra hópa að haust- og vetrarlagi. Skógarþrestir verpa sjaldan í Bretlandi og á Írlandi en algengt er að þeir hafi þar vetursetu. Hann er að mestu leyti farfugl en á Íslandi heldur stór hópur þeirra til allt árið.
Útlitseinkenni
[breyta | breyta frumkóða]Skógarþröstur er meðalstór spörfugl, móbrúnn að ofan á höfði, baki, vængjum og stéli en ljósgulur og hvítur að framan með dökkbrúnum rákum og blettum á bringu. Áberandi eru kremhvítu rákirnar ofan við augun og rauðbrúnu hliðarnar. Goggurinn er gulleitur með dökkum brodd. Fæturnir eru eru ljósbrúnir að lit. Kynin eru eins í útliti og óaðgreinanleg.
Meðallengd skógarþrasta er um 20-24 cm og breidd vænghafs milli 33 og 35 cm. Þyngd er milli 50 og 75 g. Sú deilitegund skógarþrasta sem finna má á Íslandi er í stærri kantinum[1][2].
Útbreiðsla og kjörlendi
[breyta | breyta frumkóða]Skógarþröstur verpur í Evrópu og Asíu, langleiðina til Kyrrahafs. Varpsvæði skógaþrasta ná frá Íslandi og Skotlandi (vestustu mörk), og austur um Skandinavíu, Eystrasaltið og Rússland um það bil að 165°E. Undanfarin ár hafa útbreiðslumörk tegundarinnar stækkað aðeins, bæði í Austur Evrópu þar sem skógarþrösturinn verpur nú í norðurhluta Úkraínu, og einnig á suðurhluta Grænlands þar sem tegundin nam land árin 1990-1991[2][1].
Skógarþröstur er algengur á Íslandi og er útbreiddur á láglendi um land allt[3]. Skógarþröstur er að mestu farfugl og fer til Vestur-Evrópu á haustin, mest til Bretlands, Írlands, Frakklands og Pýreneaskaga[4]. Veturseta fer þó vaxandi og sjást nú þúsundir fugla í árlegum vetrarfuglatalningum Náttúrufræðistofnunar, einkum í þéttbýli suðvestanlands [3].
Skógarþröstur er láglendisfugl og verpur þéttast í skógvistum, 46,4 pör/km², lúpínu, 21 par/km², og ræktarlandi, 9,1 par/km² [5]. Mesti varpþéttleiki skógarþrasta sem mælst hefur á Íslandi er í birkiskógi á Héraði á Austurlandi (373 pör/km²) og í blönduðu gróðurlendi í Fossvogskirkjugarði (369 pör/km²)[6][7]. Þessar mælingar á varpþéttleika skógarþrasta á Íslandi eru jafnframt þær hæstu í heimi.
Söngur
[breyta | breyta frumkóða]Karlfuglinn syngur breytilegt lag. Skógarþrestir hafa mjög greinilegar svæðisbundnar mállýskur í söng, þ.e. stofnar á tilteknu svæði hafa áþekkan söng eða söngmynstur.[8]
Söngur skógarþrastar skiptist í tvo hluta. Fyrri hlutinn og samanstendur af nokkrum upphafsþáttum yfirleitt í hækkandi eða lækkandi tíðni. Þessir þættir geta ýmist verið skýrir tónar, eða flöktandi í tónhæð ("trill"). Eftir upphafsþættina fylgir seinni hluti söngsins sem er mun hraðari og breytilegri í byggingu og mynstri (ýmist kallað muldur eða skvaldur). Svæðisbundnu mállýskuna er að finna í upphafsstefi söngsins. Þannig er upphafserindi söngsins eins hjá tilteknum fugl og innan hans mállýskusvæðis en muldrið er mjög breytilegt. Útbreiðslusvæði mállýsku er breytilegt í stærð en í skóglendi í Noregi er meðalstærð þessara mállýskuhverfa um 41.5 km²[8].
Flokkunarfræði
[breyta | breyta frumkóða]Tegundinni var fyrst lýst af Carl Linnaeus í 10.útgáfu af flokkunarriti hans Systema Naturae árið 1758 undir sama tegundanafni (Turdus iliacus)[9]
Meðal skógarþrasta finnast tvær undirtegundir:[2][1]
- Turdusi liacus sp. iliacus, sem lýst var af Carl Linnaeus og verpur á meginlandi Evrasíu.
- Turdus iliacus sp. coburni, sem verpur á Íslandi, Færeyjum og Grænlandi. Einstaklingar þessarar undirtegundar eru aðeins stærri og dekkri en aðrir skógarþrestir.
Heimild
[breyta | breyta frumkóða]- ↑ 1,0 1,1 1,2 del Hoyo, J.; Elliott, A., & Christie, D., eds. (2005). Handbook of the Birds of the World Vol. 10. ISBN 84-87334-72-5.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Snow, D. W. & Perrins, C. M. (1998). The Birds of the Western Palearctic Concise Edition. ISBN 0-19-854099-X.
- ↑ 3,0 3,1 Kristinn Haukur Skarphéðinsson (Október 2018). „Skógarþröstur (Turdus iliacus)“. Náttúrufræðistofnun Íslands. Sótt Júní 2022.
- ↑ Jóhann Óli Hilmarsson. „Skógarþröstur“. Fuglavefur. Sótt Júní 2022.
- ↑ Kristinn Haukur Skarphéðinsson; og fleiri (2016). Mikilvæg fuglasvæði á Íslandi. Fjölrit Náttúrufræðistofnunar Nr. 55. 295 s. (PDF).
- ↑ Nielsen, Ó. K. (2003). Skógvist: Mófuglar og skógfuglar á Héraði 2002. Náttúrufræðistofnun Íslands.
- ↑ Hulda Elísabet Harðardóttir (2019). Breeding biology of Icelandic thrushes. Háskólaprent.
- ↑ 8,0 8,1 Bjerke, T.K.,; Bjerke, T.H., (1981). Song dialects in the Redwing Turdus iliacus. Ornis Scandinavica.
- ↑ Linnaeus, Carl (1758). Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima, reformata (in Latin). Holmiae. (Laurentii Salvii). p. 168.
