Kúmkvat
 |
Þessi grein þarfnast yfirlestrar, hér gæti þurft að laga málfar, stafsetningu, og/eða framsetningu. Þú getur hjálpað til og lagfært greinina. Gott er að hafa handbókina til hliðsjónar. |
| Kúmkvat | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Kúmkvat ávextir
| ||||||||||||||||
| Vísindaleg flokkun | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Tvínefni | ||||||||||||||||
| Citrus japonica (Thunb.) |
Kúmkvat (einnig nefnt egglaga gullappelsína) er ávöxtur sítrustrésins Citrus japonica. Ávaxatréð er lágvaxið og er talið eiga uppruna sinn í Kína.[1][2] Aldinkjötið er þurrt en bragðmikið, hýðið er bragðsterkt og það er borðað með ávextinum.[3]
Uppruni
[breyta | breyta frumkóða]Kúmkvat-tréð er upprunalega frá Suður-Asíu og fyrstu heimildir um ávöxtin finnast í ritum frá Kína frá 12. öld. Trén hafa skotið rótum í Indlandi, Japan, Taiwan, Filippseyjum og Suður-Asíu og var flutt til Evrópu árið 1846 og stuttu seinna til Norður-Ameríku.
Kúmkvat-tré eru sígræn, hægvaxta tré sem verða 2,4-4,5 metra há. Greinarnar eru ljósgrænar á meðan þær eru ungar og verða brúnar með aldrinum. Laufin eru einföld að lögun og líkjast öðrum sítrusalaufblöðum. Þau eru dökkgræn og gljáandi að ofan en eru ljósgræn að neðan. Laufin eru um 3,25-8,6 centímetrar í lengd með fína gadda frá enda laufblaðsins fram að miðju.[2][4]
Blóm kúmkvatstrjánna eru lítil, hvít með fimm krónublöð. Blómin geta verið stök eða með allt að fimm blómum saman.
Undirtegundir
[breyta | breyta frumkóða]Flokkun sítrustegunda er verulega á reiki og það sem hér er sett sem undirtegundir geta, eftir flokkun verið afbrigði, sjálfstæðar tegundir eða jafnvel í sérstakri ættkvísl.[5]
Hringlaga kúmkvat
[breyta | breyta frumkóða]Kúlulaga kúmkvat, (Citrus japonica eða Fortunella japonica eftir flokkun) líka kallað marumi, var fyrst lýst 1784. Það kom til Flórida frá Japan árið 1885. Ávöxturinn er kúlulaga og verður um 3,2 cm. að þvermáli. Hver ávöxtur hefur 1-3 fræ sem eru minni en fræ frá nagami ávextinum. Tréð er mjög líkt nagami undirtegundinni en hefur gadda, minni lauf og getur staðist kalt veður miklu betur.[2]
Egglaga kúmkvat
[breyta | breyta frumkóða]
Egglaga kúmkvat, (Citrus margarita eða Fortunella margarita) líka kallað nagami kom frá Kína til London árið 1846 með Robert Fortune. Plantan er sögð hafa fundist í Norður Ameríku 1850. Þá kom hún til Flórida frá Japan árið 1885. Ávöxturinn er egglaga, allt að 4,5 cm. langir og 3 cm. breiðir. Ávöxturinn hefur 2-5 fræ og er í blóma frá októmber til janúar. Trén gefa frá sér 3.000 til 3.500 ávexti eftir hvert blómgunarskeið. Þetta er algengasta tegundin af kúmkvat í Bandaríkjunum nýtt til matarræktunar.[2]
Meiva-kúmkvat
[breyta | breyta frumkóða]Meiva-kúmkvat (Citrus crassifolia eða Fortunella crassifolia) er með egglaga ber og þykk blöð.
Hong Kong-kúmkvat
[breyta | breyta frumkóða]Hong Kong-kúmkvat (Citrus hindsii eða Fortunella hindsii) er með baunastór aldin, bitur og súr.
Jinagsu-kúmkvat
[breyta | breyta frumkóða]Jiangsu-kúmkvat (Citrus obovata eða Fortunella obovata) eru líka ætir ávextir. Ávextirnir eru kúlu- eða bjöllulaga og verða appelsínugulir þegar þeir eru tilbúnir til átu. Þessi stofn er léttilega aðgreindur frá öðrum kúmkvatsstofnum þökk sé hringlaga laufblöðum þeirra, sem finnast ekki á öðrum kumkquattrjám. Ólíkt hringlaga kúmkvat getur þessi stofn ekki lifað af í frosti.[2]
Malaja-kúmkvat
[breyta | breyta frumkóða]Malaja-kúmkvat (Fortunella polyandra eða Fortunella swinglei - jafnval Citrus x swinglei) er hugsanlega blendingur við límónu, svokallað limequat. Mikið notað í Malaja sem limgerðisplanta. Berið er stærra en á öðrum kúmkvat undirtegundum.
Veðurfar
[breyta | breyta frumkóða]Egglaga kúmkvattré geta staðist mikið frost, þó svo að tegundin hafi það miklu betur á hærri hitastigum. Á sumrin þurfa trén hitastig við 26.67º-37.78º C. Þau geta samt staðist frost í allt að -12 gráður og er kúmkvat því einn harðgerasta sítrustegundin sem fyrirfinnst.[6][2]
Tilvísanir
[breyta | breyta frumkóða]- ↑ „Geymd eintak“. Afrit af upprunalegu geymt þann 12. febrúar 2020. Sótt 30. nóvember 2018.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Morton, J, „Fruits of warm climates“[óvirkur tengill], 30. nóvember 2018
- ↑ Dóra Hafsteinsdóttir. 2002. Matarorð úr jurtaríkinu.
- ↑ https://www.rhs.org.uk/Plants/83394/i-Citrus-japonica-i-(F)/Details], 30. nóvember 2018
- ↑ Ollitrault, Patrick; Curk, Franck; Krueger, Robert (2020). „Citrus taxonomy“. Í Talon, Manuel; Caruso, Marco; Gmitter, Fred G, Jr. (ritstjórar). The Citrus Genus. Elsevier. bls. 57–81. doi:10.1016/B978-0-12-812163-4.00004-8. ISBN 9780128121634. S2CID 242819146.
- ↑ Wikipedia Cold-hardy citrus, sótt 30 nóvember 2018