Beagle-sund
Beagle-sund (spænska: Canal del Beagle, yahganska: Onašaga[1]) er sund á Eldlandi, syðst í Suður- Ameríku milli Síle and Argentínu. Sundið skilur að eyjar, annars vegar Stóru Eldlandsey og hins vegar nokkrar smærri eyjar: Picton, Lennox og Nueva, Navarino, Hoste, Londonderry og Stewart. Austurhluti sundsins er á landamærum Síle og Argentínu en vesturhlutinn er í Síle.
Beagle-sund, Magellansund í norðri og Drake-sund í suðri eru þrjár siglingaleiðir í Suður-Ameríku milli Kyrrahafsins og Atlantshafsins. Mestir eru flutningarnir um Drake-sund.
Beaglesundið er um 240 km langt og 5 km breitt þar sem það er þrengst. Það nær frá Nueva-eyju í austri til Darwinvíkur og Cook-flóa í Kyrrahafinu í vestri. Um 50 km frá vesturenda þess deilist það í tvær leiðir, norður og suður af Gordon-eyju. Suðvesturhluti sem er á milli Hoste-eyju og Gordon-eyju liggur í Cook-flóa. Norðvesturhluti sem er á milli Gordoneyju og Isla Grande liggur til Darwinvíkur, sem tengist Kyrrahafinu í gegnum O'Brien og Ballenero. Stærsti þéttbýlisstaðurinn á leiðinni er Ushuaia í Argentínu og síðan Puerto Williams í Síle. Þessir staðir eru meðal suðlægustu þéttbýlisstaða í heiminum.
Samkvæmt goðsögunni um Selk'nam varð sundið til við Magellansund og Fagnanovatn á stöðum þar sem teygjubyssuskot féllu á jörðina í bardaga Taiyíns við norn sem var sögð er hafa haft vatn og mat í fórum sínum.[2]
Siglingar
[breyta | breyta frumkóða]Þó sundið sé skipgengt fyrir stór skip eru öruggari leiðir í suðri um Drake-sund og í norðri um Magellansund.[3] Samkvæmt friðar- og vináttusamningi frá 1984 milli Síle og Argentínu sigla skip annarra þjóða með síleskan hafsögumann milli Magellansunds og Ushuaia, þaðan í gegnum Magdalenusund og Cockburnsund til Kyrrahafsins. Eftir það í Ballenerosundi, O'Brien-sundi og í norðvesturhluta Beagle-sunds.[4]
Eyjar
[breyta | breyta frumkóða]Beagle-sund er á milli eyja sem ná yfir miklu stærra svæði; í norðri er Argentínska/síleska Stóra Eldlandseyja, í suðri Hoste, Navarino og Picton og Nueva, sem Argentína gerði kröfu til árið 1984. Tvær síðasttöldu eyjarnar eru við austurbakka sundsins en vesturbakkinn er innan Síle. Vestasta hluta Beaglesunds er skipt af Gordon-eyju í tvær leiðir. Nokkrar smærri eyjar eru innan sundsins þar á meðal Snipe-eyja og Gable-eyja. Fyrir utan austurhluta Isla Grande de Tierra del Fuego og Gable-eyju tilheyra allar eyjarnar sem hér eru nefndar Síle.
Saga
[breyta | breyta frumkóða]
Yaghanarar settist að á eyjunum meðfram Murray-sundi fyrir um 10.000 árum. Það eru athyglisverðir minjastaðir sem benda til þess að Yaghanarar hafi búið á stöðum eins og Bahia Wulaia á Isla Navarino sem er á Bahia Wulia Dome Middens.[6]
Heiti og heimsókn til Darwin
[breyta | breyta frumkóða]Sundið er nefnt eftir skipinu HMS Beagle sem fór fyrsta sjórannsóknarleiðangurinn við ströndina í suðurhluta Suður-Ameríku sem stóð frá 1826 til 1830. Í leiðangrinum, sem var undir stjórn Phillip Parker King, framdi skipstjóri Beagle, Pringle Stokes sjálfsmorð og Robert FitzRoy tók við af honum sem skipstjóri. Skipið hélt könnuninni áfram í annarri ferð Beagle undir stjórn FitzRoy skipstjóra, sem tók Charles Darwin með í leiðangurinn sem sjálfstætt fjármagnaðan áhugamann í náttúrufræði. Darwin sá í fyrsta sinn jökla þegar þeir komu að sundinu 29. janúar 1833 og skrifaði í minnisbók sína: „Það er varla hægt að ímynda sér eitthvað fallegra en blámann af þessum jöklum sérstaklega í samanburði við dauðan hvítan snjóinn ofar“.[7][8]
Beagle-átökin
[breyta | breyta frumkóða]Nokkrar litlar eyjar, Picton, Lennox og Nueva, við Hornhöfða voru viðfangsefni langvarandi átaka milli Síle og Argentínu; samkvæmt skilmálum friðar- og vináttusamningsins frá 1984 milli Síle og Argentínu eru þær nú hluti af Síle.[3] Frá 1950 til 1970 urðu nokkrir atburðir í Beagle-sundi þar sem sjóherir Síle og Argentínu komu að. Til dæmis Snipe-atvikið árið 1958, Cruz del Sur-atvikið 1967 og sprengjuárásin á Quidora sama ár.
Beagle-sund í listasögunni
[breyta | breyta frumkóða]- Sem listmálari skipsins teiknaði Conrad Martens og málaði vatnslitamyndir árin 1833 og 1834 í annarri ferð HMS Beagle til Tierra del Fuego.[9]
Lífríki
[breyta | breyta frumkóða]Beaglesund er gott svæði til að fylgjast með sjaldgæfum höfrungum.[10] Dýralífið í sundinu er auðugt og þar finnast meðal annars: Magellansgæs, nátthegri, flóaskarfi, gammfálki og rauðfálki.[11]
Tilvísanir
[breyta | breyta frumkóða]- ↑ Piepke, Joachim G.; Striegel, Angelika (2017). „The Last Yagan: Reminiscences of Cristina Calderón from Tierra del Fuego“. Anthropos. 112 (2): 562–568. doi:10.5771/0257-9774-2017-2-562. ISSN 0257-9774. JSTOR 44791391. Sótt 17. febrúar 2022.
- ↑ Montecino Aguirre, Sonia (2015). „Canal de Beagle“. Mitos de Chile: Enciclopedia de seres, apariciones y encantos (spænska). Catalonia. bls. 125. ISBN 978-956-324-375-8.
- ↑ 3,0 3,1 Laudy, Mark (2000). „The Vatican Mediation of the Beagle Channel Dispute: Crisis Intervention and Forum Building“. Í Greenberg, Melanie C.; Barton, John H.; McGuinness, Margaret E. (ritstjórar). Words Over War:Mediations and Arbitration to Prevent Deadly Conflict. Lanham, Md.: Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-8476-9893-6.
- ↑ Peace and Friendship Treaty of 1984
- ↑ Keynes 2001
- ↑ C. Michael Hogan, 2008
- ↑ Charles Darwin, Voyage of the Beagle (New York: Collier, 1909), chapter 10, p. 240.
- ↑ Herbert, Sandra (1999). „An 1830s View from Outside Switzerland: Charles Darwin on the "Beryl Blue" Glaciers of Tierra del Fuego“. Eclogae Geologicae Helvetiae. bls. 92, 339–46. Sótt 22. desember 2008.
- ↑ „A Voyage of Sketches: The Art of Conrad Martens“. Cambridge Digital Library. 2014. Afritað af uppruna á 17. apríl 2023. Sótt 18. apríl 2023 – gegnum www.youtube.com.
- ↑ „Scotia Sea: Part 5. The Great Marine Mammals“.
- ↑ Lowen, James (2011). Antarctic Wildlife: A Visitor's Guide. Princeton: Princeton University Press. bls. 41–43, 78–110. ISBN 9780691150338.
Frekari lestur
[breyta | breyta frumkóða]- C. Michael Hogan (2008) Bahia Wulaia Dome Middens, Megalithic Portal, ed. Andy Burnham
- Keynes, Richard (2001). „Charles Darwin's Beagle Diary“. Cambridge University Press. Afrit af upprunalegu geymt þann 10. október 2008. Sótt 24. október 2008.
- Sergio Zagier (2006) Patagonian & Fuegian Rásir Kort: Chilean Fjords Cruise Chart ታይ Cape Horn, Ushuaia, Magellan Strait, Zagier & Urruty Publishers
- (2006) Omora Ethnobotanical Park og Cape Horn Biosphere Reserve