Hermann Pálsson

Hermann Pálsson (26. maí 1921 – 11. ágúst 2002) var íslenskur fræðimaður og þýðandi, sem var lengst prófessor í íslenskum fræðum við Edinborgarháskóla.

Æviágrip

Hermann Pálsson fæddist í Sauðanesi á Ásum, skammt frá Blönduósi í Húnavatnsþingi. Hann lést af völdum slyss í Bourgas í Búlgaríu.

Foreldrar hans voru Páll Jónsson (1875–1932) bóndi í Sauðanesi, og kona hans Sesselja Þórðardóttir (1888–1942) frá Steindyrum í Svarfaðardal. Systkini Hermanns voru tólf talsins.

Hermann lauk stúdentsprófi við Menntaskólann á Akureyri 1943 og cand. mag. prófi við Háskóla Íslands 1947. Hann fór síðan til Írlands og lauk BA-prófi í keltneskum fræðum við Írlandsháskóla í Dyflinni. Frá árinu 1950 kenndi hann íslensk fræði við Edinborgarháskóla, fyrst sem lektor en um árabil sem prófessor. Frá árinu 1982 gat hann að mestu helgað sig fræðistörfum, uns hann fór á eftirlaun 1988.

Um tíma var hann gistiprófessor við Toronto-háskóla og Berkeley-háskóla. Hann var vinsæll fyrirlesari og flutti fjölmarga fyrirlesta víða um heim.

Hermann var afkastamikill fræðimaður á sviði norrænna fræða. Fjöldi fræðirita kom frá hendi hans, ekki síst eftir að hann fór á eftirlaun 1988, þau síðustu eftir að hann féll frá. Ungur vakti hann athygli fyrir bækurnar Söngvar frá Suðureyjum (1955) og Sagnaskemmtun Íslendinga (1962). Hann fékkst mikið við rannsóknir á Hrafnkels sögu Freysgoða og leiddi í ljós að ýmsar hugmyndir úr Alexanders sögu hefðu haft áhrif á hana. Síðari rit hans fjalla mörg hver um erlenda menningarstrauma sem höfðu áhrif á íslenskar fornbókmenntir, bæði um keltnesk og samísk áhrif, og ekki síður hina kirkjulegu bókmenningu miðalda. Lengi vel áttu viðhorf Hermanns heldur undir högg að sækja í fræðasamfélaginu hér á Íslandi, e.t.v. af því að hann gekk stundum nokkuð langt til að kanna þanþol hugmynda sinna. Erlendis var hann mjög virtur fræðimaður.

Þýðingar voru sérstakur kapítuli í ævistarfi Hermanns. Hann þýddi fjölda íslenskra fornrita yfir á ensku, oft í samstarfi við Magnús Magnússon, Denton Fox eða Paul Edwards, og var þar lögð áhersla á að textinn yrði á eðlilegu máli. Hlutu margar þessar þýðingar mikla útbreiðslu m.a. í ritröðinni Penguin Classics. Hefur verið sagt að á síðari hluta 20. aldar hafi enginn gert meira í að kynna íslensk fornrit í hinum enskumælandi heimi. Fyrsta þýðingin var Njáls saga (1960), en alls þýddi Hermann um 40 fornrit af ýmsu tagi. Einnig þýddi hann nokkur rit á íslensku, m.a. Írskar fornsögur (1953).

Hermann átti frumkvæðið að því að efnt var til alþjóðlegra fornsagnaráðstefna (International Saga Conference). Var hin fyrsta haldin í Edinborg 1971, og ritstýrðu þeir Hermann, Peter Foote og Desmond Slay ráðstefnuritinu. Fornsagnaráðstefnurnar eru nú haldnar á þriggja ára fresti. Einnig var Hermann einn af stofnendum Scottish Society for Northern Studies (1968), sat í stjórnarnefnd þess um árabil og var forseti 1970–1971.

Hermann var heiðursdoktor við Háskóla Íslands. Árið 1999 hlaut hann heiðursverðlaun Verðlaunasjóðs Ásu Guðmundsdóttur Wright, sem eru á vegum Vísindafélags Íslendinga.

Kona Hermanns (1953) var Guðrún Þorvarðardóttir (f. 28. mars 1927) stúdent. Þau áttu eina dóttur.

Helstu rit

Yfirlit um ritstörf Hermanns er í neðangreindum ritaskrám. Sjá einnig skrár Landsbókasafns Íslands. Nokkur síðustu rit hans voru:

Hrímfaxi. Hestanöfn frá fyrri tíð til vorra daga og litir íslenska hestsins, Vatnsdal, Bókaútgáfan Hofi 1995, 276+24 s. — Texti á íslensku, þýsku og ensku.
Keltar á Íslandi, Rvík, Háskólaútgáfan 1996, 240 s.
Úr landnorðri. Samar og ystu rætur íslenskrar menningar, Rvík 1997, 199 s. — Studia Islandica 54.
Hávamál í ljósi íslenskrar menningar, Rvík, Háskólaútgáfan 1999, 297 s.
Vínland hið góða og írskar ritningar, Rvík, Háskólaútgáfan 2001, 243 s.
Sólarljóð og vitranir annarlegra heima, Rvík, Þrös 2002, 213 s.
Grettis saga og íslensk siðmenning, Vatnsdal, Bókaútgáfan Hofi 2002, 199 s. — Eftirmáli Baldur Hafstað: „Í minningu Hermanns Pálssonar“.
Atviksorð í þátíð, Vatnsdal, Bókaútgáfan Hofi 2005, 78 s. — Ljóðmæli. Eftirmáli: Baldur Hafstað.

Greinar

Hermann ritaði fjölmargar greinar og bókakafla um bókmenntir og menningu miðalda, sjá ritaskrár hans. Þar vantar m.a.:

Barrey í Suðureyjum. Lesbók Morgunblaðsins 28. janúar 1951.
Keltneskar þjóðir og tungur. Íslenskt mál og almenn málfræði 21, Rvík 1999, 161–171.
Forn vinátta. Húnavaka 40, Akureyri 2000, 123–139.
Málið á Hrafnkels sögu. Múlaþing 27, Egilsstöðum 2000, 86–100.
Lífgjöf við Aðalból. Hugleiðingar um Hrafnkels sögu. Múlaþing 28, Egilsstöðum 2001, 114–123.
Hrafnkell Freysgoði. Múlaþing 30, Egilsstöðum 2003, 86–95.
Griðkur og garpaminni. Endurtekið stef í Íslendinga sögum. Skorrdæla, gefin út í minningu Sveins Skorra Höskuldssonar, Rvík 2003, 73–86.

Afmælisrit

Sagnaskemmtun. Studies in honour of Hermann Pálsson on his 65th birthday, Wien 1986, 358 s. — Ritstj.: Rudolf Simek, Jónas Kristjánsson og Hans Bekker-Nielsen. Ritaskrá Hermanns er á bls. 351–358.
Finnugaldur og Hriflunga. Ævintýri um norræna menningu, Vatnsdal, Bókaútgáfan Hofi 1996, 144 s. — Bók eftir Hermann, gefin út í tilefni af 75 ára afmæli hans.
Sagnaheimur. Studies in honour of Hermann Pálsson on his 80th birthday, Wien 2001, 8+322 s. — Studia Medievalia Septentrionalia 6. Ritstj.: Ásdís Egilsdóttir og Rudolf Simek. Ritaskrá Hermanns er á bls. 309–322.

Heimildir

Minningargreinar í Morgunblaðinu 20. október 2002.

Tenglar

Minningargreinar um Hermann Pálsson, með mynd — Af mbl.is.
Hermann Pálsson prófessor hlýtur heiðursverðlaun Ásusjóðs 1999 — Af mbl.is.