Gráhaddur
| Gráhaddur | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
_5485.JPG) Gráhaddur með gamla bauka í Austurríki.
| ||||||||||||||
| Ástand stofns | ||||||||||||||
| Vísindaleg flokkun | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Tvínefni | ||||||||||||||
| Polytrichum piliferum (Hedw.) Loeske[2] |
Gráhaddur (fræðiheiti: Polytrichum piliferum) er mosategund af haddmosaætt sem vex meðal annars á Íslandi. Hann þekkist auðveldlega frá öðrum haddmosum á því að hann hefur langan litlausan blaðodd.[2][3]
Útbreiðsla og búsvæði
[breyta | breyta frumkóða]Gráhaddur vex í sendnum jarðvegi, á melum, steinum, klettum, móbergi og urðum.[2] Hann notast mikið við röskuð búsvæði líkt og jarphaddur (P. juniperinum) en sækir í óstöðugri jarðvegsyfirborð, opnara og súrara undirlag.[3]
Gráhaddur finnst frá 0 upp í 3370 metra hæð erlendis.[1] Á Íslandi finnst hann víða um land en á Norðurlandi eru eyður í útbreiðslu hans.[4] Hann er með einn af fáum mosategundum sem þolir að vaxa í landmelhólavist sem einkennist af lausum foksandi.[5]
Rannsóknir
[breyta | breyta frumkóða]Í tilraun á gamalli járnnámu í New York gat gráhaddur auðveldað fræjum að spíra og mögulega bætt uppvaxtarskilyrði æðplantna fyrstu vikurnar. Í tilrauninni voru þó mikil afföll og ekki fannst sterkt samband milli tilraunarþátta.[6]
Í þjóðgarði í Póllandi kom í ljós að hægt er að nota bæði gráhadd og kjarrhadd (Polytrichastrum formosum) til að vakta magn þungmálma sem berast í litlu magni um langa leið í andrúmslofti. Tegundirnar safna báðar í sig málmunum kadmíumi, kóbalti, krómi, kopar, mólýbdeni, nikkel, blýi og rúbidíni í magni sem hægt er að nýta til mælinga. Í tilrauninni kom í ljós að gráhaddur hentaði betur en kjarrhaddur í þungmálmsrannsóknir.[7]
Myndir
[breyta | breyta frumkóða]-
Gráhaddur vex í sandi innan um sandgresi (Corynephorus canescens) í Þýskalandi. -
Rauðbrúnir karlknappar gráhadds. -
Baukar gráhadds á mosmunandi þroskastigum. -
Gráhaddur þekkist frá öðrum haddmosum á litlausum löngum blaðendum. -
Smásjármynd af litlausum blaðenda gráhadds. -
Smásjármynd af þversneið blaðs gráhadds. Blöðin hafa ljóstillífandi frumur í marglaga rákum á efra borði.
_7078.jpg)
_4470.JPG)
_7699.jpg)
_5587.JPG)
_5598.JPG)
Tilvísanir
[breyta | breyta frumkóða]- ↑ 1,0 1,1 Sabovljevic, M. 2019. Polytrichum piliferum. The IUCN Red List of Threatened Species 2019: e.T87542273A87782809. Sótt 28. júlí 2019.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Bergþór Jóhannsson (1990). Íslenskir mosar - Sótmosaætt og haddmosaætt. Fjölrit Náttúrufræðistofnunar Íslands nr. 13. Reykjavík, Náttúrufræðistofnun Íslands.
- ↑ 3,0 3,1 Polytrichum piliferum - Bristly haircap (á ensku). British Bryological society. Sótt þann 28. júlí 2019.
- ↑ Flóra Íslands (án árs). Gráhaddur - Polytrichum piliferum. Sótt þann 28. júlí 2019.
- ↑ Jón Gunnar Ottósson, Anna Sveinsdóttir og María Harðardóttir (ritstj.) (2016). Vistgerðir á Íslandi. Fjölrit Náttúrufræðistofnunar Íslands nr. 54. Garðabæ, Náttúrufræðistofnun Íslands. Sótt þann 19. júlí 2019.
- ↑ Delach, A., & Kimmerer, R. W. (2002). The effect of Polytrichum piliferum on seed germination and establishment on iron mine tailings in New York. Bryologist, 249-255.
- ↑ Wojtuń, B., Samecka-Cymerman, A., Kosiba, P., Kempers, A. J., & Rajsz, A. (2018). Trace elements in Polytrichum commune and Polytrichastrum formosum from the Karkonosze Mountains (SW Poland). Ecotoxicology and environmental safety, 153, 1-7.
