Elsa G. Vilmundardóttir

Elsa Guðbjörg Vilmundardóttir (27. nóvember 1932 - 23. apríl 2008) varð fyrst íslenskra kvenna til að ljúka háskólanámi í jarðfræði og var því fyrsti kvenjarðfræðingur landsins.

Elsa fæddist í Vestmannaeyjum. Foreldrar hennar voru Vilmundur Guðmundsson vélstjóri frá Hafnarnesi við Reyðarfjörð (f. 3.9.1907, d. 21.10.1934) og Guðrún Björnsdóttir saumakona frá Fagurhóli í Austur-Landeyjum (f. 26.10.1903, d. 10.2.1975). Á þriðja aldursári flutti Elsa með foreldrum sínum frá Eyjum til Siglufjarðar en þar drukknaði faðir hennar skömmu síðar. Eftir það fór hún til móðurforeldra sinna í Fagurhóli í V-Landeyjum og var hjá þeim meðan þau lifðu en fór síðan með móðursystur sinni að Bollakoti í Fljótshlíð og var þar til heimilis uns hún fluttist til móður sinnar í Reykjavík 12 ára gömul.

Nám

Elsa lauk stúdentsprófi frá MR 1953. Árið 1958 fór hún til Svíþjóðar og innritaðist í Stokkhólmsháskóla. Þar stundaði hún nám í jarðfræði árin 1958-1963 og lauk því með fil.kand-prófi. Á námsárum sínum vann hún á sumrin við ýmis jarðfræðistörf á vegum Raforkumálaskrifstofunnar, mest þó að jarðfræðirannsóknum við fyrirhugaða Búrfellsvirkjun. Áhugi hennar beindist fljótt að jarðfræði Tungnáröræfa, hinum miklu og stórdílóttu hraunum sem þar þöktu landið, að móberginu og að hinum stóru gjóskugígunum. Jarðfræði Tungnáröræfa varð verkefni hennar til lokaprófs.

Starfsferill

Þegar hún kom heim frá námi árið 1963 hóf hún fljótlega aftur störf hjá Raforkumálaskrifstofunni, síðan hjá Orkustofnun, þegar hún varð til árið 1967. Þar vann hún síðan uns hún fór á eftirlaun 2004.

Árið 1977 birtist þekktasta rannsóknarritgerð Elsu Tungnárhraun sem var mikið tímamótaverk og er enn hin merkasta heimild um þessi hraun. Árið 1980 var gerður samningur milli Orkustofnunar og Landsvirkjunar um samræmda jarðfræðikortlagningu á vatnasviði Þjórsár ofan Búrfells og var Elsa umsjónarmaður þess verks. Kortin komu út á árabilinu 1983-1999 og hafa síðan verið grundvöllur allra jarðfræðirannsókna á þessu svæði. Á þessum árum var lagður grunnur að því mikla verki sem Elsa vann enn að er hún lést, þ.e. kortlagningu móbergs í eystra gosbeltinu.

Elsa stundaði rannsóknir víðar svo sem að kortlagningu móbergs og hlýskeiðshrauna norðan Vatnajökuls, á fornu lónseti að Fjallabaki og gjóskuflóðum samfara forsögulegum Heklugosum. Hún skrifaði einnig um vísindarannsóknir og rannsóknarferðir dr. Helga Pjeturss. Hún var ennfremur meðhöfundur bókarinnar 100 Geosites in South-Iceland.

Lengst munu jarðfræðikortin líklega halda minningu hennar á lofti innan fræðanna.

Félagsstörf

Elsa G. Vilmundardóttir lét að sér kveða í félagsmálum:

Félagi í Soroptimistaklúbbi Kópavogs og formaður hans 1977-1979
Sat í stjórn Náttúruverndarsamtaka Suðvesturlands
Stofnfélagi í Heilsuhringnum, sat þar í stjórn frá 1977 og var varaformaður um árabil
Formaður Starfsmannafélags Orkustofnunar (SOS) 1983-1985
Stofnfélagi í Jarðfræðafélagi Íslands og formaður þess árin 1986-1990
Félagi í Oddafélaginu og í stjórn þess 1991-2002
Sat í stjórn Kópavogsdeildar Rauðakross Íslands 2000-2003 og í stjórn Víkurdeildar Rauðakrossins frá 2004 og til dauðadags

Fjölskylda og heimilishagir

Á námsárunum giftist Elsa Pálma Lárussyni verkfræðingi, sem lengi vann hjá Almennu verkfræðistofunni. Þegar þau komu heim frá námi í Svíþjóð settust þau fyrst í Reykjavík en fluttu svo að í Hrauntungu í Kópavogi. Þar bjuggu þau til 2004 en fluttu þá heimili sitt að Kaldrananesi í Mýrdal. Þau Pálmi eignuðust tvö börn.

Heimildir

Elsa G. Vilmundardóttir 1980: Konur og raunvísindi. Í: Konur skrifa; til heiðurs Önnu Sigurðardóttur (ritstj. Valborg Bentsdóttir, Guðrún Gísladóttir og Svanlaug Baldursdóttir) bls. 37-43.
Elsa G. Vilmundardóttir 1981: Ég er jarðfræðingur. Í: Sextán konur, Gísli Kristjánsson bjó til prentunar. Skuggsjá, Hafnarfjörður 1981.