Múhameð Mossadek
| Múhameð Mossadek محمد مصدق | |
|---|---|
 | |
| Forsætisráðherra Írans | |
| Í embætti 28. apríl 1951 – 16. júlí 1952 | |
| Þjóðhöfðingi | Múhameð Resa Pahlavi |
| Forveri | Ahmad Qavam |
| Eftirmaður | Fazlollah Zahedi |
| Í embætti 21. júlí 1952 – 19. ágúst 1953 | |
| Þjóðhöfðingi | Múhameð Resa Pahlavi |
| Forveri | Hossein Ala' |
| Eftirmaður | Ahmad Qavam |
| Persónulegar upplýsingar | |
| Fæddur | 16. júní 1882 Teheran, Persíu |
| Látinn | 5. mars 1967 (84 ára) Ahmadabad-e Mosaddeq, Íran |
| Stjórnmálaflokkur | Þjóðfylkingin (1949–1967) |
| Maki | Zahra Khanum (g. 1901; d. 1965) |
| Börn | 5 |
| Háskóli | Sciences Po Háskólinn í Neuchâtel |
| Starf | Stjórnmálamaður |
| Undirskrift |  |
Múhameð Mossadek (محمد مصدق á persnesku) (16. júní 1882 – 5. mars 1967) var íranskur stjórnmálamaður. Hann var leiðtogi lýðræðislega kjörinnar ríkisstjórnar[1][2][3] og sat sem forsætisráðherra Írans frá 1951 til 1953 en þá var stjórn hans steypt af stóli í valdaráni sem bandarísku og bresku leyniþjónusturnar studdu.[4][5]
Mossadek var rithöfundur, lögfræðingur og áhrifamikill þingmaður. Stjórn hans stóð fyrir ýmsum samfélags- og stjórnarumbótum eins og velferðarráðstöfunum og jarðeignarumbótum, þ. á m. skattlagningu á jarðleigu. Mikilvægasta stefna ríkisstjórnar hans var þjóðnýting íranska olíuiðnaðarins, sem hafði verið undir stjórn Breta frá árinu 1913 í gegnum ensk-persneska olíufélagið (e. Anglo-Persian Oil Company; APOC).[6]
Margir Íranar telja Mossadek helsta talsmann veraldlegs lýðræðis og andstöðu við erlendum yfirráðum í nútímasögu Írans. Mossadek var steypt frá völdum árið 1953 í valdaráni sem bandaríska leyniþjónustan skipulagði og framkvæmdi að áeggjan MI6, sem völdu síðan íranska hershöfðingjann Fazlollah Zahedi til að taka við völdum.[7]
Á vesturlöndum er valdaránið yfirleitt kallað „Ajax-aðgerðin“[8], sem var heiti aðgerðarinnar innan bandarísku leyniþjónustunnar. Í Íran er valdaránið kallað „valdaránið 28. Mordad 1332“ í höfuðið á dagsetningu þess á íranska dagatalinu.[9] Mossadek var fangelsaður í þrjú ár og síðan settur í stofufangelsi þar til hann lést og var þá grafinn á heimili sínu til að koma í veg fyrir pólitískan usla.
Tilvísun
[breyta | breyta frumkóða]- ↑ Andrew Burke, Mark Elliott & Kamin Mohammadi, Iran (Lonely Planet, 2004, bls. 34.
- ↑ Cold War and the 1950s (Social Studies School Service, 2007, bls. 108.
- ↑ Loretta Capeheart and Dragan Milovanovic, Social Justice: Theories, Issues, and Movements (Rutgers University Press, 2007), bls. 186.
- ↑ James Risen (2000). „SECRETS OF HISTORY The C.I.A. in Iran THE COUP First Few Days Look Disastrous“ (enska). nytimes.com.
- ↑ Stephen Kinzer, John Wiley (12. apríl 2007). „All the Shah's Men: An American Coup and the Roots of Middle East Terror“ (enska). Central Intelligence Agency.
- ↑ Daniel Yergin, The Prize: The Epic Quest for Oil, Money and Power.
- ↑ James Risen (16. apríl 2000). „Secrets of History: The C.I.A. in Iran“. The New York Times. Sótt 7. febrúar 2006.
- ↑ Dan De Luce (20. september 2003). „The Spectre of Operation Ajax“ (enska). Guardian Unlimited. Sótt 3. nóvember 2006.
- ↑ Mark Gasiorowski; Malcolm Byrne (22. júní 2004). „Mohammad Mosaddegh and the 1953 Coup in Iran“ (enska). National Security Archive. Sótt 3. nóvember 2006.