Fara í innihald

Likud

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Likud-bandalagið
הַלִּיכּוּד‬
Merki Likud-bandalagsins
Merki Likud-bandalagsins
Fylgi 25,0% (+12)
Formaður Benjamín Netanjahú (hebreska: בִּנְיָמִין נְתַנְיָהוּ)
Stofnár 1973 (bandalag), 1988 (sameinaður flokkur)
Samruni eftirtalinna hreyfinga גח"ל (Gachal), המרכז החופשי (HaMerkas HaChofschi), התנועה למען ארץ ישראל השלמה (HHaTenu'a Lema'an Eretz Yisrael HaSheleima)
Höfuðstöðvar King George 38, 6156101

Tel Aviv

Stjórnmálaleg
hugmyndafræði 		Frjálslyndisstefna, Þjóðernisfrjálslyndisstefna[1][2][3][4]
Íhaldsstefna[5]
Þjóðernisíhaldsstefna[6][7][8]
Efnahagsfrelsi
Zíonismi[5]
Hægrilýðhyggja[9]
Sögulega:
Zíonísk endurskoðunarstefna[10][11]
Frjálslyndisíhaldshyggja[12]
Einkennislitur Blár  
Sæti á Knesset
Listabókstafur מחל‬/MXL
Vefsíða www.likud.org.il

Likud (á hebresku: הליכוד, umritað HaLikud, ísl. Samstæðan eða Bandalagið) er ísraelsk stjórnmálahreyfing, sem í upphafi var kennd við miðjustefnu með skýrum skírskotunum til hægristefnu.[13]

Meðlimur Likud-bandalagsins nefnist í daglegu tali likudnik (לִכּוּדְנִיק‬) og er það heiti er myndað með viðskeytinu -nik, en það er upprunalega fengið að láni úr slavneskum málum. Það er löng hefð fyrir viðskeytinu í jiddískum orðasamsetningum og fyrir áhrif þeirrar tungu, sem Askhenazi gyðingar hafa verið mæltir á síðan á 9. öld, á þróun nútímahebresku hefur slavneska viðskeytið -nik öðlast mikilvægan sess í hebresku — aðalþjóðtungu Ísraelsmanna.[14]

Saga

[breyta | breyta frumkóða]

Árið 1973 varð Likud til undir stjórn Ariels Sharon og Menachem Begin við samruna eftirtalinna hreyfinga, sem allar störfuðu í andstöðu við Verkamannaflokkinn.

Flokkur Nafn á hebresku Latnesk umritun
Þjóðarlisti David Ben-Gurion רשימה ממלכתית Reshima Mamlakhtit
Frjálslyndi flokkurinn מפלגה ליברלית ישראלית‬ Miflaga Libralit Yisraelit
Frelsisflokkurinn חרות Herut
Hreyfing um stækkun Ísraels התנועה למען ארץישראל השלמה HaTenu'a Lema'an Eretz Yisrael HaSheleima
Frjálsa miðjuhreyfingin המרכז החופשי HaMerkas HaChofschi

Samyrkjubú

[breyta | breyta frumkóða]

Þrátt fyrir að einhver áðurnefndra framboða hafi verið orðuð við hægrisinnaða þjóðernisstefnu, ekki síst í anda zíonískrar endurskoðunarstefnu, þá var Likud-hreyfingin stofnuð í því skyni að starfa sem veraldlegur samvinnuflokkur á miðju stjórnmálanna. Strax frá upphafi var höfuðáherslan lögð á miðjupólitík og samvinnu félaga og hreyfinga, sem margar tilheyrðu — ólíkt Likud — hægri vængnum. Hreyfingin komst greiðlega til valda í þessu samkrulli miðju- og hægristefnu, en ísraelsk samvinnufélög eru fjölbreyttari en víða. Þekktasta félagaformið eru samyrkjubúin, sem langflest þekkjast ýmist sem kibbutz (קיבוץ‬) eða moshav (מושב) og íbúarnir kibbutznik (קִבּוּצְנִיק‬)[15] og moshavnik (מוֹשַׁבְנִיק‬).[16] Í fyrstu kosningum Likud til löggjafarþingsins Knesset hlaut flokkurinn 30,2% fylgi.[17]

Gengi í löggjafakosningum

[breyta | breyta frumkóða]

Í næstu Knesset-kosningum 1977 vann Likud stórsigur með 33,4% fylgi, 43 þingsætum og stærstan part 9. áratugarins hélt bandalagið hreinum meirihluta í ríkisstjórn. Þær kosningar eru jafnan sagðar hafa valdið straumhvörfum í sögu ísraelska löggjafans Knesset[18], en þá náði hægriflokkur í fyrsta skipti hreinu kjöri gegn ríkjandi vinstristjórninni sem þá var á fleti á Knesset. Réði þar miklu að Likud, í félagi við hægriflokka, hafði lagt fram róttækar tillögur sem gerðu samvinnuhreyfingunni kleift að umbreyta starfsemi sinni úr sjálfsþurftarbúskap í arðbær framleiðslufyrirtæki.

Eftir kosningarnar árið 1992 varð þó að stokka upp sætaskipan á Knesset, þar sem Verkamannaflokkurinn var kjörinn með meirihluta. Fór svo að mynduð var stjórn Verkamannaflokks, Meretz (sósíal-demókratísk, græn vinstrihreyfing), Yiud (skammlíf stjórnmálahreyfing) og Shas (gyðingleg últra-rétttrúnaðar stjórnmálahreyfing). Það sem talin er örlagabreytan í þeim kosningum var samstarf fyrrverandi pólitískra erkifjenda, Yitzhak Rabin og Símonar Peres. Þannig fór að Yitzhak Rabin var settur forsætisráðherra þegar stjórnin var sett 13. júlí 1992. Tíð hans í stóli forseta varði þó skammt, en þann 4. nóvember 1995 var Rabin myrtur og Peres settur forseti í hans stað. Þegar gengin var friðarganga í Tel Aviv til stuðnings Oslóarsáttmálanum skaut ísraelski þjóðernissinninn Yigal Amir hann til bana.

Kosningar með breyttu sniði

[breyta | breyta frumkóða]

Um miðjan 10. áratuginn voru ísraelsk stjórnmál í uppnámi. Til að forða upplausn eða annars konar óstöðugleika voru kosningarnar 1996 framkvæmdar með gerbreyttu sniði. Fyrri venjan, að kjósa til löggjafa án persónukjörs um þjóðhöfðingja, þótti ekki nógu vel til þess fallin að stuðla að pólitískum stöðugleika. Þannig var í fyrsta sinn kosið í fyrsta sinn til löggjafarþingsins, annars vegar, og í embæti forsetans, hins vegar. Frambjóðandi Likud — Benjamín „Bibi“ Netanjahú — sigraði þar fráfarandi forsetann Shimon Peres úr Verkamannaflokknum með minna en 1% mun — 50,5% gegn 49,5%. Verkamannaflokkurinn hélt þó kjöri á Knesset og skipaði því Likud stjórnarandstöðu með forsætisráðherrann fremstan í fylkingu. Netanjahú sat til 1999 og tilkynnti að hann hygðist setjast í helgan stein frá stjórnmálum. Næstu tvö árin gegndi Netanjahú stöðu yfirráðgjafa hjá ísraelska fjarskiptatækniþróunarfélaginu BATM.[19][20]

Endurkoma Sharons

[breyta | breyta frumkóða]

Brotthvarf Netanjahú úr pólitík varð til þess að hinn aldni upphafsmaður Likud-bandalagsins, Ariel Sharon, settist í stól formanns. Bandalagið tapaði fyrir flokknum Yisrael Ahat undir stjórn Ehud Barak árið 1999. Fljótlega fóru þó vinsældir Barak dvínandi og árið 2001 sigraði Sharon stórsigur fyrir Likud. Það vakti verðskuldaða heimsathygli þegar Sharon sigraði með fjórðungi fleiri atkvæða, en þá fjölgaði þingsætum Likud um 19. Velgengnin varði þó skammt, því í kjölfar kosninga til löggjafarþings 2003 varð upplausn innan Likud, sem varð til þess að Ariel Sharon færði sig í flokk Kadima.

Afhroð til Knesset

[breyta | breyta frumkóða]

Í löggjafarþingskosningunum 2006 galt Likud slíkt afhroð, að þingsætum flokksins á Knesset (löggjafarþinginu) fækkaði á einu bretti um 26. Áður en kosið var til löggjafans að nýju árið 2009 þurftu Likud-menn að hagræða innra starfi og ytri ímynd. Til þess var einn fráfarinna formanna flokksins, Benjamín 'Bibi' Netanjahú — þá á eftirlaunum, fenginn aftur til síns gamla starfa. Benjamin lét hendur standa fram úr ermum, þar sem endurheimta þurfti þingsæti.

Þegar kosið var að nýju 2009 var hinn fráfarni snúinn aftur sem formaður, endurheimti 15 þingsæti og stofnaði til samsteypustjórnar með hægri flokkunum Yisrael Beiteinu og Shas.

Forysta

[breyta | breyta frumkóða]

 Leiðtogi Tekið við embætti Lausn frá embætti Forsætisráðherratíð
1 Menachem Begin 1973 1983 1977–1983
2 Yitzhak Shamir 1983 1993 1983–1984, 1986–1992
3 Benjamín Netanjahú 1993 1999 1996–1999
4 Ariel Sharon 1999 2005 2001–2006
(3) Benjamín Netanjahú 2005 Enn í embætti 2009–

Sitjandi þingmenn

[breyta | breyta frumkóða]

Tilvísanir

[breyta | breyta frumkóða]
  1. ↑ Daniel Tauber (13. ágúst 2010). „Ze'ev Jabotinsky (1880-1940)“. Likud Anglos. Afrit af upprunalegu geymt þann 22. febrúar 2011. „Jabotinsky's movement and teachings, which can be characterized as national-liberalism, form the foundation of the Likud party.“
  2. ↑ McGann, James G.; Johnson, Erik C. (2005). Comparative Think Tanks, Politics and Public Policy. Edward Elgar Publishing. bls. 241. ISBN 9781781958995. „The Likud Party, the party of Prime Minister Ariel Sharon, is a national-liberal party, while the Labor Party, led by Shimon Peres, is more left-wing and identified as social-democratic.“
  3. ↑ „Israel - Political Parties“. GlobalSecurity.org. 12. apríl 2014. Sótt 26. janúar 2015. „The two main political parties—Likud, essentially national-liberal and Labor, essentially social-democratic—have historical roots and traditions pre-dating the establishment of the State in 1948.“
  4. ↑ „Meet the parties - Likud“. Haaretz. 2015. Afrit af upprunalegu geymt þann 16. maí 2019. Sótt 1. mars 2015. „A national-liberal political movement (center-right, in Israeli terms) that was established as an alliance of parties that united into a single party in 1984.“
  5. ↑ 5,0 5,1 „Guide to Israel's political parties“. BBC News. 21. janúar 2013. Sótt 28. júní 2015.
  6. ↑ Watzal, Ludwig (1999). Peace enemies: the past and present conflict between Israel and Palestine. PASSIA. bls. 28.
  7. ↑ „The short life of the "National Unity Government"“ (PDF). Konrad Adenauer Foundation. júlí 2012. bls. 1.
  8. ↑ „Orbán, Soros and Bibi“. Visegrad Post. 19. júlí 2017. Afrit af upprunalegu geymt þann 16 febrúar 2019. Sótt 2 febrúar 2019.
  9. ↑ Langford, Barry (2017). All Together Now. Biteback Publishing. „Netanyahu, leader of the right-wing populist party Likud, ran for re-election“
  10. ↑ Joel Greenberg (22. nóvember 1998). „The World: Pursuing Peace; Netanyahu and His Party Turn Away from 'Greater Israel'“. The New York Times. Sótt 30. júní 2015. „Likud, despite defections, had joined Labor in accepting the inevitability of territorial compromise.... Revolutionary as it may seem, Likud's abandonment of its maximalist vision has in fact been evolving for years.“
  11. ↑ Ethan Bronner (20. febrúar 2009). „Netanyahu, Once Hawkish, Now Touts Pragmatism“. The New York Times. Sótt 30. júní 2015. „Likud as a party has made a major transformation in the last 15 years from being rigidly committed to retaining all the land of Israel to looking pragmatically at how to retain for Israel defensible borders in a very uncertain Middle East....“
  12. ↑ Amnon Rapoport (1990). Experimental Studies of Interactive Decisions. Kluwer Academic. bls. 413. ISBN 0792306856. „Likud is a liberal-conservative party that gains much of its support from the lower and middle classes, and promotes free enterprise, nationalism, and expansionism.“
  13. ↑ Baskin, Judith Reesa, ritstjóri (2010). The Cambridge Dictionary of Judaism and Jewish Culture. Cambridge University Press. bls. 304. ISBN 9780521825979. Sótt 30. júní 2015. „To overcome Labor Party dominance, the bulk of center-right parties formed Likud.... In the early twenty-first century, Likud remains a major factor in the center-right political bloc.“
  14. ↑ Suffixes in Hebrew — English Wikipedia
  15. ↑ Kibbutz — English Wikipedia
  16. ↑ Moshav — English Wikipedia
  17. ↑ 1973 Israeli legislative election — English Wikipedia
  18. ↑ „Likud“. Ynetnews. 1. febrúar 2008. Sótt 30. júní 2015.
  19. ↑ „Netanyahu Now High-Tech Consultant“. Los Angeles Times. Associated Press. 3. ágúst 1999. Sótt 20. september 2012.
  20. ↑ Freund, Oren (19. september 2012). חברת העבר של בנימין נתניהו נרשמה למסחר בבורסה בת"א [Past company of Benjamin Netanyahu listed for trade on the Tel Aviv Stock Exchange]. TheMarker (hebreska). Sótt 16. mars 2010.

Ítarefni

[breyta | breyta frumkóða]
Sótt frá „https://is.wikipedia.org/w/index.php?title=Likud&oldid=1865165“