Fara í innihald

Kosningar í Bandaríkjunum

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Kosningar í Bandaríkjunum fara annars vegar á vettvangi alríkisstjórnarinnar og hins vegar á vettvangi ríkjanna sjálfra þar sem stjórnkerfi Bandaríkjanna er á tveimur sviðum og er kosningakerfið nokkuð flókið. Einu kosningarnar sem fara fram á vettvangi alríkisstjórnarinnar eru forsetakosningar, allar aðrar kosningar fara fram á vettvangi ríkjanna. Það er því ekki um eiginlegar þjóðaratkvæðagreiðslur að ræða, að undanskildum kosningum um forsetaembætti, heldur fara kosningar fram í hverju ríki fyrir sig, á sama degi. Ríkin hafa umsjón með kosningum, og reglur varðandi kosningar eru mismunandi milli ríkja. Ríkin hafa sjálfræði hvað viðkemur framkvæmd og reglugerðum um kosningar[1].

Eitt einkenni á kosningum í Bandaríkjunum er það að kosið er um einstaklinga, flokkarnir gegna aukahlutverki. Annað einkenni á kosningum er fjöldi þeirra sem kosið er um, en áætlað er að á hverju ári sé um gervöll Bandaríkin kosið í um 1 milljón embætta, sem dreifast um stjórnkerfið[2]. Meðal embætta sem kosið er um eru dómarar, þingmenn, ríkisstjórar, löggæslumenn o.fl. Ennfremur kjósa Bandaríkjamenn mun oftar heldur en tíðkast í öðrum lýðræðisríkjum[3].

Fyrirkomulag kosninga

[breyta | breyta frumkóða]

Flestar kosningar fara fram á ártölum með sléttri endatölu, en sumar ríkja – og bæjarstjórnakosningar fara þó fram á oddatöluárum. Forsetakosningar fara fram á fjögurra ára fresti, en þá er kosið bæði um forseta og varaforseta. Á tveggja ára fresti er kosið til fulltrúadeild Bandaríkjaþings, og er þá kosið um öll 435 sætin. Kosningar til öldungadeild Bandaríkjaþings fara fram á tveggja ára fresti, en þingmenn eru þó kosnir til 6 ára í senn, því er einungis kosið um 1/3 hluta öldungadeildarþingmanna í hverjum kosningum. Ennfremur geta ríki ákveðið að boða til kosninga til að fylla í skarð embættismanna,sem láta óvænt af störfum.

Forseti Bandaríkjanna og varaforseti Bandaríkjanna eru kosnir í tveimur umferðum, forkosningum (enska: primary elections) og almennum kosningum (enska: general elections). Hið sama á við um önnur pólitísk embætti, almennt þegar kosið er til þeirra í Bandaríkjunum, fara fram forkosningar og almennar kosningar. Forkosningar eru haldnar á undan almennum kosningum, til þess að ákvarða frambjóðendur flokkanna. Sigurvegarar forkosninganna verða fulltrúar flokkanna í seinni umferð kosninganna. Almennu kosningarnar ákvarða hvaða frambjóðendur komast svo endanlega að. Í almennum kosningum geta menn boðið sig fram óháð flokkum, en þurfa að skila ákveðnum fjölda meðmælenda. Ennfremur hafa kjósendur í sumum ríkjum þann möguleika að skrifa inn nafn þess einstaklings sem þeir vilja styðja, þrátt fyrir að sá hafi hvorki verið frambjóðandi flokks, né skilað lista með meðmælendum. Af og til hljóta einstaklingar embætti með slíkum hætti[4].

Kosningar snúast ekki einvörðungu um kosningu einstakra embætta, því stundum er kosið um opinber stefnumál og fá þá kjósendur tækifæri til þess að kjósa með eða á móti einhverju málefni. Dæmi um slíkt eru kosningar um hvort ríkið skuli taka lán fyrir fyrirhuguðum framkvæmdum eða um menntastefnu ríkis[5].

Ríkjakosningar

[breyta | breyta frumkóða]

Kosningar á vettvangi ríkja eru ákvarðaðar af stjórnarskrá ríkjanna (enska: state constitutions) og lögum þeirra . Þar sem þrískipting ríkisvaldsins er hvort tveggja á vettvangi alríkisstjórnarinnar og ríkjastjórna, er kosið á vettvangi ríkja til embætta á sviðum löggjafar – framkvæmda og dómsvalds. Kosið er um ríkisstjóra, þingmenn, dómara og fjöldann allan af öðrum embættum.

Bæjarstjórnarkosningar

[breyta | breyta frumkóða]

Á vettvangi bæjarstjórna er kosið til opinberra embætta, fyrir sýslur og borgir. Misjafnt er milli sýslna, hversu umfangsmiklar slíkar kosningar eru. Í sumum sýslum er t.a.m. kosið um lögreglustjóra, borgar- eða bæjarstjóra og jafnvel í skólastjórnir.

Kjörgengi

[breyta | breyta frumkóða]

Kjörgengi er ákvarðað af stjórnarskrá þar sem kveðið er á um að allir ríkisborgarar yfir 18 ára aldri hafa atkvæðisrétt. Konur fengu kosningarétt árið 1920. Það liggur í höndum ríkisþinghúsa (enska: state legislatures) að hafa eftirlit með kjörgengi kjósenda. Það er misjafnt eftir ríkjum, hvort fangar hafi kjörgengi; Einungis í Maine og Vermont mega fangar kjósa; 35 ríki fyrirmuna þeim sem eru á skilorði að kjósa og sex ríki svipta lífstíðafanga kjörgengi[6]. Áætlað er að núverandi séu um 5,3 milljónir Bandaríkjamanna sem hafa verið sviptir kjörgengi vegna sakfellingar[7].

Kjörskráning

[breyta | breyta frumkóða]

Skráning á kjörskrá liggur í höndum kjósenda sjálfra. Í öllum ríkjum, að undanskildu, Norður-Dakota, þurfa kjósendur að skrá sig á kjörskrá til þess að vera heimilt að kjósa[8]. Sex ríki heimila kjósendum að skrá sig á kjördag, flest önnur ríki gera kröfu um að kjósendur hafi skráð sig allt að 30 dögum fyrir kosningar. Árið 1993 var samþykkt The National Voter Registration Act of 1993, sem skyldaði stjórnvöld á ríkjastigi til þess að einfalda kjörskráningarferlið, í viðleitni þess að auka kjörsókn[9].

Utankjörfundaratkvæðagreiðsla

[breyta | breyta frumkóða]

Bandarískir ríkisborgarar sem eru staðsettir utan Bandaríkjanna á kjördegi geta kosið í utankjörfundaratkvæðagreiðslu, í alríkiskosningum. Kjósendur þurfa að senda inn beiðni um utankjörfundaratkvæðagreiðslu áður en kosningar eiga sér stað. Árið 1986 voru sett lög sem gerðu hermönnum staðsettum utan Bandaríkjanna, og fjölskyldum þeirra, kleift að kjósa í alríkis-, ríkja – og bæjarstjórnakosningum (enska: federal, state and local elections)[10].

Kosningaþátttaka

[breyta | breyta frumkóða]

Kosningaþátttaka í Bandaríkjunum er almennt minni heldur en í sambærilegum lýðræðisríkjum. Yfir heildina hefur kosningaþátttaka verið um 50-55% kjörgengra manna. Til samanburðar, hefur kosningaþátttaka á Íslandi almennt verið um 90% kjörgengra manna. Ef litið er til fjölda skráðra kjósenda, þá er þátttaka á bilinu 85-90%, þannig að stærstur hluti þeirra sem skrá sig á kjörskrá taka þátt. Það eru ýmsir þættir sem hafa þarf í huga þegar litið er til lítillar kosningaþátttöku Bandaríkjamanna. Kosningar fara fram mun oftar en í flestum öðrum ríkjum, og einnig hefur það eitthvað að segja að í mörgum ríkjum þurfa kjósendur að skrá sig mánuði fyrir kosningar. Þá hefur það áhrif að kosningar eru ávallt á virkum degi, sem getur takmarkað þátttöku vinnandi manna.

Tæknilegt fyrirkomulag atkvæðagreiðslu

[breyta | breyta frumkóða]

Kosningavélar eru nauðsynlegar, bæði vegna þess að gríðarlegur fjöldi manna er á kjörskrá og vegna þess að í hverjum kosningum er verið að kjósa í fjöldann allan af embættum. Fyrirkomulagið er misjafnt eftir ríkjum, þar sem þau hafa nokkuð sjálfræði til þess að ákvarða hvernig fyrirkomulag atkvæðagreiðslunnar er. Algengar vélar eru skannar (enska: optical scan voting machine), þar sem kjósandi ýmist merkir við eða gatar við þann sem hann kýs, og skannar svo inn kosningaseðilinn. Einnig eru notaðar kosningatölvur, með snertiskjáum (enska: DRE voting machines) og svokallaðar „lever-machines“ þar sem kjósandi velur frambjóðendur eftir ákveðnu kerfi, og tekur svo í handfang sem merkir við þá aðila sem kjósandi hefur valið.

Árið 2002 var samþykkt frumvarp, Help America Vote Act, sem ætlað var að betrumbæta fyrirkomulag atkvæðagreiðslu[11], sérstaklega vegna kosninganna árið 2000, en þá komu upp vandamál, vegna þess að kosningavélar gátu ekki lesið úr niðurstöðum kjörseðla. Því þurfti að handtelja fjölda atkvæða, en margir atkvæðaseðlar voru ógildir, vegna smáatriða, t.d. ef ekki tókst að gata kjörseðilinn alveg í gegn. Einnig var gagnrýnt hversu óskýr uppsetning kjörseðla var. Hin nýja lagasetning fól í sér að auknu fjármagni var veitt til ríkjanna svo unnt væri að skipta út óskilvirkum kosningavélum, þá helst til að skipta út „lever machines“ og gatakortavélum (enska: punch-card machine).

Listi

[breyta | breyta frumkóða]

Heimildir

[breyta | breyta frumkóða]
  1. ↑ Katz (2007). Political Institutions in the United States. Sótt 15. október 2010.
  2. ↑ „Elections in the United States“. Afrit af upprunalegu geymt þann 12. maí 2009. Sótt 15. október 2010.
  3. ↑ Katz (2007). Political Institutions in the United States. Sótt 15. október 2010.
  4. ↑ „Elections in the United States“. Afrit af upprunalegu geymt þann 12. maí 2009. Sótt 15. október 2010.
  5. ↑ „Elections in the United States“. Afrit af upprunalegu geymt þann 12. maí 2009. Sótt 15. október 2010.
  6. ↑ Katz (2007). Political Institutions in the United States. Sótt 15. október 2010.
  7. ↑ „The Sentencing Project“. Afrit af upprunalegu geymt þann 27. nóvember 2010. Sótt 15. október 2010.
  8. ↑ Katz (2007). Political Institutions in the United States. Sótt 15. október 2010.
  9. ↑ „U.S. Government Printing Office“. Sótt 15. október 2010.
  10. ↑ „Federal Voting Assistance Program“. Afrit af upprunalegu geymt þann 22. mars 2010. Sótt 15. október 2010.
  11. ↑ „U.S. Government Printing Office“ (PDF). Sótt 15. október 2010.
Sótt frá „https://is.wikipedia.org/w/index.php?title=Kosningar_í_Bandaríkjunum&oldid=1878814“