Þjórsárhraunið mikla

Þjórsárhraunið mikla er hér sýnt í rauðum lit þar sem það sést á yfirborði. Á Veiðivatnsavæðinu er það hulið yngri hraunum (Kort eftir Guðmund Kjartansson, jarðfræðing)

Þjórsárhraunið mikla er stærsta hraun á Íslandi bæði að flatarmáli og rúmmáli og stærsta hraun sem vitað er um að komið hafi upp í einu gosi á jörðinni á nútíma (þ.e. frá lokum síðasta jökulskeiðs fyrir um 11500 árum). Það tilheyrir flokki hrauna sem nefnast Tungnárhraun. Hraunið kom upp í eldstöðvum á Veiðivatnasvæðinu fyrir 8700 árum (um 6700 f. Kr.). Eldstöðvarnar eru horfnar undir yngri gosmyndanir og á um 70 km löngum kafla niður með Tungná og Þjórsá er hraunið nær alstaðar hulið yngri hraunum. Gloppubrún á Landi myndar framjaðar þessa yngra hraunaflæmis en þar fyrir neðan þekur Þjórsárhraunið miklar víðáttur í Landsveit og Gnúpverjahreppi, á Skeiðum og í Flóa. Þjórsá og Hvítá/Ölfusá streyma niður með jöðrum hraunsins að austan og vestan. Þjórsárhraunið myndar ströndina milli Þjórsár- og Ölfusárósa. Fremsti jaðar þess er neðansjávar mörg hundruð metra úti fyrir ströndinni. Selfoss, Eyrarbakki og Stokkseyri standa á því. Þykkt hraunsins er víða 15-20 m og um 40 m þar sem það er þykkast. Flatarmál Þjórsárhraunsins er áætlað 974 km², meðalþykktin er 26 m og rúmtakið því 26 km³. Þjórsárhraunið er gert úr dílabasalti þar sem stórir ljósir feldspatdílar sitja í dökkum fínkorna grunnmassa.

Heimildir

• Árni Hjartarson 1988: „Þjórsárhraunið mikla - stærsta nútímahraun jarðar“. Náttúrufræðingurinn 58: 1-16.
• Árni Hjartarson 1994: „Environmental changes in Iceland following the Great Þjórsá Lava Eruption 7800 14C years BP“. Hjá J. Stötter og F. Wilhelm (ritstj.) Environmental Change in Iceland (Munchen): 147-155.
• Árni Hjartarson 2000: Þjórsárhraunið mikla. Þykktir, flatarmál, rúmmál. 2000/02 (Orkustofnun).
• Elsa G. Vilmundardóttir 1977: Tungnárhraun, jarðfræðiskýrsla. OS ROD 7702, 156 bls. + kort.

Tenglar

• Hið mikla Þjórsárhraun; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1951